Morgunblaðið - 08.10.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 1978
IHargui Útgefandi itMofrifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og afgreiósla Aðalstræti 6, sími 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22480.
Askriftargjald 2200.00 kr. á mánuöi ínnanlands.
1 lausasölu 110 kr. eintakió.
aö blandast engum hugur
um nauðsyn ákveðinnar
samfélagslegrar þjónustu og
afmarkaðra samfélagslegra
framkvæmda, sem hin ýmsu
sveitarfélög og þjóðfélagið
(ríkið) annast. Afstaða al-
mennings til þessara þátta er
hins vegar af tvennum toga.
Annars vegar markast hún af
sjónarmiðum okkar sem neyt-
enda, sem nýtum þjónustuna,
og tilheyrandi kröfugerð, sem
setur svip sinn á íslenzkt
þjóðfélag um árabil. Hins'
vegar mótast hún af viðhorfum
okkar sem skattborgara, greið-
enda kostnaðarins, sem sóttur
er í vasa okkar í formi
margháttaðrar skattheimtu. .
Það er mjög mismunandi,
hve stóran hluta þjóðartekna
hin einstöku ríki heims færa
frá einstaklingum og atvinnu-
vegum — með skattheimtu —
yfir í samfélagsleg útgjöld.
Hlutur opinberrar skattheimtu
og ráðstöfunar á þjóðartekjum
hefur þó yfirleitt farið vax-
andi. Þessi þróun hefur dregið
skýrar fram í vitund
almennings þá staðreynd, að
hin opinberu útgjöld og skatt-
heimtan eru tvær hliðar á
sama hlutnum; að krafan um
aukin opinber umsvif er krafa
um aukna skattheimtu — í
einhverju formi. Og eftir því
sem skattheimtan hefur orðið
frekari til aflafjár fólks og
fyrirtækja, hefur mönnum
orðið ljósari nauðsyn þess, að
skattborgarar veiti opinberum
stofnunum, og þá fyrst og
fremst ríki og sveitarfélögum,
aðhald í útgjöldum, þann veg
að skattheimtan vaxi þeim
ekki yfir höfuð og að skatt-
peningar nýtist sem bezt.
Þetta aðhald hefur sums
staðar eflst svo að talað er um
„skattauppreisn“ og „skatta-
byltingu", þegar fjallað er um
almannaviðbrögð og andóf
gegn þróun að ofsköttun. Al-
mennar ráðdeildarkröfur
varðandi skattheimtu og ráð-
stöfun skatttíundar, sem hátt
hafa risið í ríkjum V-Evrópu
og N-Ameríku, segja og til sín í
vaxandi mæli hér á landi, enda
ærin ástæða til í umdeildum
skattheimtuaðgerðum síðustu
mánuði.
Bjarni Einarsson, fv. bæjar-
stjóri á Akureyri, segir nýlega
í viðtali ,sem birtist í blaði
fjármálaráðherra,'að hann sé
„þeirrar skoðunar að skattar
séu að komast í hámark ef
ekki komnir yfir það“. Jón
Skaftason, fv. þingmaður
Framsóknarfl., segir í sama
blaði: „Skattheimta, bæði í
beinum og óbeinum sköttum,
er orðin það há, að hún verkar
í mörgum tilfellum letjandi á
framkvæmdavilja fólks“. Þessi
ummæli flokksbræðra fjár-
málaráðherra, í þá mund að
nýtt fjárlagafrumvarp er að
fara í prentun, eru vissulega
tímabær. Og sá órói í stjórnar-
liði, sem kominn er upp á
yfirborðið varðandi fjárlaga-
gerð, hefur vakið margar
spurningar í hugum hins
almenna borgara og skatt-
greiðanda.
Skatttekjur hins opinbera
sem hlutfall af vergri þjóðar-
framleiðslu hafa farið
hækkandi hér á landi sem
annars staðar. Þetta hlutfall
var rúmlega 23% á árabilinu
1950—1954, en komst upp í
34.8% í endaðan feril fyrri
viftstri stjórnar. Hlutfallið
lækkar síðan í tíð ríkisstjórnar
Geirs Hallgrímssonar: í 34.3%
1976 og 33% 1977. Gera má ráð
fyrir að skatthlutfallið hækki
aftur 1978, m.a. vegna tekju-
skattsaukans, hækkunar vöru-
gjalds og fleiri tekjupósta
ríkisins, en tiltækar tölur þar
um liggja ekki fyrir. Skatt-
heimta eykst ævinlega hjá
vinstri stjórnum. Það er því
ærin ástæða til að vara við
þróun í ofsköttunarátt og
vekja viðnám gegn henni.
Óhjákvæmilega hlýtur ráðstöf-
unarfé heimila og einstaklinga
að skreppa saman í sama mæli
og sá hlutur vex, sem ríki og
sveitarfélög taka til sín af
aflafé hins almenna borgara.
Gísli Jónsson, menntaskóla-
kennari, ritar athyglisverða
grein um skattamál í Mbl. sl.
fimmtudag. Hann minnir þar á
viðnám Sjálfstæðisflokksins í
gegnum árin gegn ofsköttun í
landinu. Hann minnir m.a. á
það að þingmenn Sjálfstæðis-
flokks fluttu frv. um afnám
tekjuskatts þegar árið 1951 og
að fyrir tilstilli þeirra hafi
tekjuskattur verið lækkaður
um 29% það ár. Fyrir forgöngu
sjálfstæðismanna fengu sveit-
arfélög hluta söluskatts á sinni
tíð, sem þá leiddi til lækkunar
útsvara. Sjálfstæðisfl. hefði
ennfremur forystu um að hætt
var að skattleggja tekjur ein-
staklinga af vinnu við bygg-
ingu eigin íbúa — og að sparifé
var gert skattfrjálst, svo örfá
dæmi séu nefnd úr grein Gísla
Jónssonar.
Hann segir og að fylgi sitt
við Sjálfstæðisflokkinn hafi
m.a. byggst á heilbrigðum
viðhorfum hans í skattamálum
og viðleitni til viðnáms gegn
ofsköttun af opinberri hálfu
með öllu því misrétti og
ranglæti sem henni hefur
fylgt- „Ég treysti því,“ segir
hann, „að flokkur minn fylgi
fast fram stefnu sinni gegn
skattpíningu og skattráni, og á
ég þá alveg sérstaklega við þau
skattránsákvæði sem
núverandi ríkisstjórn hefur
sett með bráðabirgðalögum,
sem þó aðeins má gera, að
brýna nauðsyn beri til. Ég
minni á kosningaloforð
Alþýðuflokksins í skatta-
málum og þær vanefndir sem
orðnar eru. Einhvern tíma
hefði í þeim herbúðum heyrst
orðið siðleysi af minna tilefni."
Morgunblaðið tekur undir
orð Gísla Jónssonar, mennta-
skólakennara. Það vekur enn
athygli á þeirri hugmynd, sem
það hefur áður komið á fram-
færi, að sett verði „þak“ á
opinbera skattheimtu sem
hlutfall af þjóðartekjum, þann
veg að aldrei verði gengið það
langt í sköttun fólks og fyrir-
tækja, að of nærri verði gengið
ráðstöfunarfé heimila og ein-
staklinga eða rekstraröryggi
atvinnuveganna.
Ofsköttun
j Reykjavíkurbréf
►^Laugardagur 7. október*
Lofsverðar
varnaraðgerðir
Ástæða er til að minna á þing
krabbameinsfélaganna á Norður-
löndum, sem haldið var í Reykja-
vík ekki alls fyrir löngu, og
herferðina gegn reykingum, sem
er lofsvert framtak. Krabbameins-
félag íslands og þau félög, sem
eiga aðild að því, gegna merku
hlutverki í heilbrigðisþjónustu hér
á landi eins og ýmis frjáls
félagastarfsemi, sem leggur mikið
af mörkum í því skyni að berjast
við sjúkdóma og láta ýmislegt gott
af sér leiða í þágu þjóðar og
einstaklinga. Krabbameinsfélag
íslands á merka sögu að baki og
það er ekki út í hött að minna á
starfsemi þess hér og annarra
félaga, sem hafa heilbrigði og
hollustu á stefnuskrá sinni.
Á síðustu tveimur áratugum
hafa verið skráð á 10. þúsund
illkynjuð æxli hér á landi, svo að
þessi hryllilegi sjúkdómur snertir
nánast hverja einustu fjölskyldu í
landinu og full ástæða er til þess
að rétta þeim hjálparhönd sem við
hann reyna að berjast — og þá
ekki sízt með fvrirbyggjandi að-
gerðum. Svo er rannsóknarstörf-
um mætra manna fyrir að þakka,
að við erum ekki eins berskjölduð í
baráttunni við krabbamein og
áður var, enda hefur vísindamönn-
um tekizt að finna leiðir til að
hefta þennan voðalega sjúkdóm og
lækna hann, þegar hann finnst á
byrjunarstigi. Við höfum náð
miklum og góðum áfanga í
krabbameinsvörnum hér á landi.
Á það má t.a.m minna, að tíðni
magakrabba hefur lækkað um
þriðjung sl. fjóra áratugi á Islandi,
og þá sérstaklega síðasta áratug-
inn, og láta ýmsir sér detta í hug,
að ein orsökin gæti verið breyttar
neyzluvenjur Islendinga. Fólk
borðar ferskari fæðu, neyzla á
garðávöxtum hefur aukizt o.s.frv.,
í stað þess að menn borðuðu áður
fyrr reyktan mat og saltaðan í
flest mál, en við söltun er
saltpétur notaður ásamt matar-
salti, sem við meltingu myndar
nítrósamin, en það hefur valdið
krabbameini í tilraunadýrum.
Krabbameinsleit
Þess má geta, að krabbameins-
leit hefur verið snar þáttur í
starfsemi Krabbameinsfélags Is-
lands frá fyrsta fari. Félagið hefur
ásamt deildum sínum víðs vegar
um land haldið uppi reglubundn-
um skoðunum hjá konum, í leit að
krabbameini í legi og eggjakerfum
og síðan 1973 einnig í brjóstum.
Æskilegt er, að konur mæti annað
hvert ár til að þessar skoðanir
veiti tilætlað öryggi, og sér hver í
hendi sér, að hér er um mikið starf
að ræða, ef vel á að vera. Af um 40
þús. konum á aldrinum 25—60 ára
hafa síðustu ár verið skoðaðar um
13 þús. konur árlega. Dánartíðni
jókst fyrstu fimm ár hópskoðana
og var mest 1969, en það ár dó 21
kona af völdum þessa sjúkdóms.
Árið 1968 komst tíðni krabba-
meins við leitina í hámark. Þá
voru 34 konur greindar með
leghálskrabbamein, en á síðasta
ári voru aðeins 3 konur greindar
með leghálskrabba og þá dóu 2
konur á öllu landinu af völdum
leghálskrabbameins. Áf þessu má
sjá, að leitarstöðvar Krabbameins-
félags Islands hafa unnið ómetan-
legt gagn. Á meðal okkar eru
íslenzkar konur við góða heilsu,
sem væru áreiðanlega gengnar til
feðra sinna, ef starfsemi leitar-
stöðvanna hefði ekki borið jafn
góðan árangur og raun ber vitni.
Hver hugsar um fjárútlát, þegar
slíkar staðreyndir blasa við?
Svartari
hliðin
En því miður eru svartari hliðár
á þessu máli en hér hefur verið
dregin upp. Tíðni brjóstkrabba
hefur stóraukizt á Islandi. Síðasta
ár komu fram skv. krabbameins-
skránni um 76 tilfelli og ímyndi
maður sér, að þróunin verði söm
og jöfn næstu árin — eða fram að
aldamótum gæti tala þeirrá, er
létust af brjóstkrabba, farið yfir
þúsundið. Brjóstkrabbi er nú
algengasti illkynja sjúkdómur hjá
íslenzkum konum, eða um 20% af
illkynja æxlum kvenna. Frá árinu
1973 hafa verið greindar í hóp-
skoðunum 72 konur með brjóst-
krabba og voru þær flestar á
síðasta ári, eða 22. Ef konur leita
nógu snemma til lækna eða
nálægrar leitarstöðvar, aukast
möguleikar á því, að unnt sé að
koma í veg fyrir, að útsæði breiðist
víðar um líkamann. En brjóst-
krabbi getur myndað illkyftjað
æxli í öllum líffærum, þegar fram
líður. Þá hefur það einnig komið
fram, að um 60% brjóstkrabba-
meina læknast að fullu. Og hjá
þeim, sem læknast ekki fyllilega,
er oft um töluverða lengingu á
lífskeiði að ræða miðað við fyrri
tíma. Vísindamenn telja líklegt, að
með auknum brjóstaskoðunum og
brjóstamyndatökum megi greina
fleiri brjóstkrabbamein á byrjun-
arstigi. Hinn mikli og vaxandi
fjöldi krabbameina í brjósti, sem
nú eru greind árlega, hlýtur að
gera þá kröfu til okkar að við
gerum allt, sem hægt er, til að
unnt sé að greina þennan sjúkdóm
á byrjunarstigi. En þessi starfsemi
kostar mikla peninga. En hver
hugsar um fjárhæðir, þegar
mannslíf eru í veði? Við spyrjum
sem betur fer ekki að því, hvað það
kostar að bjarga manni frá dauða
eða lengja líf hans. Þó er vert að
hafa í huga, að það kostar líka
mikla peninga að hafa veikt fólk í
sjúkrahúsum hér á landi sem
annars staðar — stundum lang-
tímum saman — og ef hægt er
að koma í veg fyrir sjúkdóma,
sparar þ’að skattborgurunum
gífurleg útgjöld, þó að e.t.v. megi
segja, að ósmekklegt sé að nefna
slíkt í bessu tilfelli.
Vonandi hafa krabbameinsfé-
lögin ráð á því að stórauka
brjóstaskoðanir og myndatökur.
En til þess þarf miklu meira
fjármagn en þau hafa yfir að ráða.
Það hlýtur að gleðja okkur, þegar
rannsóknir og fyrirbyggjandi að-
gerðir bera árangur í heilbrigðis-
þjónustunni. Þannig hljótum við
að staldra við þá staðreynd, að
skipulagðar hópskoðanir á leg-
hálskrabbameini hafa leitt til
verulegrar fækkunar dauðsfalla. Á
síðasta ári fundust aðeins 3 tilfelli,
þar af tvö hjá konum, sem komu
ekki í skoðun. Áður voru tilfellin
að meðaltali 20—30. Legháls-
krabbamein er tiltölulega auðvelt
að greina strax með frumrann-
sóknum. Starfsemi leitarstöðva
Krabbameinsfélagsins er farin að
vekja athygli víða erlendis fyrir
frábæran árangur.
• •
Onnur dökk
hlið
Lungnakrabbi hefur aukizt mjög
síðastliðna áratugi hér á landi
samanborið við nágrannaþjóðir
okkar, og þá sérstaklega hjá
konum. Vísindamenn telja að
meginorsök lungnakrabbans stafi
af sígarettureykingum. Til
skamms tíma var mest tíðni hjá
íslenzkum körlum, samanborið við
Norðurlönd, en hæst hjá íslenzk-
um konum sl. ár.
Vantar reglur
—en ekki bönn
Krabbameinsfélag íslands hefur
fengið því framgengt'' að
viðvörunarmerki eru sett á
sígarettupakka. En það er ein-
kennilegt, að þeir, sem þykjast
vera í forsvari gegn mengun á
íslandi, minnast nánast aldrei á
viðbjóðslegustu mengun mannlífs-
ins hér sem annars staðar, þ.e.
sífelldar reykingar á heimilum og
opinberum stöðum, þannig að þeir
sem reykja ekki komast ekki hjá
að anda að sér mengun þeirra, sem
sífellt nota þetta eitur. Þá er ekki
verið að tíunda kolsýringinn í
andrúmsloftinu. Er ekki kominn
tími til að vernda þá, sem reykja
ekki, fyrir þeim, sem menga
viðstöðulaust andrúmsloftið sjálf-
um sér og öðrum til skaða og
óþrifnaðar? Verst er þó, að þessi
viðbjóðslega mengun skuli vera
ein helzta tekjulind íslenzka ríkis-
ins. Það er skinhelgi, þegar
ráðherra er að bjástra við að setja
reglur um reykingabann í leigubíl-
um, meðan allir reykja á opinber-
um stöðum og ríkið lifir á eitrinu.
Þessi skinhelgi minnir á hina
gerilsneyddu hræsni ríkis-
valdsins í áfengismálum.
Þeir, sem reykja ekki eiga heimt-
ingu á því að vera verndaðir fyrir
sípúandi fólki. Þeir ættu a.m.k. að