Morgunblaðið - 05.11.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1978
13
^eluJjorkStmtsJ iNeitrJJorkétme$
Pólski
páfinn
og
únistar
Yfirgnæfandi meirihluti Pól-
verja er kaþólskrar trúar og
jafnvel félagar í kommúnista-
flokknum hafa látið skíra börn sín
í kirkjum og mikil aðsókn er að
sunnudagamessum. Þetta „sögu-
lega samkomulag" hefur á síðari
árum tekið á sig mynd nánast
heimspekilegs en einnig raunhæfs
skilnings á því, að ef pólskt
þjóðfélag eigi að halda velli með
allri þeirri þjóðfélagslegu, efna-
hagslegu og pólitísku spennu sem
það býr við, megi kirkjan og ríkið
beinlínis ekki koma fram sem
fjandmenn við öll hugsanleg tæki-
færi.
Erfiö barátta
Flokkurinn hefur viðurkennt hið
óumflýjanlega, mátt kaþólskunn-
ar, og sú friðsamlega sambúð, sem
hefur þróazt, hefur leitt til þess að
hann hefur sætt sig við miklu
víðtækari tilslakanir en nokkur
önnur ríkisstjórn kommúnista.
Barátta kirkjunnar hefur verið
erfið frá byrjun, en hún hefur
fengið því til leiðar komið að hún
hefur fengið að reisa nýjar kirkj-
ur, biskuparnir hafa fengið viss
forréttindi og loks hefur flokkur-
inn gefið upp á bátinn síðustu
tilraun sína til að berjast gegn
trúartilfinningu landsmanna sem \
stendur djúpum rótum.
í staðinn veitti kirkjan Gierek
stuðning í júni 1976 þegar verka-
menn gerðu uppreisn gegn gífur- j
legri hækkun verðs í matvælum. j
Pólskir biskupar tóku upp hanzk- jj
ann fyrir verkamenn, sem voru !
handteknir, en skoruðu jafnframt 1
á „trúaða Pólverja" að standa vörð
um lög og reglu og snúa aftur til
vinnu.
Þessi afstaða er að miklu leyti
runnin frá Wyszynski kardinála
og þessi afstaða varð til þess að
kirkjan ávann sér þakklæti Gie-
reks. Von hans var sú að hann
gæti haldið áfram samstarfi sínu
við hinn aldurhnigna kardinála
eins lengi og kostur væri. Wojtyla
kaidináli er 58 ára gamall og því
miklu yngri að árum, hann er
menntamaður í hugsun og andlegt
afkvæmi kynslóðar fyrri heims-
styrjaldarinnar og talið var að það
hefði töluverð vandkvæði í för með
sér ef hann yrði erkibiskup
Póllands.
Æ minni spenna
Af þessum sökum hvatti pólska
ríkisstjórnin Pál páfa VI til þess
eftir diplómatískum leiðum 1976
að Wyszynski kardinála yrði leyft
að þjóna eins lengi og honum
entist líf og heilsa þannig að hann
neyddist ekki til að segja af sér
þegar hann yrði 75 ára. A þetta
var fallizt í Páfagarði.
Spennan í sambúö ríkis og
kirkju hefur dvínað sífellt og sást
á því þegar Gierek gekk á fund
páfa fyrstur allra kommúnista-
leiðtoga í Róm fyrir einu ári. Um
það leyti var Woytyla í miklum
hávegum í Páfagarði.
SJÁ NÆSTU SÍÐU
þeir orðuðu það, í hinum
erfiðu samskiptum kirkju
og flokks, hinna tveggja
helztu afla, sem takast á í
Póllandi. Auðveldara var
við Wyszynski kardinála
að eiga, sögðu þeir, af
því að hann hafði lifað
þriggja áratuga grund
vallarárekstra kirkjunnar
og ríkisins, meðal annars
á Stalínstímanum, og lengi
verið í stofuvarðhaldi — svo að
hann hafði öðlast vissa tilfinningu
fyrir samningaumleitunum við
ríkisvaldið.
Meginregiur
Það er auðsætt að samband
kirkju og ríkis hefur batnað
allverulega, einkum síðan Edvard
Gierek varð aðalritari pólska
kommúnistaflokksins 1970. Margir
Pólverjar töldu þetta hið eina
sanna „sögulega samkomulag"
kaþólskra og kommúnista, þótt
hvorugur aðilinn hefði nokkurn
tímann fallið frá afstöðu sinni eða
hugsjónafræðilegum meginregl-
um.
Jóhannes Pill páfi II: vill aögang aó fjölmiölum.
Karol Wojtyla kardináli
hafði býsna ákveðnar skoð-
anir þegar ég hitti hann að
máli í erkibiskupshöllinni í
Varsjá fyrir einu ári. Ég
minnist þess að kardinálinn,
sem nú er orðinn páfi, sagði
um samskipti kommúnista-
stjórnar Póllands og róm-
versk-kaþólsku kirkjunnari
„Það sem skiptir mestu
máli í viðræðum okkar við
pólska ríkið er ekki að fá að
reisa eina eða tvær kirkjur í
viðbót heldur að fá aðgang
að f jölmiðlum í Póllandi og
færi á að halda uppi trúar-
bragðakennslu í skólunum.u
Þetta voru — og eru —
heitustu óskir hinnar vold-
ugu kirkju Póllands í sam-
skiptum hennar við komm-
únistarikið og á síðari árum
hefur Wojtyla kardináli
gerzt skeleggasti hvatamað-
ur þessara nýju réttinda.
Flókiö samband
Kardinálinn sagði mér að hann
teldi mjög mikilvægt að Banda-
ríkjamenn skildu til hlítar mikil-
vægi einstæðs og flókins sam-
bands kaþólskra manna í Póllandi
og ríkisstjórnar þeirra. Hann
hafði farið í mikilvæga hringferð
um Bandaríkin 1975 þegar hann
var í forsæti sendinefndar 15
pólskra biskupa sem sátu kirkju-
legan einingarfund í Fíladelfíu.
Wojtyla kardináli var hlédræg-
ur og kyrrlátur í framkomu en
mjög skarpur. Hann hafði mikinn
áhuga á stjórnmálum en var
einnig gæddur ágætri kímnigáfu.
Hann brosti oft, það var glampti í
augum hans og hann notaði
gamlar pólskar dæmisögur til að
skýra mál sitt.
Eg hafði heyrt mikið af honum
látið áður en ég hitti hann. Hann
var álitinn líklegasti eftirmaður
Wyszynskis kardinála, andlegs
leiðtoga Pólverja, sem er rúmlega
75 ára gamall og hefur gengizt
undir skurðaðgerð við krabba-
meini. En Wojtyla var einnig
sagður mjög umdeildur maður.
Háttsettir fulltrúar ríkisstjórn-
arinnar og kommúnistaflokksins
höfðu tekið skýrt frám í einkasam-
ræðum að þeir vonuðu að Páll páfi
VI veldi einhvern annan kirkju-
höfðingja en Wojtyla erkibiskup
Póllands í staða Wyszynskis. Þeir
sögðu að Wojtyla væri of blátt
áfram og hreinskilinn og of harður
í horn að taka til þess að geta
gegnt jákvæðu hlutverki, eins og
Kjör páfa kunngert.