Morgunblaðið - 17.12.1978, Qupperneq 26

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 1978
Hér fer á eftir kafli úr bókinni Dauðabúðirnar við
Kwaí-fljót, sem bókaútgáfan Salt gefur út. Bókin
er lýsing brezks hermanns á lífinu í fangabúðum
Japana við Kwaí-fljót pegar stríösfangar í seinna
stríði voru látnir vinna að lagningu járnbrautar í
Thailandi og Burma og brúarinnar yfir Kwaí-fljót.
Þrátt fyrir að hermennirnir yrðu aö pola hungur og
prældóm og allt virtist vonlaust og dauöadæmt
kom aö pví að breytingar urðu; peir tóku að hjálpa
hver öðrum, vonin varð örvæntingunni sterkari,
kærleikurinn sigraöi og eyðandi máttur dauðans
fór dvínandi, eins og segir á bókarkápu. Birtur er
hluti úr 5. kafla bókarinnar sem heitir Kraftaverk á
Kwaí-fljóti.
Ernest Gordon
Dauðabúðirnar við
Kraftaverk á Kwaí-fljóti
Ekki man ég hvernig eða
hvenær fyrst fór að votta fyrir
tilfinningu í útlimum mínum. En
ég hóf fljótlega að stunda líkams-
æfingar, þótt hægt færi af stað. Ég
var vanur að sitja á rúmstokknum
og láta fæturna hanga fram af.
Fyrst í stað var ég svo máttvana,
að ég gat ekki gert þetta nema
nokkrar mínútur í einu. Ég byrjaði
á því að taka upp annan fótinn og
láta hann svo falla aftur, síðan fór
éf^ eins að hinum. Ég var svo
horaður að ég náði utan um lærin
með höndunum. Þegar hér var
komið sögu, hafði Dusty hreinsað
verstu graftarkýlin. Nuddið hans
og æfingar mínar komu blóðrás-
inni í betra horf. Vöðvunum jukust
kraftar og áður en langt um leið,
gat ég vingsað fótunum upp að hné
fram og aftur.
Þar kom, að ég gat staðið í
fæturna með því að styðja mig við
Dusty. Einn morguninn gat ég
einhvern veginn skrönglast fram
að dyrum, með hjálp bambusstafs.
Nokkrum dögum síðar fór ég út
undir bert loft. Ég hlýt að hafa
litið út eins og dómsspámaður, þar
sem ég haltraði milli kofanna,
grár og gugginn. Langt, svart
skeggið og dúkurinn um lendar
mér hefði getað minnt á meinlæta-
mann, sem kemur frá langri föstu
í eyðimörkinni. Og ég hefði sem
best getað hrópað, eins og Jeremía
forðum: „Ó hvað má hugsvala mér
í harminum. Hjartað er sjúkt í
mér ... Uppskeran er liðin, aldin-
skurðurinn á enda, en vér höfum
eigi hlotið hjálp ... Eru þá engin
smyrsl í Gíleað, eða er þar enginn
læknir?"
Nú stóð ég frammi fyrir nýjum
erfiðleikum. Bakteríurnar grass-
éruðu innan um mig allan. Ég
þurfti að skunda á salernið á
hálftíma fresti. En ég ákvað að
láta sem ekkert væri, eftir því sem
slíkt va” mögulegt. Graftarkýlin
og taugalömunin voru að mestu
læknuð orðin. Og mér þótti
einsýnt, að blóðkreppusóttin hyrfi
innan skamms.
Dauðinn hafði mátt hopa, lífið
var í sókn. Það hafði ég sjálfur
fengið að reyna. En ekki einasta
ég, heldur og fangabúðirnar í heild
sinni. Við vorum á leið út úr
hinum dimma dal. Andrúmsloftið
gjörbreyttist. Við skynjuðum ein-
hverja dularfulla návist. Menn
fóru að rifja upp sögur af hetju-
lund, trú og kærleika.
„Manstu eftir honum Angusi
McGillivray?" spurði Dusty Miller
mig eitt kvöldið, þegar hann var að
undirbúa baðið mitt.
„Það er nú líkast til,“ svaraði ég.
„Hann var í minni herdeild. Fínn
hermaður. Ég þekkti hann vel. Ég
hélt uppi vörnum fyrir hann
frammi fyrir herdómstól. Hann
var ákærður fyrir að hafa óhlýðn-
ast skipunum liðsforingja síns.
Mér fannst það rétt af honum.
Þetta var ekkert annað en kolvit-
laus fyrirmæli. En hann var
tekinn höndum um leið.“
Dusty hlustaði með athygli.
„Við réttarhöldin reyndi ég allt
sem ég gat til þess að verða honum
að liði. Þú veist kannski, að ég
lagði stund á lögfræði, meðan ég
var í hernum. Og mér gekk
málsvörnin svo vel, að eftir fyrsta
daginn sagði Angus McDonald
mér, — það var hann, sem var
sækjandi í málinu, — að ég hefði
borið sigur úr býtum. Hann kvaðst
fullviss um sakleysi nafna síns
McGillivrays."
„Fékkstu náðun fyrir hann?“
„Nei. Rétturinn sýknaði hann af
þeirri ákæru að hafa óhlýðnast
fyrirmælum yfirmanns síns, en
dæmdi hann fyrir að hafa „hegðað
sér gagnstætt góðum heraga," og
var sú ákæra í meira lagi þoku-
kennd."
„Mér hefur einlægt fundist það
hæpið, að þessa klásúlu skuli vera
að finna í reglugerðum hersins.
Hver einasti hermaður, sem er
einhvers virði, hlýtur að brjóta
hana fyrr eða síðar. Saksóknarinn
viðurkenndi líka, að liðsforinginn
hefði verið sekur fremur en
McGillivray. Já, Angus var fínn
hermaður. Hann er frá
Lochgilphead við norðanvert
Fyne-vatn. Af prýðilegum ættum,
strákurinn sá.“
„Var hann lengi í herdeildinni?"
spurði Dusty.
„Allan þjónustutíma sinn, sem
hlýtur að hafa verið yfir átta ár.
Hann var á norð-vestur víg-
stöðvunum í Indlandi mest allan
tímann, sem herdeildin var þar.
En hvers vegna varstu að spyrja
mig, hvort ég þekkti hann?“
„Hann er dáinn.“
„Dáinn? Hvernig?"
Dusty kom ekki upp orði um
stund. Hann var í djúpri geðs-
hræringu. Ég skildi ekki hvers
vegna, því að hann gat varla hafa
þekkt McGiIlivray.
„Það er ekki gott að segja. Hann
var hraustur maður. Hann var
„Strákarnir tóku eftir því, að
Angus laumaðist út úr búðunum
að næturþeli," hélt Dusty áfram.
„Þeir leiðangrar gátu auðvitað
ekki verið farnir nema í alveg
ákveðnum erindagjörðum. Angus
fór að hitta Thaílendingana í
þorpum þeirra. Hann hafði gengið
í lið með þeim, er versluðu á
svörtum markaði. Hann Angus.
Þessi heiðarlegi og góði drengur."
Þegar menn dóu í búðunum,
gátu sumir krækt sér í eitthvað af
eigum þeirra, svo sem úr, skyrtur,
buxur, hnífa o.s.frv. Thaílendingar
ágirntust mjög þessa hluti og
greiddu fyrir þá peninga eða að
öðrum kosti andaregg og læknis-
lyf-
„Þótt kunningja Angusar
grunaði, að hann væri að reyna að
græða svolítið af peningum, gátu
þeir ekki láð honum það,“ sagði
Dusty. „Þú getur kannski gert þér
sögulokin í hugarlund. Sjúki félag-
inn hans Angusar fékk bata. En þá
féll Angus saman. Hann datt niður
dauður."
„Og hvað sögðu læknarnir um
þetta?“ spurði ég.
„Næringarskortur,“ svaraði
Dusty, „en auk þess ofþreyta."
„Og allt vegna vinar síns?“
Dusty sagði ekkert.
Eftir stundarkorn sagði ég:
„Manstu eftir þessu versi hjá
Jóhannesi guðspjallamanni, sem
vant var að lesa við minningar-
athafnir um þá, sem féllu í fyrri
heimsstyrjöldinni: Meiri elsku
hefur enginn en þá ...
„Já, ég man eftir því,“ sagði
Dusty og kinkaði kolli. „Mér hefur
alltaf fundist þ3ð einhver fegursti
staðurinn í Nýja testamentinu.
„Þetta er mitt boðorð, að þér elskið
hver annan, eins og ég hefi elskað
yður. Meiri elsku hefur enginn en
þá, að hann lætur líf sitt fyrir vini
sína.“
Dusty stóð þarna án þess að
hreyfa sig. Síðan sagði hann:
„Alveg eins og Angus.“
Ég sagði: „Að sumu leyti gæti
það sem hann gerði virst mjög
heimskulegt."
„Að hinu leytinu,“ svaraði
Dusty, „er heilmikið vit í því.“
Hann laut yfir fæturna á mér og
fór að hreinsa graftarsárin.
Næstu daga heyrði ég aðra
fanga ræða um þá fórn, sem
Angus hefði fært. Ég heyrði þá
tala um hana, á fjölmörgum
ferðum mínum á salernið. Sagan
af dauða hans hafði breiðst út um
allar búðirnar. Og hún hafði haft
geysileg áhrif á menn. Angus hafði
verið okkur fagurt fordæmi um
það, hversu við ættum að lifa,
jafnvel þótt við dæjum.
En svo göfugt, sem fordæmi
Angusar var, þá var hann ekki
einn um að sýna af sér hetjulund
og kærleika. Það kvisuðust fleiri
atburðir, sem sýndu að dauðinn
átti ekki lengur síðasta orðið í
Chungkaí. Við einn slíkan var
annar Argyllingur riðinn, maður
sem unnið hafði í vinnuflokki við
járnbrautina.
Dagsverkið var á enda. Verkfær-
in voru talin eins og venjulega.
Þegar leyfa átti mönnum að fara,
æpti japanskur vörður að skófla
væri horfin. Hann sló því strax
föstu, að einhver hefði stolið henni
til þess að selja Thaílendingum.
Kafli úr bókinni Dauðabúdirnar við Kwai-fljót
bar sem fangarnir fengu aðeins handfylli hrísgrjóna á dag
og unnu hörðum höndum allan daginn líktust þeir fremur
gangandi beinagrindum.
reyndar einn þeirra, sem maður
hefði sagt að dæi síðastur manna.
Og ég held, þér að segja, að hann
hefði alls ekki þurft að deyja."
„Nú, hvers vegna dó hann þá?“
Dusty settist á rúmið hjá mér.
„Það var vegna félaga síns,“
byrjaði hann, „sem varð sársjúk-
ur.“
Það var siður Argyllinga að hver
maður átti sér „félaga", þ.e. vin
eða lagsbróður, sem hann deildi
með öllum eigum sínum.
„Öllum virtist augljóst, að félagi
Angusar myndi deyja," hélt Dusty
áfram. „Öllum, nema Angusi.
Hann virtist hafa bitið það í sig,
að félagi hans myndi lífi halda.
Einhver hafði stolið ábreiðu félaga
hans. Angus gaf honum þá sína
ábreiðu. A hverri máltíð kom
Angus að sækja matarskammtinn
sinn. En hann át hann ekki sjálfur.
Hann fór með hann og gaf hann
vini sínum. Stóð yfir honum og lét
hann éta matinn sinn. Og það
hefur áreiðanlega verið annað en
gaman fyrir Angus að svelta,
þennan stóra mann.“
Meðan Dusty sagði þetta sá ég
það allt fyrir mér: Angus hafði
neitað sér um skammtinn sinn til
þess að bjarga lífi félaga síns.
r M ». rwmwht,-.
W* - - ■ " V ;
Brúin yfir Kwaí-fljót var smíðuð á innan við tveimur
mánuðum, en hún var hluti járnbrautar um Thailand og
Burma. Myndirnar eru fengnar að láni úr bandarískri
útgáfu bókarinnar.