Morgunblaðið - 20.01.1979, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 1979
15
BLÓM
VIKUNNAR
UMSJÓN: ÁB. ® \§sg/
Blárunni
Plumbago Capensis
BLÁRUNNI er ættaður lengst sunnan úr Afríku,
frá Kaplandi, en hefur um langan aldur verið
ræktaður í Evrópulöndum, á Norðurlöndum þó nær
eingöngu sem stofu- eða gróðurskálaplanta. Eins
og lög gera ráð fyrir er þessi suðræna jurt í mesta
máta sólelsk og stórir suðurgluggar þar sem
mikillar birtu og hlýju nýtur eru yndi hennar og
eftirlæti. Fái hún ekki nóga hlýju á hún það til að
fella lauf.
Vöxturinn er léttur og hættir til að verða nokkuð
renglulegur nema eitthvað sé að gert, t.d. má stinga
í pottinn lítilli grind eða prikum til stuðnings. Með
því að stýfa hana rækilega má fá vöxtinn þéttari og
runnakenndari.
Blárunni er blómsæll mjög og sitja blómin í
allstórum klösum á stönglunum, blá á lit eins og
nafnið gefur til kynna. Til eru þó tegundir með
hvítum blómum og rauðum, en þær eru mjög
fágætar á norðurslóðum. í Danmörku og sennilega
víðar um Norðurlönd gengur jurt þessi undir
nafninu BLÝRÓT.
Blómgunartíminn er langur, frá því snemma
sumars og allt fram í nóvember og allan þann tíma
-má halda jurtinni vel útlítandi og snyrtilegri og þá
fyrst og fremst með því að fjarlægja blómin
jafnóðum og þau visna, hún kemur örugglega með
önnur í staðinn.
Blárunninn þarf mikla vökvun yfir blómgunar-
tímann og þá einnig vikulega áburðargjöf, og með
góðri meðferð getur honum orðið langra lífdaga
auðið.
Eitthvað hefur blárunni verið ræktaður hér á
landi en mun þó fremur sjaldgæfur.
H.L.
A ROKSTOLUM
________HANNES_________
HÓLMSTEINN GISSURARSON:
John Kenneth Galbraith
kvarðinn á þarfir og óskir,
einstaklinganna, því að þarfirn-
ar séu „búnar til“ eða „mótaðar"
af stórfyrirtækjunum með aug-
lýsingum, þær séu „gerviþarfir".
En í þessari kenningu felst
vantraust á neytandann, huga
hans er líkt við deigan leir, sem
framleiðendurnir móti, en hann
er ekki talinn sjálfstæður ein-
staklingur. Eg held, að auglýs-
ingar „búi til“ þarfir í sama
skilningi og áróður „býr til“
skoðanir auglýsingar eru stund-
um ófullkomnar, en þær eru þó
upplýsingar til neytendanna. Og
engum lýðræðissinna kemur til
hugar að banna allan áróður,
þótt áróður sé stundum vafa-
samur. Benda má á tvær óvé-
fengjanlegar staðreyndir til
viðbótar. Önnur er, að stórfyrir-
tækjum hefur stundum ekki
tekizt að selja einhverja vöru
þrátt fyrir miklar auglýsingar.
Hin er, að neytendur í alræðis-
VANDRÆ ÐABARN
H AGFRÆ ÐINNAR
John Kenneth Galbraith er
vandræðabarn hagfræðinnar.
Hann beitir varla fræðilegum
vinnubrögðum, en bækur hans
eru metsölubækur, allir þekkja
hann, hann er „celebrity", al-
vitringur fjölmiðlanna eins og
Arnold Toynbee og Bertrand
Russell voru, fenginn til þess að
segja skoðun sína á öllum
málum.
Síðasta bók Galbraiths, Öld
óvissunnar (The Age of
Uncertainty), sem Var gefin út á
íslenzku 1978, sýnir það betur en
flestar aðrar bækur hans, hvers
vegna hann nýtur bæði mikilla
vinsælda almennings og lítillar
virðingar hagfræðinga, en hún
er samin upp úr efni þáttanna,
sem sjónvarpað var fyrir
nokkru. Bókin er vel skrifuð og
skemmtileg, Galbraith er mjög
fyndinn, þótt fyndni hans sé
reyndar í ætt við illkvittnina.
En hann beitir brögðum, dregur
upp skrípamyndir af mótherjum
sínum, bendir á þessar skrípa-
myndir og skellihlær, er ófræði-
legur í verri merkingu orðsins,
ónákvæmur og ósanngjarn.
Bók Galbraiths ber undirtitil-
inn: Ilugmyndir hagfra'ðinnar
og áhrif þeirra — en hún er
ekki um hugmyndir hagfræð-
innar, heldur hleypidóma hans
sjálfs.
Röksemdir hans fyrir þessum
dómum eiga sennilega að felast í
mörgum illkvittnislegum sögum
um mótherja hans. Og hann
gerir þeim upp annarlegar
hvatir eða heimsku. Hann segir
svo um Davíð Ricardo: „Hann
skrifaði mjög nytsamlegar ráð-
leggingar til að lina þjáningar
hinna ríku vegna óhamingju
hinna fátæku." Og hann segir
svo um bræðurna John Foster
og Allen Dulles: „Eins og bent
hefur verið á, voru ekki allir
sammála um, hversu fljótur
John Foster Dulles væri að
hugsa og hversu skýrt hann
gerði það. Heilinn í Allen olli
engum slíkum vandamálum."
Tvær kenningar Galbraiths —
sem hann hefur einnig komið
orðum að í Iðnríki okkar daga
(Teh New Industriel State), sem
á íslenzku 1970 — má greina
innan um allar sögurnar. Onnur
kenningin er sú, að munurinn á
austrænu skipulagi og vestrænu
sé miklu meiri í orði en verki,
því að hvort tveggja sé iðnskipu-
lag. Hann tekur sér stöðu við
Berlínarmúrinn og segir, að
þróunin hafi farið fram úr
kenningum Adams Smiths og
Karls Marx: „Eg hef lengi verið
þeirrar skoðunar að í þraut-
skipulögðum iðnríkjum, hvort
sem þar er rekinn markaðs- eða
miðstjórnarbúskapur, sé til-
hneiging í átt til samruna. Ef
þörf sé fyrir stál eða bifreiðar í
miklum mæli, muni þessi til-
hneiging hafa áhrif á allt
samfélagið, hvort sem það er í
Magnitorgorsk í Ráðstjórnar-
ríkjunum eða Gary í Indiana. Ef
þetta er rétt, er Berlínarmúrinn
ekki lengur vettvangur sögulegs
munar.“ En hvers vegna reyna
menn að flýja undir kúlnahríð
róttæklinganna frá Austur-
Berlín til Vestur-Berlínar? Og
hvers vegna reistu rót-
tæklingarnir múrinn? Berlínar-
múrinn er auðvitað til marks
um þann eðlismun, sem er á
alræðisskipulagi og lýðræðis-
skipulagi, og iðnvæðingin breyt-
ir litlu um þann eðlismun.
Samrunakenningin er einnig
mjög hæpin frá fræðilegu
sjónarmiði, þótt merkari hag-
fræðingar en Galbraith, svo sem
Jan Tinbergen, taki undir hana
með honum.
Hin kenningin er sú, að
markaðurinn sé ekki rétti mæli-
ríkjunum „þurfa" þær vörur
(það er: spyrja eftir þeim), sem
sagt er, að „búnar séu til“ þarfir
fyrir í lýðræðisríkjunum —
hljómplötur, jórturleður, nælon-
sokka, snyrtivörur o.fl. — eins
og íslenzkir sjómenn vita vel,
sem siglt hafa til alræðisríkj-
anna, svo sem Ráðstjórnarríkj-
anna. En ekki eru þessar þarfir
þeirra „búnar til“ með auglýs-
ingum. Eða hvað?
Sennilega halda margir
íslendingar, að * Galbraith sé
frjálslyndur maður, því að hann
er bandarískur hagfræðingur,
og þeir eru flestir ekki róttækir,
en svo er þó alls ekki. Galbraith
er ríkisafskiptasinni og leiðir
sömu rökin að ríkisafskiptum og
aðrir ríkisafskiptasinnar: Rauði
þráðurinn í bók hans er sá, að
hann sé sjálfur í hópi útvalinna,
sem viti betur en aðrir menn,
hvað sé þeim hollt og hvað ekki,
að hann komi auga á þróunina
og sé að afhjúpa það, sem þeim
sé hulið. En með því að hann er
bæði friðsamur maður og vel að
sér, er hann ekki byltingar-sam-
hyggjumaður (sósíaldemókrat).
En hroki er ekki geðfelldur, og
Galbraith beitir þvi sama bragði
og margir aðrir samhyggju-
menn til þess að falla öðrum í
geð — að fá lesandann til þess
að halda það, að hann,lesandinn
sjálfur, í hópi útvalinna (eins og
brezki stjórnfræðingurinn
Kenneth Minogue bendir á í
skarplegri grein uni bók Gal-
braiths í desemberhefti
Encounter 1977). Hann býður
lesandanum með sér í skemmti-
lega ferð um lönd hugmynd-
anna, þannig að þeir geti hlegið
saman að heimsku annarra,
hann skjallar lesandann. En
reynslan er ólygnust um það, að
í ríki, sem útvaldir stjórna eru
margir kallaðir, en fáir útvaldir.