Morgunblaðið - 20.01.1979, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 1979
„Ég gefst ekki upp
þótt á móti blási”
Tónleikar veröa haldnir í dag í Félagsstofnun
stúdenta til heiöura Árna Björnssyni tónskáldi.
Árni hefur samiö fjöldann allan af verkunra alveg
frá dægurlögum til klassískra verka. Áriö 1952 varö
hann fyrir slysi sem olli því aö hann gat ekki helgað
sig Þessu starfi eins og hann haföi ætlaö sér en
Þrátt fyrir mikla sjúkdómserfiöleika semur Árni
ennþá tónverk. Er Þess skemmst aö minnast aö áriö
1966 hlaut lúörasveitarmars hans, „Gamlir félagar“,
viöurkenningu Félags íslenskra lúörasveita.
— Rætt
við
r
Arna
Björnsson
tónskáld
Árni er fæddur í Lóni í
Kelduhverfi 23. des. 1905. Alla
tíð hefur tónlistin átt huga hans
allan. Sem ungur drengur átti
hann að sitja yfir kindum en
átti það til að koma hlaupandi
heim um miðjan dag og setjast
viö orgelið. Hann hafði þá
gleymt því að til voru kindur.
Síðar er annar eldri bræðra
hans átti að undirbúa Árna
fyrir menntaskólanám fannst
bróðurnum undirbúningurinn
ekki ganga nógu vel.
„Ég get ekkert að þessu gert“,
sagði Árni þá. „Það eru ekkert
nema nótur í höfðinu á mér.“
Árni býr nú í Reykjavík
ásamt konu sinni, Helgu Þor-
steinsdóttur. Þau eiga tvær
uppkomnar dætur, Katrínu og
Björgu sem búsett er í London.
Blaðamenn litu við hjá Árna
og konu hans og töluðu við þau
um tónlistina, ævistarf Árna.
„Ég kom hingað til Reykjavík-
ur þegar móðir mín dó, árið
1928, og fór þá strax að læra hjá
Páli Isólfssyni. Ég hafði þá
þegar ákveðið að helga mig
tónlistinni algjörlega. Fyrst
lærði ég á píanó og orgel en tók
síðan til við flautuna," segir
Árni.
„Það var þannig að Páll
ætlaði að halda tónleika og hann
vantaði annan flautuleikara.
Oddgeir Hjartarson var þá sá
eini hér á landi sem kunni að
spila á flautu en á tónleikunum
þurfti 2 flautur. Páll kemur þá
til mín og segir: „Árni, þú spilar
á flautu, þú getur allt.“ Og það
varð úr að ég fór að læra á
flautuna og spilaði á tónleikun-
um.
Það gerðist margt skemmti-
legt á þessum árum. Við borðuð-
um nokkrir hjá konu nokkurri
sem seldi fæði. Einu sinni er við
vorum þar saman komnir m.a.
ég, Baldur Pálmason og Ólafur
Jóhann Sigurðsson, segja þeir
við mig: „Árni, þú ert ekkert
tónskáld." Ég fer auðvitað að
reyna að bera hendur fyrir
höfuð mér og segja þeim að ég sé
víst tónskáld. „Jæja, sýndu það
þá,“ segja þeir. Ég fer þá inn í
herbergi við hliðina og sem lag
og leik það fyrir þá. Þeir
viðurkenndu þá, að ég væri
líklega tónskáld. En svo vantaði
mig textann við lagið en vinur
minn Björn Haraldsson gerði
hann síðar fyrir mig. Þetta lag
varð síðan vinsælt á Hótel Borg
þar sem textinn er um Gyllta
salinn á hótelinu. Lagið heitir
„Að ganga í dans“.“ (Þess má
geta að í haust er væntanleg
ævisaga Árna sem Björn Har-
aldsson ritar).
„Árni vann sjálfur fyrir sér
meðan hann var að læra. Hann
vann bæði við kennslu og einnig
hljóðfæraleik. Á sumrin fóru
þeir 4 saman norður í land til
þess að vinna sér inn peninga
með því að spila á síldarböllun-
um,“ segir Helga.
„Það er nú líka dálítið merki-
legt að Árni komst í gegnum
tónlistarskólann án þess að
eignast hljóðfæri. Hann keypti
sér að vísu píanó en varð að
selja það fljótt aftur þar sem
hann hafði ekki efni á að leigja
herbergi fyrir það um sumarið."
Sinfóníuhljómsveit
var aðaláhugamálió
„Aðaláhugamálið hjá okkur
sem á þessum tíma vorum að
læra tónlist var að stofna hér
sinfóníuhljómsveit. Við litum á
það sem köllun okkar. Við
reyndum af og til að koma
saman hljómsveit og héldum
tónleika 1—2svar á ári en alltaf
Árni Björnsson og kona hans,
þeirra hjóna í Reykjavík.
strandaði allt á peningamálun-
um. Við spiluðum þó á þjóðhá-
tíðinni á Þingvöllum árið 1930
og var Þjóðhátíðarkantata Páls
aðalviðfangsefnið.
Það var eins og áhugi almenn-
ings á stofnun sinfóníuhljóm-
sveitar glæddist eftir flutning-
inn á þjóðhátíðinni en þó var'
hljómsveitin ekki formlega
stofnuð fyrr en árið 1950.“
„Það voru erfiðir tímar á
þessum árum, peningarnir voru
svo til engir, en skemmtilegur
tími var þetta. Ég vildi ekki
skipta á þessum árum fyrir
nokkra peninga,“ segir Helga og-
brosir við endurminningunni.
„Þeir stóðu allir svo mikið
saman við að koma hljómsveit-
inni á laggirnar. Alltaf voru
einhverjir listamenn að æfa sig
hér með Árna og nú á síðustu
árum gerðu ungu hljómlistar-
mennirnir í' Sinfóníuhljómsveit-
inni það líka að koma hingað
einu sinni í viku að æfa, það var
okkur mjög mikils virði.
Árni á afmæli á Þorláksmessu
og við héldum alltaf mikla
veislu þá sem oft stóð fram
undir morgun. Þangað komu
alltaf allir vinir Árna og það var
mikið um að vera allan tímann.
Einu sinni man ég eftir því að
þegar líður á veisluna sest
Albert Klahn við píanóið og
spilaði „Heims um ból“ mjög
veikt. Allir sungu undir, blíðlega
og fallega. Ég hef aldrei heyrt
þennan sálm sunginn af eins
mikilli innlifun og tilfinningu og
þá. Þegar hætt var að syngja og
einhver ætlaði að tala, sagði
Karl 0. Runólfsson: „Ó, gefið
mér þessa stund svolítið leng-
ur.“ Þetta var alveg dásamlegur
tírni."
Brúðkaupsferðin
„Arið 1941 var farið með
Ilclga Þorsteinsdóttir, á heimili
Ljósm. Emilía.
Nitouche norður í land og þótti
það mikið þrekvirki á þeim
tíma. Ég spilaði undir í óperett-
unni og fór því með. En daginn
áður en við fórum giftum við
Helga okkur þannig að þessi
ferð var okkar brúðkaupsferð,"
segir Árni.
„Og þegar við komum heim
buðum við öllum vinum okkar í
veislu, við héldum brúðkaups-
veisluna þá,“ segir Helga.
Árni, þú starfaðir líka í
revíunum?
„Já,“ segir Árni og hlær. „Það
var ógleymanlegur tími. Hann
Alfreð heitinn Andrésson var
alveg einstakur maður. Það
hlógu alltaf allir að honum en
sjálfum stökk honum aldrei bros
á vör. Hann þurfti ekki annað en
að láta sjá sig, þá hló fólkið.
En sá maður sem ég sem mest
eftir frá þessum árum er dr.
Victor Urbancic. Hann var
kennari minn og nánasti sam-
starfsmaður. Ég hef aldrei
kynnst neinum manni sem svo
gott er að starfa með. Það snart
mig mjög þegar ég frétti andlát
hans.“
Þú lærðir líka eitthvað er-
lendis?
„Jú, ég fór til Manchester árið
1944. Ég tók þá fyrir flautuna,
píanóið og tónsmíðarnar. Ég
ætlaði aðeins að vera þar í 1 ár
en komst að því að skólinn var
3ja ára en ég lauk honum samt á
2 árum.
Við fórum 3 saman út, ég,
Andrés Kolbeinsson og Egill
heitinn Jónsson. Fyrst bjuggum
við úti í bæ þar sem við leigðum
okkur herbergi en senni vetur-
inn bjuggum við á stúdenta-
garði. Þetta var á miðjum
stríðsárunum og mikill skortur í
Englandi. Við þurftum að kaupa
okkur sérstaka skömmtunar-
seðla og fengum ekki nema 1
kolafötu á viku. Við reyndum
því að fara í bíó til að fá á okkur
hita þegar kaldast var. Annars
var þetta ágætur tími.
Ég kom síðan heim 1946 og
tók til við kennslu auk þess að
spila í Sinfóníuhljómsveitinni
eftir að hún var stofnuð. Ég
stjórnaði líka LúðrasVeitinni
Svan í 1 ár.“
Þurfti aö læra
allt aftur,
nema tónlistina
Þjóðleikhúsið var stofnað árið
1950 og var fyrsta verkið sem
þar var sýnt „Nýársnóttin" eftir
Indriða Einarsson en Árni
samdi tónlistina við verkið.
Hann starfaði síðan við Þjóð-
leikhúsið þar til hann varð fyrir
slysi árið 1952 sem kom í veg
fyrir að hann gæti helgað sig
tónlistinni eins og hugur hans
stefndi til.
„Við höfum alltaf talað af
mikilli hreinskilni um þetta
slys,“ segir Helga.
„Það gerðist 13. júní árið 1952.
Árni fór til að spila á síðustu
tónleikunum sínum með Sinfón-
íuhljómsveitinni þar sem hann
var á förum til Vínarborgar.
Hann hafði meira að segja
keypt farseðilinn og ætlaði að
helga sig algjörlega tónsmíðum
og hætta hljóðfæraleiknum.
Glaðari mann hef ég sjaldan séð
en þann sem gekk út úr
dyrunum það kvöldið. En svo
gripu örlögin svo hastarlega inn
í.
Við vorum 3 mánuði í Kaup-
mannahöfn þar sem Árni gekk
undir 6 skurðaðgerðir á höfði.
Það hafði blætt inn á heilann og
hann hafði misst málið og
lamast. Eftir aðgerðina fékk
hann strax málið aftur en varð
að læra allt upp á nýtt, það eina
sem var óskert voru tónlistar-
hæfileikarnir. Þetta var óskap-
lega erfiður tími.“
Var með ósperu í smíöum
„Ég var byrjaður að semja
óperu þegar þetta gerðist," segir
Árni. „Textinn var eftir Guð-
mund Daníelsson og var gerður
upp úr Gunnlaugs sögu orms-
tungu. Mig hafði lengi langað til
að semja óperu um þetta efni.“
Árni semur enn lög. Hann
situr við skrifborð sitt og
nóturnar fljúga á blaðið, hann
þarf ekki einu sinni að athuga
hvort þær hljóma saman með
því að spila á hljóðfæri með.
Þær hljóma saman í höfðinu á
honum og það er nóg. Árni
spilar einnig við messur á
Landspítalanum á hverjum
sunnudegi og síðasta aðfanga-
dagskvöld spilaði hann við
messur á 3 stöðum.
„Ég gefst ekki upp þótt á móti
blási“ voru lokaorð Árna og eru
það orð að sönnu.
r.m.n.
Þorsteinn Pálsson.
s.u.s.
með opið
hús í dag
Stjórn Sambands ungra sjálf-
stæðismanna hefur opið hús í
Sjálfstæðishúsinu Valhöll við
Háaleitisbraut 1 í dag klukkan
11.30 til 14. Er þetta nýmæli í
starfsemi S.U.S., en ætlunin er að
hafa opið hús í Valhöll á laugar-
dögum í vetur ef vel tekst til.
Gestur fundarins í dag verður
Þorsteinn Pálsson fyrrverandi
ritstjóri Vísis, og mun hann ræða
um íslenska fjölmiðla og störf sín
sem ritstjóri dagblaðs.
Stríðsmynd
í Austur-
bæjarbíói
Austurbæjarbíó sýnir um þess-
ar mundir kvikmyndina Forhert-
ir striðskappar og mcð aðalhlut-
verkin íara Bo Svenson, Peter
Ilooten, Fred Williamson o.fl. en
leikstjóri er E.G. Castellari.
Myndin segir frá flokki banda-
rískra hermanna, sem er
myndaður af mönnum sem eiga
yfir höfði sér margvíslegar sakar-
giftir, en tekst að sleppa lausum í
Frakklandi í síðari heimsstyrjöld-
inni meðan Þjóðverjar hafa landið
á valdi sínu og tekst með samstöðu
sinni á þessum örlagastundum að
ná til svissnesku landamæranna.
Vængir
fljúga
Flugfélagið Vængir mun fljúga
samkvæmt áætlun næstu daga,
þrátt fyrir aðgerðir flugmanna
hjá Flugleiðum sem cru í Félagi
fslenskra atvinnuflugmanna. að
því er Jónas Sigurðsson hjá
Vængjum tjáði Morgunhlaðinu í
gær.
Sagði hann að flogið yrði á
öllum áætlunarleiðum félagsins,
og auk þess tæki félagið að sér
leiguflug eftir því sem óskir kæmu
fram um. Því væri það ekki rétt
sem segði í forsíðufrétt Þjóðvilj-
ans í gær, að allt innanlandsflug
félli niður.