Morgunblaðið - 20.01.1979, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 1979
Sigrún Pábnadóttir frá
Reynistað — Minning
Fædd 17. maí 1895.
Dáin 11. janúar 1979.
Sinrún I’úlmudóttir á Reynistaö
var af Jæirri kynslóð seni lifað
hefur mesta umbyltintiu í
búskapar- oj; lífsháttum hér á
landi. Við hlið eittinmanns síns
Jóns Sisíurðssonar, alþinjíismanns,
vatt hún húsmóðir á stórbýli, þar
srni byuut var á því besta úr
islenskri bændamenninttu en hik-
laust sótt fram til nýrra tíma. Jón
á Reynistað var í hói>i þeirra í
forystusveit bænda, sem löjtöu si((
mest fram um að bæta hat; þeirra
oji auðvelda sveitalífið með
hverjum þeim hætti, er til fram-
fara horföi.
Mér er Sijírún minnisstæð frá
þeini fjölmörtíu sumrum, sem éj;
naut jiess að fá að dveljast á
Reynistað. Aldrei féll henni verk
úr hendi. Hún jjekk til heyskapar,
jiejcar þess var þörf, oj; mjalta á
hverjum dej{i. Inni við sinnti hún
símstöðinni oj{ sat við rokkinn í
baðstofunni eða aðra ullar- oj;
handavinnu. Utan heimilisins
sinnti hún marj;víslef;um félaj;s-
störfum fyrir sveit sína.
Jón á Reynistað sat 33 ár á þinj;i
en hann var fyrst kosinn 1919 oj;
lenj;st af j;ej;ndi hann þinj;-
mennsku, þej;ar samj;önj;ur voru
með þeim hætti, að þinj;menn
búsettir utan bæjar áttu ekki
auðvelt með heimferðir nema í
lenj;ri þinj;hléum. Má nærri geta,
að á þeim árum hafi búsforráð
hvílt á herðum Sigrúnar síðar með
hjálp Sij;urðar sonar þeirra hjóna
en ávallt með aðstoð j;óðs heimilis-
fólks.
Alltof mörj; ár eru liðin síðan éj;
hitti Sijtrúnu, sem um svo lanj;t
árabil reyndist mér sem besta
móðir, en með þessum fátæklej;u
orðum færi éj; henni þakkir oj;
fjölskyldu hennar oj; ástvinum
samúðarkveðjur.
Blessuð sé minninj; jtóðrar konu.
Bjiirn Bjarnason.
Skömmu fyrir jólin frétti ég, að
mágkona mín, Sigrún Pálmadótt-
ir, fyrrum húsfreyja að Reynistað,
hefði veikzt skyndilega, fengið
heilablóðfall og verið flutt á
sjúkrahúsið á Sauðárkróki. Varð
það hennar síðasta för, því að þar
andaðist hún þann 11. þ.m. Merk
kona er þar látin.
Sigrún var fædd að Höfða á
Höfðaströnd í Skagafirði 17. maí
1895. Foreldrar hennar voru Anna
H. Jónsdóttir, prófasts Hallssonar
að Glaumbæ í Skagafirði og Pálmi
Þóroddsson prestur að Felli í
Sléttuhlíð, síðar að Höfða og
Fæddur 23. marz 1920.
Dáinn 13. janúar 1979.
Ef til vlll færðu aftur að hvílast í xrasi
með amboðin hjá þér sem forðum ok
titrandi hjarta
mæla í hljóði fram þakkir til lækjar ok
Ijóss.
til lífsins á þessu hnattkorni voru
í geimnum.
til gátunnar miklu. til höfundar alls
sem er.
-Ó.J.S.
Pétur Pétursson frá Bolla-
stöðum er látinn. Féll óvænt til
jarðar á heimaslóðum laugardag-
inn 13. janúar. Fæddur var hann í
Eyhildarholti 23. mars 1920. For-
eldrar voru hjónin Þórunn Sigur-
hjartardóttir frá Urðum í Svarfað-
ardai og Pétur Jónsson frá Nauta-
búi í Skagafirði. Missti móður sína
barn að árum og fluttist þá vestur
í Bollastaði í Blöndudal í fóstur til
Unnar Pétursdóttur. Olst upp á
Bollastöðum. Stundaði nám í
Reykholti og Hólum í Hjaltadal.
Tók síðar við Bollastöðum til
eignar og ábúðar, ásamt konu
sinni Bergþóru Kristjánsdóttur
frá Köldukinn á Asum. Keypti
Hofsósi. Var hann sunnlenzkur að
ætt, fæddur að Hvassahraunskoti í
Hraunum. Foreldrar hans voru
Þóroddur Magnússon bóndi að
Eyvindarstöðum á Álftanesi og
Anna Guðbrandsdóttir skipásmiðs
að Kothúsum í Garði. Sr. Pálmi
lærði undir fermingu hjá sr.
Sigurði Sívertsen presti á Útskál-
um. Svo vel féll prestinum við
þennan unga svein, að hann varð
fyrir valinu, er sr. Sigurður vildi
minnast þjóðhátíðarársins 1844
með því að styrkja ungan, efniieg-
an pilt til náms. Sr. Pálmi hafði
ungur misst föður sinn, og ekkjan,
móðir hans, var fátæk. Hann var
vel gefinn og námfús, og kom sér
þetta vel, því að ekki voru neinir
möguleikar að brjótast hjálpar-
laust til náms. Fram á elliár
minntist hann sr. Sigurðar með
virðingu og þökk; elzti sonur sr.
Pálma var líka heitinn eftir sr.
Sigurði, Jón Sigurður.
Þau prestshjónin, Anna og sr.
Pálmi, eignuðust 12 börn og
komust 11 til fullorðinsára. Nærri
má geta, að oft hefur verið þröngt
í búi á prestsetrinu með allan
þennan barnafjölda. Brauðið var
talið heldur rýrt, en mikils krafizt
af prestsheimilunum í þá daga.
Að Hofsstöðum í Skagafirði
bjugj^i um þessar mundir hjónin
Björg Jónsdóttir, systir frú Önnu
og Sigurður Pétursson. Voru þau
myndarhjón, vel efnum búin. Þau
áttu eina dóttur, Lovísu, sem
seinna giftist Birni Jósefssyni
lækni á Húsavík, var mikil merkis-
kona og er látin fyrir nokkrum
árum. Þótti Björgu misskipt með
þeim systrum, 11 börn í Höfða, en
aðeins 1 á Hofsstöðum. Buðust þau
Hofsstaðahjón því til að taka til
fósturs eitt barn frá Höfða.
Stefán, mágur minn, sem lengi var
bústjóri á Korpúlfsstöðum, lýsti
átakanlega fyrir mér deginum,
þegar von var á Hofsstaðahjónum
til að velja úr hópnum. Honum
sagðist svo frá, að hann hafi sofið
lítið um nóttina, áhyggjur hafi
sótt á hann. Hann óttaðist að
verða fyrir valinu. Líklega vildu
þau Hofsstaðahjón heldur taka
dreng en stúlku, því að þau áttu
dóttur fyrir, en ekki son. Um elztu
synina Jón Sigurð og Jóhann var
ekki að ræða, því að þeir voru
farnir að létta undir við bústörfin.
Stefán hefur þá líklega verið 8—9
ára og mátti ekki hugsa til þess að
yfirgefa foreldra og systkini. „Um
morguninn var okkur þvegið og
greitt og við færð í betri flíkurn-
ar,“ sagði Stefán, „og frænka
okkar reið í hlað með manni sínum
um nónbil. Ég faldi mig úti í
skemmu, en svo vorum við kölluð
jörðina Brandsstaði í Blöndudal og
bjó þar nokkur ár. Þaðan fluttu
þau til Blönduóss vorið 1949, þar
sem þau byggðu yfir sig og hafa
átt þar heima síðan. Stundaði
skrifstofustörf -hjá Kaupfélagi
Húnvetninga, vélavinnu hjá Vega-
gerðinni o.fl. störf. Þau eiga fjögur
uppkomin börn: Þórunni starfandi
hjá Pósti og síma, Blönduósi;
Kristján og Pétur Arnar, verslun-
armenn hjá Kaupfélaginu, og
Soffíu, búsetta á Skagaströnd.
Ég kynntist Pétri náið. Þau
kynni hófust heima í sveitinni en
urðu nánari eftir að hann flutti
búferlum til Blönduóss. Var þar
heimagangur um árabil. Ég þakka
honum og Bergþóru gestrisni og
ljúfar móttökur, nú við lokadag.
Ólíklega verð ég einn um það. Tal
okkar snerist gjarnan um sveit
okkar beggja: söngstarfið og ann-
að félagslíf, þar sem hann var
mikill og góður þátttakandi. Pétur
var mikið náttúrubarn. Unni
skepnum og haga. Átti góða hesta,
hafði yndi af að umgangast þá og
sitja. Augu hans glögg fyrir
hvorutveggja, landi og lifandi
inn í stofu og skipað í röð og ekki
þýddi að múðra. Svona beið ég
dómsins, þrútinn af áhyggjum og
að því kominn að brynna músum,
þar til búið var að velja úr
systkinahópnum. Sigrún varð fyrir
valinu. Létti mér þá, þó að við
söknuðum öll litlu bjarthærðu
stúlkunnar úr hópnum.“ Átakan-
legri mynd var þarna brugðið upp,
en sögur fara ekki af því, hvernig
foreldrunum var innan-brjósts.
Sigrún ólst síðan upp á Hofs-
stöðum í góðu yfirlæti. Var mjög
kær't með þeim fóstursystrum,
henni og Lovísu. Varð hún
snemma liðtæk við búskapinn,
hafði yndi af skepnum og var frá á
fæti, þegar sinna þurfti lambám
og öðrum fénaði úti við. Hún mat
fósturforeldra sína mikils, en oft
leitaði hugurinn til foreldra og
systkina, enda náin tengsl við þau
alla tíð. Ung fór hún til Reykjavík-
ur. Kennara sinn, Guðlaugu
Sigurðardóttur frá Kaldaðarnesi,
mat hún mikils, þótti hún afburða
kennari.
Hún bjó að leiðsögn hennar,
þegar hún ung að árum gerðist
húsfreyja að Reynistað í Skaga-
firði, en hún giftist frænda sínum,
Jóni Sigurðssyni bónda þar og
síðar alþingismanni 20. sept. 1913,
þá 18 ára gömul. Færðist unga
stúlkan mikið í fang að taka við
búsforráðum á mannmörgu
myndarheimili, en það kom sér vel
að hún var kjarkgóð og dugmikil
eins og þau systkini voru öll.
Fyrstu árin naut hún handleiðslu
tengdamóður sinnar, Sigríðar
Jónsdóttur, er hafði um áratuga
skeið stjórnað búi á Reynistað.
Mikill torfbær var á staðnum,
þegar Sigrún kom þangað, fallegur
bær með mörgum vistarverum.
Eflaust hefur hann þó verið
erfiður og oft kalt í göngum, þegar
fara þurfti milli búrs og eldhúss,
og ekki voru þægindin, sem við
þekkjum nú. Það var ekki heiglum
hent að stjórna stórbúi á íslandi,
hvað þá á fornfrægu höfuðbóli eins
og Reynistað, og hafa þar allt með
þeim brag, er sæmdi, en það tókst
Sigrúnu, þótt ung væri að árum.
Hún var kjarkgóð eins og áður
segir, glöð í viðmóti og taldi ekki
eftir sér sporin. Þau Reynistaðar-
hjón voru hjúasæl með afbrigöum,
þar var sama fólkið ár eftir ár,
enda þau hjón samhent um að
hlynna sem bezt að því.
Þau eignuðust þrjá syni. Tveir
dóu í bernsku, en eftir lifir
Sigurður bóndi og hreppstjóri á
Reynistað. I fyrsta skipti, sem ég
kom að Reynistað, var Sigurður
lítill drengur. Varð mér starsýnt á,
hve kært var með þeim feðgum.
Hafði ég ekki áður orðið vör við
slíkt ástríki feðga, nema ef vera
skyldi hjá þeim mætu mönnum,
annars vegar Guðmundi Hannes-
syni prófessor og Sigurði
Guðmundssyni skólameistara. Af
pening. Bollastaðir eru víðlend
útbeitarjörð með erfiða fénaðar-
ferð. Þar voru vorin góð, en
hvíldarstundir fáar. Hve gott var
þá að koma þreyttur heim, vera
ungur, leggjast til hvíldar, eiga
næsta dag vísan. Vakna til ljúfrar
veraldar undir verndarvæng him-
ins og fóstru sem ekkert vissi
dýrmætara en þennan dreng og
guðinn sem vakti yfir báðum og
okkur öllum. Veröldin lyfti grímu
sinni hægt og yfirvegað fyrir
ungum dreng. Ásjóna hennar
tvíræð á svip og stundum myrk.
Það hrikti í máttarstoðum sem
bernskusjón hans fannst öruggt að
ekki mundi haggast. Hverjum
hefur ekki einhvern tímann hlaup-
ið kapp í kinn og ætlað að frelsa
þennan heim. Ég hygg að það hafi
einnig hvarflað að ungum manni
fram á Bollastöðum fyrir meira en
fjörutíu árum. Maður með skarpa
greind, næma réttlætiskennd, sit-
ur ógjarnan hjá ef hallað er réttu
máli og þeim, sem er minnimáttar
þokað úr birtunni inn í skuggann.
Pétur skipaði sér snemma undir
merki félagshyggju og samhjálp-
ar. Sat aldrei hjá og þótti harður í
horn að taka á málþingum. Á
búskaparárum Péturs og Bergþóru
hafði vélvæðingin ekki rutt sér til
rúms fram í dölunum. Það vantaði
vélar til að grafa sundur mýrar og
hjúum þar er mér minnisstæðust
Monika Siguröardóttir, frænka
þeirra hjónanna, sem vann að
inniverkum þar á staðnum um
langt árabil og var oft stoð og
stytta húsfreyjunnar. Hún gerði
húsfreyju m.a. kleift að bregða sér
stöku sinnum til Reykjavíkur,
þegar Jón sat á þingi, og njóta þá
hvíldar og hressingar. Ánnars
hlutu þingstörfin að valda því að
mikil störf hlóðust á Sigrúnu.
Sigrún var viðkvæm í lund, en
glaðlynd að eðlisfari. Hún var
sérlega trygglynd og mundi það,
sem henni var gott gert, og
frændrækin var hún. Árið 1926
missti Þorbjörg systir hennar
mann sinn, Jóhann G. Möller,
verzlunarstjóra á Sauðárkróki, en
hann varð bráðkvaddur á hlaðinu
á Reynistað rétt fyrir jól 1926.
Sigrún tók þá að sér tvær dætur
þeirra hjóna og ól þær upp sem sín
eigin börn.
Ávallt var margt um manninn á
Reynistað, einkum á sumrin, þá
bættust við margir unglingar
skyldir og vandalausir auk kaupa-
fólks og margir ættingjar komu
þangað til sumardvalar. Á Reyni-
stað ólst einnig upp Anna
Guðmundsdóttir sem kom þangað
kornung og dvaldist þar til fullorð-
insára. Reyndist hún fóstru sinni
mjög vel, ekki sízt þegar degi tók
að halla og segir það sína sögu.
Einnig ólst þar upp drengur úr
Fljótum, Pálmi Jónsson.
Ávallt var margt um manninn á
Reynistað, einkum á sumrin, þá
bættust við margir unglingar
skyldir og vandalausir auk kaupa-
fólks og margir ættingjar komu
þangað til sumardvalar. Á Reyni-
stað ólst einnig upp Anna
Guðmundsdóttir sem kom þangað
kornung og dvaldist þar til
fullorðinsára. Reyndist hún fóstru
sinni mjög vel, ekki sízt þegar degi
tók að halla og segir það sína sögu.
Einnig ólst þar upp drengur úr
Fljótum, Pálmi Jónsson.
Feiknarlegur gestagangur var
jafnan á Reynistað, og var ekki
sparað neitt til að veita gestum
sem beztan beina. Hér áður heyrði
ég kaupstaðarfólk oft, tala um það,
hvað gaman væri að búa stórbúi í
sveit, og ekki þyrfti að spara
rjómann, smjörið og fleira góð-
gæti, sem búin gæfu af sér. En
þetta var síður en svo gamanið
tómt, og það var ekki lítils, sem
krafizt var af húsmæðrunum, þótt
á stórbúum væri. En þar hallaði
ekki á Sigrúnu fremur en annars
staðar.
í lífi Sigrúnar skiptust á skin og
skúrir eins og hjá flestum, en
þeirrar hamingju naut hún að
halda sínum andlegu kröftum, þar
til hún veiktist fyrir jólin.
Jón mann sinn missti hún
sumarið 1972 eftir nær" 60 ára
samúð. Hann lézt á sjúkrahúsinu á
Sauðárkróki og veit ég ekki betur,
stækka túnin; amboðin gömlu enn
í fullu gildi og kyrrstaða á flestum
hlutum, sem tekið hafa stökk-
breytingum á síðustu áratugum.
Ég held að Pétur hefði aldrei
horfið frá búskap, ef skurðgrafan
hefði komið einu ári fyrr, sem
munaði því, að þá var hann fluttur
til Blönduóss. Hann var stórhuga,
vildi afreka miklu, en var ekki
gefin þolinmæði dropans, sem
holar steininn um síðir. Bókin var
honum hugstæð. Tilbeiðsla og
virðing fyrir öllu, sem vel var gert
í skáldskap virtist honum með-
fædd. Launvíddir sagna og ljóða,
sem duldust fyrir öðrum, hlógu
opinskátt við honum. Dæmdi þó
oftast með varúð. Vildi láta
aðstæður og tíma eiga síðasta
orðið um sérhvern hlut.
Um þetta o.fl. var fjallað marga
vökunótt. Ósjaldan var þá eitthvað
í glasi, sem lyfti líðandi stund, en
gerði þá jafnframt veruleika
morgunsins grárri.
Það koma tímar í lífi flestra
manna, sem minna fremur á
flóttaför en sigurgöngu. Þeir
sveigðu ekki framhjá lífi Péturs
Péturssonar, en verða ekki ræddir
hér. Hann bjó sjálfur yfir innri
styrk og vann sitt stríð með
uppréttu höfði. Vinmargur var
hann og hjálpsamur. Kona hans
Bergþóra var hans styrka stoð,
en hún hafi verið hjá honum flesta
daga til að hlynna að honum,
meðan hann lá þar sjúkur.
Þá fyrir allmörgum árum hafði
Sigurður sonur þeirra tekið við búi
á Reynistað og hans ágæta kona
Guðrún Steinsdóttir frá Hrauni á
Skaga. Fór vel á með þeim
tengdamæðgum, og virti Sigrún
Guðrúnu mikils vegna dugnaðar
hennar og mannkosta. Til hinstu
stundar bar Sigrún mikla um-
hyggju fyrir heimilinu á Reyni-
stað, ættaróðalinu fagra, þar sem
hún hafði unnið sitt ævistarf og
ekki síst sonarsonunum, sem hún
elskaði.
Því miður er mér ekki unnt að
fylgja mágkonu minni til grafar,
en ég sé fyrir mér í huganum
fjölmenni á Reynistað, þegar
gamla húsfreyj'an er kvödd. Þökk
sé þér, Sigrún mín, fyrir margar
ánægjustundir, sem við áttum
saman. Á Reynistað er bænda-
kirkja. Lögðu þau hjón mikla rækt-
við að halda henni í horfinu og
prýða á ýmsan veg. Átti Sigrún
þar drjúgan hlut og dýra muni á
kirkjan, sem bera vitni um fagurt
handbragð húsfreyju. Á Reynistað
hefur ávallt haldizt sá siður að
veita kirkjugestum kaffi eftir
messu og ég þykist einnig sjá
ýmsar góðar grannkonur fá sér
heitan sopa í eldhúsinu, áður en
gengið var til messu. Svona hefur
lífið verið á Reynistað, fornum
dyggðum í heiðri haldið og göml-
um siðum og góðum, þrátt fyrir
breytta tíma sem kallað er. En
hvað hefur breytzt? spyr skáldið.
Er ekki manneskjan alltaf sú
sama i sínu innsta eðli?
Innilega samúðarkveðju sendi
ég norður yfir fjöllin til fjölskyld-
unnar á Reynistað, með þakklæti
fyrir mig og mína.
Hulda Á. Stefánsdóttir.
í dag fer fram frá Reynistaðar-
kirkju í Skagafirði útför Sigrúnar
Pálmadóttur húsfreyju á Reyni-
stað. Hún andaðist í Sjúkrahúsi
sem aldrei brást fremur en nafna
hennar Njáli.
Pétur átti við heilsuleysi að búa
nokkur síðustu árin, en bar það
með karlmennsku og stundaði
vinnu hvern dag eins og heill væri.
Þannig drap dauðinn á dyr hjá
Pétri Péturssyni. Hann stóð með
pálmann í höndum og ekkert að
vanbúnaði. Þakklæti efst í huga til
himins ljóss og jarðar, fyrir liðinn
dag.
Nú hefur aftur sumrað, en með
fyrra móti. Ég sé hann fyrir mér á
hvítum, gangfráum hesti, glæsi-
legur eins og hann var ungur. Nú
hindra öngvir fjötrar. Það blánar
fyrir gömlum bæ undir heiði.
Amboð reist upp við vegg. Hann
stígur af baki á hlaðinu, minnist
við fóstru sína og svipast um á
æskuslóðum. Túnið stendur full-
sprottið og bíður eftir heyskapar-
manninum.
Ég votta Bergþóru, börnum og
öðrum ættingjum samúð mína.
Sauðárkróki 17. janúar
Guðm. Halldórsson
frá Bergsstöðum.
Laugardaginn 13. janúar barst
undirrituðum sú harmafregn, að
Pétur Pétursson, Blönduósi, ^æri
látinn þann sama dag. Hafði hann
ásamt sonum sínum verið að huga
að hrossum, en á þeim hafði Pétur
Pétur Pétursson frá
BoUastöðum - Minning