Morgunblaðið - 27.01.1979, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1979
Kaflar úr skýrslu verdlagsstjóra
Áætluð óskiluð umboðslaun sl. ár:
2,3 milljarðar eða 31-36%
samkvæmt gróflegri áætlun
VERÐLAGSSTJÓRI gerir 1 skýrslu sinni um innflutningsverzlunina
grein fyrir helztu þáttum, sem hann telur aðailega hafa áhrif á, að
innkaupsverðið til Islands er hærra en í nágrannalöndunum, og nefnir
hann þar fyrst umboðslaunin. Hann segir m.a. um umboðslaunini
Þegar rætt er um hugtakið
umboðslaun verður að gera sér grein
fyrir því, að það er notað í miklu
víðtækari skilningi hérlendis en
meðal annarra þjóða. Erlendis er
hugtakið umboðslaun eða
„commission" yfirleitt notað yfir
þóknun til einkaumboðsaðila fyrir
að gæta hagsmuna seljenda í
viðkomandi landi, og er þóknunin
hlutfallslega lág. Hérlendis hefur
hugtakið hins vegar ekki aðeins
verið notað yfir einkaumboðslaun
heldur einnig í þeim tilvikum, sem
erlenda innkaupsverðið er beinlínis
hækkað upp að ósk innflytjenda og
upphækkunin meðhöndluð á sama
hátt og „commission". Hér í þessari
skýrslu verður orðið umboðslaun
einnig látið ná yfir upphækkanir
erlendis, enda þótt það sé mistúlkun
á hugtakinu.
Samkvæmt áætlun Rekstrarstof-
unnar námu mynduð erlend um-
boðslaun á árinu 1977 4.5—5.5
milljörðum kr. og á árinu 1978
7.0—8.0 milljörðum. Miðar Rekstr-
arstofan þá við, að umboðslaun nemi
um 4—5% af heildarinnflutningi
fob. til landsins. Gjaldeyrisskil
umboðslauna samkvæmt upplýsing-
um frá gjaldeyriseftirliti Seðlabank-
ans námu á árinu 1977 3.2 milljörð-
um kr. og 1978 5.2 milljörðum kr.
samkvæmt áætlun miðað við stöðu í
lok nóvember.
Reiknað er með að umboðslaun
nemi 4.5% af heildarinnflutningi og
þannig fundin út áætluð mynduð
umboðslaun. Ef frá heildarinnflutn-
ingi fob. eru dregnir stórir þættir
sem vitað er um að gefa af sér lítil
eða engin umboðslaun, er prósentu-
hlutfall innflutnings og áætlaðra
umboðslauna orðið 6.5—6.7%.
Við samanburð á umboðslauna-
skilum 6 stórra innflytjenda og
heildargjaldeyriskaupum þeirra, var
hlutfall skilanna 6.17%—15.77% af
heildargjaldeyriskaupunum. Þar ber
þess þó að gæta að heildargjald-
eyriskaup á ársgrundvelli eru yfir-
leitt lægri en heildarinnflutnings-
verðmæti m.a. vegna gjaldfrests-
þátta en á móti vega útistandandi
umboðslaun.
Nema áætluð óskiluð umboðslaun
1.8 milljarði króna á árinu 1977 og
2.3 milljörðum króna á árinu 1978.
Er það 31—36% af áætluðum
mynduðum umboðslaunum. Þrátt
fyrir þann fyrirvara, að ofangreind-
ar tölur séu mjög gróflega áætlaðar
og að hluti þeirra geti skilaö sér til
landsins síðar, eru þær af þeirri
stærð að vert er að gera sér nánari
grein fyrir þeim. Verður frekar vikið
að því síðar.
Þetta séríslenska fyrirbrigði að
innflytjendur láta hækka innkaups-
verð erlendis og með hækkunina er
síðan farið eins og umboðslaun er
veigamikil skýring á hærra inn-
kaupsverði til Islands en annarra
Norðurlanda og er því nauðsynlegt
að reyna að gera sér grein fyrir því,
hvenær og hvers vegna þessi við-
skiptamáti er til kominn.
Samkvæmt yfirliti Seðlabankans
um gjaldeyrisskil á erlendum um-
boðslaunum frá árinu 1960 hafa
umboðslaun hækkað hlutfallslega ár
frá ári miðað við heildarinnflutning
til landsins á sama tíma. Síðustu
fjögur árin virðist hlutfallið þó hafa
haldist nær óbreytt.
A þessari þróun er vafalaust fleiri
en ein skýring, en ég mun hér rekja
lauslega skýringu sem ég tel vera
mikilvæga.
Pram til ársins 1960 var allur
innflutningur til landsins
takmarkaður með leyfum. Á þeim
tíma var veruleg umframeftirspurn
eftir innfluttum vörum og má því
ætla, að dreifingarkostnaður inn-
flutningsverslunarinnar og þar með
álagningarþörf hennar hafi verið í
lágmarki.
Upp úr 1960 eru teknir upp
SKYRSLA
VRttDLAGSSTfÓltA TIL VlBSVlPTMtÁDHRMH
Im ATHVGUN Á INMVLVTNINGSVSKSLBN
Ohagkvæmni, fjármagnskostnað-
ur og sérstaðan hafa einnig áhrif
Af þeim fimm þáttum sem talin eru einkum valda hærra innkaupsverði
hingað til lands er hér á sfðunni getið sérstaklega um umboðslaunin og
milliliði en hér á eftir skal dregið saman það sem fram kemur í skýrslu
verðlagsstjóra um hina þættina þrjá, þ.e.a.s. óhagkvæmni, fjármagns-
kostnað og sérstöðu landsins. f kaflanum um óhagkvæmnina segir
verðlagsstjórþm.a.i
I viðræðum við innflytjendur kom
í ljós, að þeir kváðust í mörgum
tiivikum geta gert hagkvæmari
innkaup ef þeir fengju rýmri
starfsskilyrði hér heima. Þeir töldu
þó, að ekki væri ávallt auðvelt að ná
hagkvæmasta verði og nefndu eftir-
farandi dæmi því til stuðnings:
Einn þeirra, sem flytur inn
ljósmyndavörur gat þess, að sér
væri kunnugt um, að hann keypti
vöru á 7—20% hærra verði, en hún
væri seld til hinna Norðurlandanna.
Ástæðan, sem erlenda fyrirtækið
tilfærði fyrir þessum verðmismun
var sú, að það væri meðeigandi í
dreifingarfyrirtækjunum í viðkom-
andi löndum. Innflytjandinn taldi
þessa skýringu ekki veigamikla, en
fékk ekki aðrar.
Annar innflytjandi gerði grein
fyrir því, að hann hefði af tilviljun
komist að því, að bandarískt fyrir-
tæki sem hann skipti við seldi
ákveðna vél á 30% hærra verði til
íslands en til Finnlands. Innflytj-
andinn bað fyrirtækið um skýringar
á þessum verðmismun og voru þær
mjög ófullnægjandi eða slæm efna-
hags- og gjaldeyrisstaða Finna. Með
því að leggja mjög fast að banda-
ríska fyrirtækinu fékk innflytjand-
inn loks sama ferð og Finnar.
Þriðji innflytjandinn, sem flytur
inn hljómburðartæki gat þess, að
hann hefði vitneskju um, að hann
keypti sömu vöru á 30—40% hærra
verði en P.X. verslunina á Keflavík-
urflugvelli keypti hana. Svo skammt
er síðan að innflytjandinn fékk
þessar upplýsingar, að honum hafði
ekki enn unnist tími til að fá
skýringar á verðmuninum.
verðlagstjóri kvað þessi dæmi
m.a. staðfesta að verðmismunur
gæti stafað af ýmsum öðrum
ástæðum en umboðslaunum og
milliliðaviðskiptum og sýndu hver
þýðingarmikið sé að lögð sé vinna og
árvekni í innkaup erlendis. Þá sé
einnig rétt að benda á þann mikla
fjölda er stundi innflutningsverzlun
en samkvæmt greinargerð um tolla-
mál frá 1978 virðist mega ætla að
tala þeirra sem stundi innflutning í
atvinnuskyni sé á bilinu 1.530—2.100
og segir verðlagsstjóri að telja megi
að slíkur fjöldi aðila í innflutningi
leiði í eðli sínu til óhagkvæmni bæði
með tilliti til rekstrarstöðu aðilanna
sjálfra og svo hagkvæmni í innkaup-
í kafla um fjármagnskostnaðinn
rekur verðlagsstjóri þá alvarlegu
þróun sem gætt hefur hjá innflutn-
ingsfyrirtækjum að eigið rekstrarfé
þeirra hefur rýrnað mjög verulega
og á sama tíma hafi innlenda
bankakerfið ekki haft bolmagn til að
auka rekstrarlán til fyrirtækjanna.
Kemur fram, að talið er að rúmlega
40% af innflutningi til landsins sé
fjármagnaður með erlendu lánsfé.
Um sérstöðu landsins segir verð-
lagsstjóri, að ekki verði fram hjá því
gengið að lega landsins og smæð
markaöarins geti orsakað ýmsan
kostnað erlendis, sem ísl. innflytj-
endur komist oft ekki hjá því að
greiða. Megi þar nefna pökkunar- og
höndlunarkostnað vegna minni
pantana og sendinga og ennfremur
flutnings- og umhleðslukostnað.
ianCar im
breyttir og frjálsari verslunarhættir
í innflutningi sem haldist hafa til
þessa dags. Þessum breytingum
fylgdi aukið vöruframboð og vöruúr-
val, en eftir að mestu eftirspurninni
hér innanlands hafði verið fullnægt
hlaut að koma að því, að kostnaður
við vörudreifingu mundi aukast m.a.
vegna birgðahalds og fjármagns-
kostnaðar. Verslunin hefur bent á,
að á sama tíma hafi orðið sáralítil
sem engin breyting á álagningar-
reglum hér heima og henni því
hvorki gert kleift að mæta auknum
tilkostnaði á eðlilegan hátt né veitt
svigrúm eða hvati til að gera
hagkvæm innkaup eins og breyttar
aðstæður gátu gefið tilefni til. Hún
bendir jafnframt á að álagningar-
ákvæði séu nú hvað lægst frá því, að
þau voru fyrst tekin upp.
Viðbrögð innflytjenda við þessum
breyttu aðstæðum virðast því hafa
orðið þau að leita eftir hækkun á
innkaupsverði erlendis og bæta sér
þannig upp það, sem þeir töldu sig
vanta á álagningu hér heima.
Fullyrða má, að þessir viðskipta-
hættir hafi tíðkast almennt a.m.k.
síðustu tíu árin. Mér er kunnugt um,
að stór innflutningsverslun, sem dró
í lengstu lög að fara út á þá braut að
bæta rekstrarafkomu sína með því
að hækka innkaupsverð erlendis,
taldi sér ekki annað fært en að grípa
til þess úrræðis á árinu 1967, eftir að
hafa verið rekin með halla um
tveggja til þriggja ára skeið.
Innflytjendur halda því fram, að
þessi viðbrögð þeirra hafi verið
óhjákvæmileg og staðfesti, að þegar
stjórnvaldsaðgerðir, á hvaða sviði
sem er, ganga of langt leiði það til
þess að reynt er að fara framhjá
kerfinu á einn eða annan hátt.
Loks taka innflytjendur fram, að
stjórnvöldum hefði átt að vera
kunnugt um að þessi viðskiptamáti
hafi tíðkast um nokkurt árabil og
því til stuðnings hafa þeir gjarnan
minnst á viðskipti sín við opinbera
innkaupastofnun. Þeir nefna sem
dæmi að opinbera stofnunin hafi
falið innflutningsfyrirtæki í Reykja-
vík að útvega ákveðna vöru, sem það
gerði. Er innflytjandinn framvísaði
reikningi fyrir vöruna hafði hann
sett á reikninginn heimilaða heild-
söluálagningu. Stofnunin neitaði
hins vegar að greiða álagninguna og
vísaði til þess að innflytjandinn
hefði sín umboðslaun erlendis.
Innflutningsfyrirtækið, sem í þessu
tilviki hafði aðeins tekið óveruleg
umboðslaun, vildi ekki standa í
illdeilum við hið opinbera og sættist
á að fella álagninguna burt. Nokkru
síðar gerði stofnunin á nýjan leik
pöntun frá sama aðila á sömu vöru.
Innflytjandinn, sem þóttist nú
þekkja á kerfið og vera viss um, að
ekki þýddi að framvísa reikningi,
sem sýndi álagningu, fór þess vegna
fram á það við erlenda framleiðand-
ann, að innkaupsverð vörunnar yrði
hækkað um 25% og það fært sér til
tekna. Þetta var gert og er innflytj-
andinn framvísaði reikningnum,
sem sýndi enga álagningu var hann
greiddur athugasemdalaust. Inn-
flytjendur telja að svona dæmi sýni,
að opinberar stofnanir álíti eðlilegt
að þeir taki þóknun erlendis, enda
þótt hún kunni að vera hærri en
heimiluð álagning hér heima og hafi
auk þess margföldunaráhrif á vöru-
verð í för með sér.
Jafnvel þótt tekið sé tillit til þessa
skýringa innflytjenda verður ekki
gengið framhjá því, að upphækkun
vöruverðs erlendis þekkist einnig á
þeim vörum sem í reynd eru með
frjálsri álagningu eða búa við mjög
rúm verðlagsákvæði. Verður því að
ætla að fleira en þröng verðlags-
ákvæði stuðli að upphækkun erlend-
is. En hvaða ástæður geta legið það
að baki?
Fyrst er til að nefna ásókn manna
í erlendan gjaldeyri til ávöxtunar í
erlendum bönkum og til einkaneyslu
erlendis.
í öðru lagi hefur reynslan sýnt, að
það fé, sem er til ávöxtunar í
erlendum bönkum án samþykkis
gjaldeyrisyfirvalda er almennt ekki
talið fram til skatts og enn fremur
eru þess dæmi, að umboðslaun
erlendis frá eru ekki talin fram á
réttum tíma eða alls ekki talin fram.
Ásókn í erlendan gjaldeyri og
undanskot á eignum og tekjum
undan skatti geta þannig, án tillits
til verðlagsákvæða, verið hvati að
upphækkun erlendra vörureikninga.
Rekstrarhalli birgðastöðvar SIS 40 millj,
Afkoma heildverzlunarinnar sjaldan eda aldrei verri en nú
f SKÝRSLU verðlagsstjóra til viðskiptaráðherra um athugun á
innflutningsverzluninni er gerð nokkur úttekt á stöðu innflutnings-
verzlunarinnar um þessar mundir og koma þar fram eftirfarandi
upplýsingar.
Samkvæmt nýjustu upplýsingum
Þjóðhagsstofnunar var vergur hagn-
aður heildverslunar (án olíuverslun-
ar, byggingarvöruverslunar og bif-
reiðaverslunar) að meðaltali 4,2%
árið 1971 — 1976. Fyrir árið 1977 er
vergur hagnaður áætlaður 3.7% af
tekjum, en á árinu 1978 áætlar
Þjóðhagsstofnunin að vergur hagn-
aður af tekjum verði um 2%.
Þjóðhagsstofnun hefur þann fyrir-
vara, að hér sé um lauslegar
áætlanir að ræða, en telur þær þó
gefa vísbendingu um afkomubreyt-
ingar.
Verslunarráð íslands álítur
afkomu heildverslunar lakari, en
tölur Þjóðhagsstofnunar gefa til
kynna og telur að hún sé nú rekin
með halla. í útreikningum
Verslunarráðsins kemur m.a. fram
að meðalálagning í heildverslun
(atv.gr. 616) hafi lækkað úr 18,8%
1974 í 15,5% á s.l. ári.
Hafa verður í huga, að niður'-
stöður Þjóðhagsstofnunar og
Verslunarráðsins eru byggðar á
meðaltölum og segja því lítið um
afkomu einstakra greina innan
heildverslunar en hún er afar
misjöfn. Vitað er að nokkrar greinar
heildverslunar eru reknar með
hagnaði, en ýmsar aðrar virðast
berjast í bökkum. Sem dæmi um
greinar sem virðast komast vel af
má nefna þær sem búa við rúm
verðlagsákvæði eins og lyfjaheild-
verslun, véla-, varahluta- og veiðar-
færaverslun fyrir sjávarútveginn,
svo greinar sem eru að mestu
undanþegnar verðlagsákvæðum svo
sem optikvörur, úr, gull, silfur,
leikföng og filmur. Flestar greinar,
sem eru undir hámarksálagningu þ.
á m. matvörur, nýlenduvörur hrein-
lætisvörur, snyrtivörur, hjúkrunar-
vörur, búsáhöld, járnvörur, skófatn-
aður, vefnaðarvörur, byggingarvör-
ur, hjólbarðar, varahlutir og fleiri,
virðast hins vegar hafa átt í
rekstarerfiðleikum á s.l. ári og að
sögn talsmanna verslunarinnar eru
fyrirsjáanlegir enn frekari erfiðleik-
ar í þessum greinum á árinu 1979.
Til þess að útskýra nánar þá
erfiðleika sem um er að ræða fer hér
á eftir rekstraryfirlit Birgðastöðvar
Sambands ísl. samvinnufélaga fyrir
fyrstu 10 mánuði ársins 1978, en
Birgðastöðin annast einkum inn-
flutning á mat- og hreinlætisvörum:
Rekstraryfirlit 1/1 — 31/10 1978.
Gjöld Tekjur
Vextir m.kr. 156.7 Álagning m.kr. 261.6
Laun m.kr. 132.0 Umboðslaun m.kr. 124,2
Annar kostn. m.kr. 137.5 Rekstrarhalli m.kr. 40.4
greindum tölum hefði meðal-
álagningin á tímabilinu þurft að
vera 1.5% hærri en hún var til
þess, að Birgðastöðin kæmi út án
rekstrarhalla. Sambandið tekur
hins vegar fram, að 1.5% sé ekki
Alls
m.kr. 426.2
m.kr. 426.2
Til þess, að Birgðastöð S.Í.S.
kæmi út með hallalausan rekstur á
fyrstu 10 mánuðum ársins hefði
meðalálagning samkvæmt ofan-
greindu yfirliti þurft að vera 426.2
m.kr. eða 15.9%. Meðalálagning
var hins vegar 385.8 m.kr. eða
14.4%. í 14.4% eru umboðslaun
innifalin. Ef engin umboðslaun
væru hefði álagningin verið um
9.'8%. Athyglisvert er, að í rekstr-
aryfirlitinu kemur fram að vextir
eru stærsti kostnaðarliðurinn og
eru orðnir hærri en laun.
Samband ísl. samvinnufélaga
telur, að samkvæmt framan-
nægileg hækkun,þar sem rekstrar-
skilyrði í dag séu mun lakari en
þau voru að meðaltali á s.l. ári
fyrst og fremst vegna lægri
álagningar, og þess vegna verði að
koma til enn meiri hækkun.
Þær tölur, sem fram koma í
þessum kafla eru flestar bráða-
birgðatölur, og því véfengjanlegar,
en þær ásamt öðrum fyrirliggjandi
gögnum um hag heildverslunar
gefa þó að sögn talsmanna
verslunarinnar ótvírætt til kynna
að afkoma heildverslunar hefur
sjaldan eða aldrei verið verri en
einmitt nú.