Morgunblaðið - 27.01.1979, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1979
III B|#|||«||kHI|
VlllwlVIi 11
VIÐSKIPTI - EFNAHAGSMÁL - ATHAFNALÍF
Opinber
stjórnsýsla:
NÝLEGA var sænskur hag-
fræðingur, Peter Gorpe, hér á ferð.
Þar sem hans sérgrein er hag-
raeðing í opinberum rekstri lék
Viðskiptasíðunni forvitni á að
heyra sjónarmið hans um þau mál.
Peter Gorpe sagðist starfa hjá
Statskontoret í Svíþjóð en væri
reyndar í ársleyfi þar og starfaði
nú sem ráðgjafi við Statens
Ratsonaliserings Direktoratet í
Osló. Báðar þessar stofnanir eru
opinberar og fjalla um hag-
Peter Gorpe, hagfra’ðingur.
Vandinn er innra
ósamræmi í
ákvarðanatökunni
ræðingarmál hjá hinu opinbera.
Það sem hér fer á eftir á þó
eingöngu við um sænskar að-
stæður. Aðalverkefni sænsku hag-
ræðingarstofnunarinnar eru fólgin
í tölvukaupum og tölvuráðgjöf,
stjórnskipulagningu og ráðgjöf
varðandi alla söfnun og úrvinnslu
gagna. Hún er að því leyti ólík
Hagsýslustofnunni íslensku að þar
er ekkért fjallað um fjárlagagerð
ríkisins sem slíka. Verksvið
stofnunarinnar er all víðtækt á
tölvusviðinu og eru ríkisfyrirtæki
skyldug til að kaupa tölvuútbúnað
í gegn um hana. Þetta hefur leitt
til þess að Statskontoret er stærsti
kaupandi slíkra hluta í Evrópu í
dag sagði Gorpe.
Nú er því oft haldið fram að
opinberar stofnanir séu ekki
nægilega virkar, hvað viltu segja
um þá fullyrðingu?
Vissulega finnast þess dæmi að
svo sé en við verðum jafnframt að
gæta þess að slík gagnrýni er oft
sett fram vegna stjórnmálaskoð-
ana en ekki út frá rekstrarhag-
fræðilegum sjónarmiðum. Einnig
verður að taka tillit til þess að ekki
er hægt að hagræða jafnört nú og
fyrir áratug eða svo. Ef lengra á að
ná á þeirri braut verða stjórn-
málamennirnir að taka ákvarðanir
sem fela í sér að leggja niður
einhverjar stofnanir heldur en að
embættismenn geti endalaust hag-
rætt. Vandinn er einna helzt sá að
stjórnmálamennirnir eru ekki
nægilega góðir stjórnendur þeir
ýta aðalmálunum á undan sér og
eru oft að glíma við smáatriðin.
Við þessa skipan mála myndast oft
tómarúm í ákvarðanatökunni og
embættismennirnir verða að taka
ákvarðanir sem í raun ættu að
takast af stjórnmálamönnum.
Á hvaða sviði opinberrar
stjórnsýslu er helzt um aukna
hagræðingu að ræða í dag?
Segja má að mestu mögu-
leikarnir séu þar sem hægt er að
auka tölvuvæðinguna a.m.k. er það
reynsla okkar í Svíþjóð. Annar
þáttur stjórnsýslunnar sem hefur
verið hagrætt mikið er sá að
samræma sem mest starfsemi
opinberra aðila sérstaklega þeirra
sem eru úti á landsbyggðinni í
litlum einingum. Þetta hefur t.d.
tekist með því að koma þeim öllum
undir eitt þak. Að lokum sagði
Peter Gorpe að í kring um 1960
hefði hafist skipulögð hag-
ræðingarstarfsemi í opinberum
rekstri í Svíþjóð. Árangurinn væri
augljós. Kostnaðarmeðvitundin
hefur aukist hjá hinu opinbera, nú
er ekki lengur eingöngu dæmt út
frá einhverjum óskilgreindum
sjónarmiðum án kostnaðarmats
eins og áður var.
U tflutningur
á kindakjöti
í nýútkomnu fréttabréfi Sam-
bands ísl. samvinnufélaga er
fjallað um kjötsölur til Evrópu-
ianda og segir þar m.a. „Eins
og við höfum áður skýrt frá er
búist við því að flytja þurfi úr
landi a.m.k. 5000 lestir af
dilkakjötsframleiðslu s.i.
hausts og hefur Búvörudeild
Sambandsins það hlutverk að
leita beztu fáanlegu markaða
fyrir þetta kjöt erlendis.“ Síðar
í frásögninni segir að um
helmingur þessa magns hafi
þegar verið fluttur út eða sé um
það bil að fara og þá til Noregs
eingöngu þar sem markaður
fyrir kjötið hefur um langt
skeið verið beztur. Á töflunni
hér að framan má sjá að um
helmingur heildarútflutnings
síðustu ár á kjöti hefur farið til
Noregs.
í kandidatsritgerð sinni við
Viðskiptadeild Háskólans vorið
1978 ritaði Einar Þór Vilhjálms-
son m.a. eftirfarandi um kjötút-
flutning en ritgerð hans nefnist
„Kindakjöt — útflutningur —
markaðir — 1602 til 1977“. „Verð á
markaðnum (norska) ræðst af
framboði og eftirspurn og er því
eiginlega frjálst. Bændur (norskir)
fá greiddar beinar uppbætur á
kjötið þannig að markaðsverð er
lægra en framleiðsluverð og verða
Islendingar að sætta sig við hið
niðurgreidda markaðsverð. ís-
lenzka kjötið keppir ekki við
norska kjötið á markaðnum, held-
ur kemur það sem viðbótarneyzla."
Um framtíðarmöguleikana í Nor-
egi segir Einar m.a. „Með það í
huga að Noregur á ómældar tekjur
í olíulindum og íslenzkt kjöt er
viðurkennt þar í landi, verðlag
yfirleitt uppsprengt og neytenda-
markaður vaxandi, liggur í augum
uppi að þar er helst sölumöguleika
að vænta, umfram það sem nú er,
og umfram aðrar nágrannaþjóðir."
En ekki eru útflutningsmálin
alls staðar jafn lítið óhagstæð og í
Noregi. Einar segir frá því í
ritgerð sinni „að útflutningur á
kjöti til Danmerkur sé íslending-
um ákaflega óhagstæður. Kemur
þar til að á markaðnum er mikil
samkeppni við kjöt frá Nýja-Sjá-
landi, innflutningstollar og síðast
en ekki sízt ráðandi sölufyrir-
komulag." Sem dæmi um hið
síðast nefnda nefnir Einar Þór í
ritgerð sinni eftirfarandi:
„Um langt tímabil hafði danskt
innflutningsfyrirtæki reynt að fá
keypt íslenskt kindakjöt. Var haft
samband við S.Í.S sem gat ekki
selt þeim vegna einkaumboðsaðil-
ans í Danmörku. Fyrirtækið var
tilbúið til að kaupa 800—1000 tonn
á ári. Buðu þeir hærra verð en
áður hafði tíðkast og var um
breytingu að ræða hvað varðaði
viðskiptahætti og greiðslukjör.
Voru þau allt önnur og miklu
hagstæðari íslenskum framleið-
endum, en áður hafði þekkst. Þrátt
fyrir þessa viðleitni danska inn-
flutningsfyrirtækisins virtist
áhugi fyrir viðskiptunum vera í
algjöru lágmarki hjá íslenska
útflutningsaðilanum, S.I.S. Ekkert
gerðist fyrr en íslenskir ráðamenn
í landbúnaði, sem virtust orðnir
þreyttir á einkaútflutningi S.I.S.,
og þeim lélega árangri sem hann
skilaði á markaðinum í Danmörku,
tóku málið í sínar hendur og veittu
leyfi til útflutnings til Danmerkur.
Frjáls útflutningsaðiíi, sem var
umboðsaðili danska fyrirtækisins,
reyndi án árangurs að fá keypt
kjöt hjá hinum sex sláturhúsum
sem hafa leyfi til útflutnings. Var
sláturleyfishöfum boðið hærra
verð en áður hafði tíðkast, greiðslu
um leið og kjötið væri komið í
erlenda höfn, og magnið sem lagt
var til grundvallar var új;vigtað
magn úr sláturhúsi.
Viðhorf sláturhússtjórans var
að verðið væri ekki það miklu
hærra að það réttlæti að skipta
um útflutningsaðila og síðast en
skki síst, hafði sláturleyfishafinn
engan áhuga á að missa tekjurnar
af geymslugjaldinu, sem ríkissjóð-
ur greiðir. Til „gamans" mætti
benda á, að nokkur frystihús hafa
af því lifibrauð að geyma kjöt.
Það varð á endanum fyrir
milligöngu Framleiðsluráðs Land-
búnaðarins, að 1000 tonn fengust
hjá S.S. svo hægt væri að selja
nýja kaupandanum í Danmörku,
því S.Í.S. neitaði að selja honum.
Eins og sést hér að framan, er
hvatinn til að selja vel á erlendum
markaði ákaflega lítill. Meðan svo
er, geta íslenskir framleiðendur
ekki búist við miklum framförum í
verði og greiðsluháttum."
Á meðfylgjandi töflu má sjá hvernig útflutningur á frystu kindakjöti skiptist milli helztu markaðssvæða á
árunum 1975—1977.
Stöðvar skattlagningín rekst-
ur Fjárfestingarfélagsins?
Fjárfestingarfélag íslands h.f. var formlega stofnað, með lögum árið
1971. Ileiztu samtök er beittu sér fyrir stofnun þess voru Félag ísl.
iðnrekenda. Verzlunarráð íslands og Samband ísl. samvinnufélaga.
Tilgangurinn með stofnun Fjárfestingarfélagsins var að styrkja
íslenskt atvinnulíf með því að auka á fjölbreytni í fjármögnunarmögu-
leikum fyrirtækja. Kom þetta m.a. fram í viðtali er Viðskiptasíðan átti
við Sigurð R. Helgason framkvæmdastjóra féiagsins og Gunnar
Ilálfdánarson starfsmann þess.
Starfsemin var í upphafi svo til
eingöngu bundin við þjónustu
gagnvart fyrirtækjum en síðan
1977 hefur einnig verið starfrækt-
ur sérstakur Verðbréfamarkaður
en þjónusta hans er aðallega ætluð
einstaklingum þó svo ýmis fyrir-
tæki og sjóðir hafi notfært sér
hana í vaxandi mæli. I byrjun var
mest unnið að hlutafjárþátttöku
félagsins og þá sérstaklega þar
sem um ný fyrirtæki var að ræða
eða nýja framleiðsluhætti hjá
eldri fyrirtækjum. Þar sem hluta-
bréfamarkaður að þessu tagi
reyndist fljótlega mettur var
ákveðið að bjóða fyrirtækjum upp
á svoköiluð leigukaup. í dag eru
um 40 slíkir samningar í gildi,
flestir á milli 5—10 milljónir kr.
Fyrirtæki í verzlun, almennum
iðnaði og í fiskiðnaði hafa notfært
sér þessa þjónustu svo dæmi séu
nefnd. Eru þau þá ýmist að
fjárfesta í roðflettivélum, lyftur-
um, áfyllingarvélum, tölvum eða
kæliborðum. Leigukaupin er ekki
lán í eiginlegri merkingu þess orðs
heldur miklu frekar leigutaxti þar
sem leigan gengur upp í kaupverð.
I dag er leigutaxtinn 3.75% og er
þá miðað við samningstíma upp á
5 ár. Þessi tegund fjármögnunar
hefur reynst fyrirtækjum ákaflega
vel sögðu þeir Sigurður og Gunnar,
sérstaklega þeim sem eru í örum
vexti.
Ilvaða starfsemi hefur Verð-
bréfamarkaðurinn með höndum?
Verðbréfamarkaðurinn tekur að
verðbréfa í umboðssölu auk þess
sem þar eru veittar upplýsingar
um fjárfestingarmöguleika hverju
sinni. Liður í þessari almennu
upplýsingastarfsemi var útgáfa
Fjárfestingarhandbókarinnar sem
kom út í haust. Meirihluti við-
skipta okkar nær til verðtryggðra
spariskírteina ríkissjóðs. Þau eru
almennt viðurkennd og hafa
reynst ákaflega heppilegt
sparnaðarform fyrir* allflesta.
Áhættulaus og einföld í umsýslu.
Einnig má geta þess að auðvelt
hefur verið að losa það fé sem í
þeim er bundið t.d. mun auðveld-
ara en það fé sem bundið er inn á
vaxtaaukareikningum. Verðtrygg-
ing spariskírteinanna er einnig
margfalt meiri þar sem vextir
vaxtaaukareikninga hafa ekki
haldið í við verðbólguna í jafn
ríkum mæli. Fasteignatryggð
skuldabréf geta gefið mun meira
en sparískírteinin en þau eru
yfirleitt áhættusamari. Verðbréfa-
markaðurinn annast einnig kaup
og sölu hlutabréfa.
Hvað um framtíðaráformin?
Félagið hefur til þessa notið
skattfrelsis eins og aðrar fjár-
málastofnanir en nú eru hins
vegar uppi ráðagerðir um að
skattleggja það í formi tekju-
skatts. Þar sem félagið er svo til
eingöngu byggt upp á eigið fé og
skattstefna óljós þá er hætta á því
að eigið fé félagsins og þar með
þessi fjármögnunarmöguleiki at-
vinnulífsins verði skattað burt.
Við teljum það afar óeðlilegt að
skattleggja gerfi hagnað eins og
hér á sér stað. Augljóst er að þessi
mikla óvissa sem nú ríkir krefst
nýrra starfshátta af hálfu félags-
ins, og eru þeir nú í athugun. Fyrr
en sú athugun hefur farið fram er
erfitt að meta framtíðarmöguleik-
ana sögðu þeir Gunnar og
Sigurður að lokum.