Morgunblaðið - 18.03.1979, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. MARZ 1979
amalt
og
ott...
Hér hafa þeir
hitann úr
Úr Húnvetnsk-
um annál
Einu sinni var kerling í koti
við sjó. Hún hafði oft heyrt
sjómenn segja að þeim væri ekki
kalt þó þeir væru á sjó í kalsa-
veðri; einhver hafði sagt henni
hvernig á því stæði og að þeir
hefðu hitann úr árarhlummin-
um.
Einu sinni þegar henni var
sem kaldast og þoldi ekki við í
koti sínu tekur hún sig til og
eigrar ofan að sjó, bröltir þar
upp í eitt skipið sem uppi stóð
með árum, sezt á eina þóftuna ,
tekur sér ár í hönd og leggur í
ræði. Þar situr hún við og
heldur um árarhlumminn, en
þeir sem fram hjá gengu heyra
aö hún er að staglast á þessu:
„Hér hafa þeir hitann úr.“ En
morguninn eftir fannst hún
steindauð og beinfrosin við
árarhlumminn og er ekki búin
enn í dag að fá hitann úr honum.
"1 W'7 A Var veturinn fínn
JL 4 | i allur, nema góan
var til enda með fjúki fyrir utan
fjóra daga. Vorið var nokkuð
hart og kalt. Kom seint gróður.
Varð samt grasár í meðallagi.
Veðrátta um sumarið var í
æskilegasta máta og haustið allt
fram til jólaföstuinngangs.
... Svo bar við undarlega síðla
um veturinn í Dalasýslu, að
bóndi nokkur sálaðist í Hörðu-
dal. Var smíðuð líkkista um
hann og lagður í hana, ljós sett á
um nóttina. Brann síðan ljósið
upp, kistan og baðstofan öll.
... Það eru aumar fréttir úr
Vaðlasýslu um veikleika þar á
fólki, sem er sú vonda sára-
veikja. Hana skyldi fært hafa
danskur strákur á Akureyri nú í
sumar.
... Á hausti þessa árs skeði
það á Vestfjörðum, að tveir
menn höfðu lært upp á skíða-
ferð, fóru yfir eitt vatn. Hrukku
af öðrum skíðin — brotnaði
ísinn — fór svo í vatnið, hinn
þar eftir, og deyðu báðir. Annar
var útlærður úr skóla.
Málshættir
Forvitinn vill allt vita nema
sína eigin vömm
Nærgull talar, gefur veröid-
in hljóð
Hefndin er heimskunnar fró
Oft verður góður hestur úr
göldum fola
Árinni kennir illur ræðari
Betri er fátæk móðir en
fullríkur faðir
UR FORNRITUM:
Landvættasaga
„Aldrei
er
friður“
Maður einn sem Ólafur
hét, á ungum aldri þá saga
þessi gjörðist, þótti sumum
þungur tii yinnu og kölluðu
því Olaf hinn lata. Einu sinni
sem oftar er hann í kirkju og
fór að háttum annarra með
þaö að standa upp og setjast
niður eftir því sem á stóðst
við embættisgjörðina. Þótti
honum það mjög leiðinlegt
hversu oft það var, en leið
það þó með þolinmæði þang-
að til honum þótti úr hófi
ganga og segir: „Aldrei er
friður, nú á að fara að
blessa.“
FLESTUM er líklega fullkunn-
ugt um tilurð íslcnzka skjald-
armerkisins en með það í huga
að aldrei er góð vísa of oft
kveðin, fer hér á eftir Land-
vættasaga Heimskringlu:
Haraldur Gormsson Dana-
konungur, spurði að Hákon jarl
hafði kastað kristni, en herjað
land Danakonungs víða. Þá bauð
Haraldur Danakonungur her út
og fór síðan í Nóreg. Og er hann
kom í það ríki, er Hákon jarl
hafði til forráða, þá herjar hann
þar og eyddi land allt og komu
liðinu í eyjar þær, er Sólundir
heita. Fimm einir bæir stóðu
óbrenndir í Sogni í Læradal, en
fólk allt flýði á fjöll og margir
með það allt, er komast mátti.
Þá ætlaði Danakonungur að
sigla liði því til íslands og hefna
níðs þess, er allir íslendingar
höfðu hann níddan. Það var í
lögum haft á íslandi, að yrkja
skyldi um Danakonung níðvísu
fyrir nef hvert, er á var landinu,
en sú var sök til, að skip það, er
íslenzkir menn áttu, braut í
Danmörk, en Danir tóku upp fé
allt og kölluðu vogrek, og réð
fyrir bryti konungs, er Birgir
hét. Var níð ort um þá báða. —
Haraldur konungur bauð kunn-
ugum manni að fara í hamför-
um til Islands og freista, hvað
hann kynni segja honum. Sá fór
í hvalslíki. En er hann kom til
landsins, fór hann vestur fyrir
norðan landið. Hann sá, að fjöll
öll og hólar voru fullir af land-
vættum, sumt stórt, en sumt
smátt. En er hann kom fyrir
Vopnafjörð, þá fór hann inn á
fjörðinn og ætlaði á land að
ganga. Þá fór ofan eftir dalnum
dreki mikill, og fylgdu honum
margir ormar, pöddur og eðlur
og blésu eitri á hann. En hann
lagðist í brott og vestur fyrir
land, allt fyrir Eyjafjörð. Fór
hann inn eftir þeim firði. Þar
fór á móti honum fugl svo
mikill, að vængirnir tóku út
fjöllin tveggja vegna, og fjöldi
annarra fugla, bæði stórir og
smáir. Braut hann þaðan og
vestur um landið og svo suður á
Breiðafjörð og stefndi þar inn á
fjörð. Þar fór á móti honum
griðungur mikill og óð á sæinn
út og tók að gella ógurlega.
Fjöldi landvætta fylgdi honum.
Brott fór hann þaðan og suður
um Reykjanes og vildi ganga
upp á Víkarsskeiði. Þar kom í
móti honum bergrisi og hafði
járnstaf í hendi, og bar höfuðið
hærra en fjöllin, og margir aðrir
jötnar með honum. Þaðan fór
hann austur með endilöngu
landi. „Var þá ekki nema sandar
og öræfi og brim mikið fyrir
utan, en haf svo mikið milli
landanna," segir hann, „að ekki
er þar fært langskipum.“ Þá var
Brodd-Helgi í Vopnafirði, Eyj-
ólfur Valgerðarson í Eyjafirði,
Þórður gellir í Breiðafirði, Þór-
oddur goði í Ölfusi. Síðan sneri
Danakonungur liði sínu suður
með landi, fór síðan til Dan-
merkur.
Ofug-
mæli
Dvals úr nausti dvergafar
drjúgum læt eg rása,
pó hafi mér ekki hlotnazt par
af hreina mjöðnum Ása.
Þar f» eg til sagna setzt
og Suðra ferju reisi:
í upphafi er allra bezt
umhugsunarleysi.
Bezt er að vera bráður í raun
og býta illt við marga,
véla af öðrum verkalaun
og voluðum lítið bjarga.
Fljúgandi eg sauðinn sá,
saltarann hjá tröllum,
hesta sigla hafinu á,
hoppa skip á fjöllum.
Séð hef eg páska setta um jól,
sveinbarn fætt í elli,
myrkur bjart, en svarta sól,
sund á hörðum velli.
í eld er bezt að ausa snjó,
eykst hans log við petta;
gott er að hafa gler í skó,
Þá gengið er í kletta.
Fundizt hefur oft fífan græn,
við frost trúi eg kopar renni;
heilaga held eg Buslubæn,
pví blessun er nóg í henni.
Gott er að láta salt í sár
og seila fisk með grjóti,
bezt er að róa einni ár
í ofsaveðri á móti.
Fiskurinn hefur fögur hljóð,
finnst hann oft á heiðum;
ærnar renna eina slóð
eftir snjónum breiðum.
Silungurinn sótti lyng,
svalan hrísið brenndi,
flugan úr gulli gerði hring,
geitin járnið renndi.
Krumma sá í krambúð eg
kaupa varning nýjan,
út á borðið elskuleg
að honum rétti krían.
Séð hef eg köttinn syngja á bók,
selinn spinna hör á rokk,
skötuna elta skinn í brók,
skúminn prjóna smábandssokk.
Bjarni Jónsson
Borgfirðingaskáld.
Úr UJÓÐSÖGUM:
99
Af hverju er þá rifið
66
Einu sinni voru hjón á bæ;
þau áttu mörg börn, en fátt
höfðu þau vinnufólk og þurftu
litlu til þess að kosta, enda voru
þau vel við álnir, en bóndinn
þótti í meira lagi aðsjáll. Hann
hafði þann sið að hann tók tii
allan mat og skammtaði konu
sinni út á pottinn í það og það
sinnið; þar eftir var annað og
var konunni mikil raun að nirf-
ilskap hans.
Einhverju sinni bar svo við að
bóndi lézt þurfa að fara að
heiman og vera burtu tvo daga.
Þegar hann er farinn burtu
segir húsfreyja smalanum að
reka heim féð; segist hún ætla
að taka úr því bezta sauðinn,
slátra honum og taka með því
hungursmál úr börnunum og
fólkinu. Smalinn gerir svo og er
sauðurinn skorinn og lagður í
pottinn og borðaður um kvöldið
með góðri matarlyst. Þegar búið
er að borða og koma öllu fyrir er
barið. Konan veit ekki hvaðan á
sig stendur veðrið að þar skuli
vera kominn næturgestur því
það var ekki vani. Hún hugsar,
að það muni vera bezt að hún
fari til dyranna. En áður en hún
lýkur upp hefur hún þó þá varúð
við, að hún spyr hver úti sé.
Segir þá bóndi til sín heldur
dræmt. Lýkur hún þá upp bæj-
arhurðinni og segir að hann hafi
verið fljótari í ferðum en hann
hafi ætlað sér. Bóndi gegndi því
engu, en snarast innar hjá henni
og þegar hann kemur inn í
baðstofu gætir hann nákvæm-
lega að öllu, en finnur enga
nýlundu á neinu.
Barn þeirra hjóna gekk með
hjá rúmi þeirra; það hélt á
kroppuðu sauðarrifi. Bóndi tek-
ur rifið af barninu, skoðar það í
krók og kring og segir: „Af
hverju er rifið að tarna?" Konan
segist ekki vita hvar barnið hafi
fundið það, undir rúminu eða á
bak við það. Bóndi segir að það
sé frá um það, að rifið hafi ekki
legið lengi í sorpi, það sé glæ-
nýtt. Ekkert segist konan vita
um það; býður hún svo manni
sinum að borða. Hann sinnir því
ekki, en segir: „Af hverju er þá
rifið?“ En konan bað hann að
stagast ekki lengur á rifinu, því
hann stríddi sjálfum sér mest
með því að vilja einskis neyta;
býður hún honum þá að fara og
hvíla sig. En hann hefur allt á
hornum sér og alltaf sama við-
kvæðið við allt sem hún býður
honum: „Af hverju er þá rifið?“
Þó drattast hann til að hátta um
síðir.
Morguninn eftir fer hann ekki
á fætur, liggur með háhljóðum
nokkra daga og deyr svo. Sendir
þá húsfreyja smalann eftir
presti og hreppstjóra og fleiri
nefndarbændum í sveitinni að
segja þeim, að bóndi sinn sé
látinn og biðja þá að koma til
hennar því hún þurfi að tala við
þá um útförina. Smalinn fór og
mennirnir komu sem hún hafði
sent eftir. Húsfreyja bauð þeim
inn í baðstofu, þangað sem líkið
var, og sagði að hún yrði nú að
biðja þá að gera svo vel að
hjálpa sér að koma manninum
sínum sem fyrst í jörðina því
þar væru lítil húsakynni svo hún
ætti örðugt með að hafa líkið
lengi í bænum. Hún bað þá Og að
standa fyrir allri útförinni og
spara ekkert til hennar svo að
maðurinn sinn yrði sómasam-
lega grafinn og sjálfir skyldu
þeir setja fullt upp á fyrir ómak
sitt, því svo væri fyrir þakkandi
að þau hefðu nóg efni til þess.
Komumennirnir hétu henni
liðsemd sinni og höfðu nú hrað-
ann á borði svo að bóndi yrði
kistulagður og líkið flutt til
kirkju. Prestur hélt yfir honum
ræðu og svo var líkið borið til
grafarinnar. En þegar kistan er
komin niður í gröfina, gengur
húsffreyja að gröfinni, hefst upp
úr eins manns hljóði og segir:
„Hvern andskotann hugsarðu,
maður, að láta kviksetja þig
lifandi?"
Gegnir þá bóndi úr kistunni
og segir: „Af hverju er þá rifið?"
Var kistan svo dregin upp aftur
og opnuð og bóndi hresstur við,
því æðimikið var af honum
dregið. Taldi svo prestur og
aðrir nefndarmenn um fyrir
honum að hann skyldi ekki láta
nápínuskapinn ráða svo fyrir sig
að hann gerði bæði sér og þeim
sem hann ætti bezt upp að inna
lífið leitt. Við þessa skráveifu
tók bóndi stakkaskipti og varð
allur annar maður og bar aldrei
konu sína ofurráða um nokkurn
hlut. Eftir það lifðu þau saman
glöð og ánægð og þóttu mestu
sæmdahjón. Bóndi spurði aldrei
um rifið framar þangað til hann
dó í annað sinn skaplega og
skikkanlega.