Morgunblaðið - 01.05.1979, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ1979
67
Verðtryggður lífeyrir landsmanna:
Á grundvelli
ævitekna og
gegnumstreymis
— segir Guðmundur H. Garðarsson, form. V.R.
Hver verður þróun
lífeyrismála á íslandi?
Á einni mannatevi heíur íslenzkt þjóðfélag breytzt írá
Irumstæðum þjóðfélagsháttum, fátækt og öryggisleysi í tæknivætt
velferðarþjóðfélag. Sú kynslóð, sem nú er sezt í helgan stein, hefur
lagt starfsævi sína, atorku og efni í þessa breytingu, sem við
njótum góðs af. Engu að síður höfum við brennt þá fjármuni, sem
þessi kynslóð lagði til hliðar til efri ára, á eldi verðbólgu, og
mikill fjöldi aldraðra býr, að lokinni starfsævi, að lffeyri, sem
vegur lítið sem ekkert móti verðlagsþróuninni, eins og hún hefur
verið hér á landi.
Mbl. sneri sér til tveggja forvfgismanna í launþegahreyfingu,
Guðmundar H. Garðarsonsar, formanns stærsta stéttarfélags á
landinu, Verzlunarmannafélags Reykjavíkur, og Eðvarðs Sigurðs-
sonar, formanns Dagsbrúnar, og spurði þá um stöðu lífeyrismála
í dag og lfkurnar á verðtryggðum lífeyri fyrir landsmenn alla í
einp lífeyriskerfi. Svör þeirra fara hér með, ásamt grein um
lífeyrismál og viðtali við lífeyrisþega.
Grundvallarstefnu-
breyting í
verðtryggingarátt
Þróunin í elli- og örorkulíf-
eyrismálum hefur verið mjög
hröð hérlendis á síðustu 10
árum. Upphaf hennar má rekja
til samninga aðila vinnumark-
aðarins árið 1969 um lífeyris-
sjóði fyrir félaga í stéttarfélög-
um innan Alþýðusambands
íslands. Með því var lagður
grundvöllur að betri framtíðar-
möguleikum í auknum
tryggingarbótum.
Með tilkomu tekjutryggingar
í almenna tryggingarkerfinu
árið 1971 var tekið stórt skref
fram á við í þessum málum.
Næsti mikilsverði áfanginn
næst með samkomulagi aðila
vinnumarkaðarins, sem ríkis-
stjórn Geirs Hallgrímssonar
átti góðan þátt í, um ákveðna en
að vísu takmarkaða verðtrygg-
ingu á lífeyri til aðila í lífeyris-
sjóðum á samningssviði ASÍ.
Við þetta varð grundvallar-
stefnubreyting í verðtrygg-
ingarátt. Þá var í samningum
1977 gefið fyrirheit um enn
frekari framþróun þessara
mála.
Avöxtur þess er það frumvarp
til laga um eftirlaun til aldraðra
sem nú liggur fyrir Alþingi.
Frumvarpið er raunverulega
staðfesting á því, sem áður
hefur verið gert vegna félaga,
sem voru aðilar að samkomulag-
inu frá 1976. Við hafa bæzt fleiri
aðilar, eins og t.d. BSRB, sem
þátttakendur vegna m.a., sem
þeir voru ekki aðilar að lífeyris-
sjóðum.
Allt stefnir þetta í 'rétta átt,
þ.e. til verðtryggðs lífeyris fyrir
alla landsmenn á jafnréttis-
grundvelli.
Illa að fjármögnun
staðið.
Varðandi fyrrgreint frum-
varp, sem tryggingaráðherra
hefur lagt fram, vil ég þó segja
það, að núverandi ríkisstjórn
hefur farið illa að ráði sínu
varðandi þátttöku ríkissjóðs í
fjármögnun aukinna lífeyris-
trygginga. Aðilar vinnumarkað-
arins, fulltrúar ASÍ og VSÍ í
sjömannanefndinni, sem áttu
veigamikinn þátt í mótun frum-
varpsins, mæltu með hækkun á
greiðslu lífeyrissjóðanna úr 4%
í 5% af iðgjöldum í trausti þess,
að ríkissjóður myndi einnig
auka sitt framlag verulega.
Ríkisstjórnin reyndist ekki
þessa trausts verð. Eftir stendur
að aðilar lífeyrissjóðanna
standa við gefin loforð um að
tryggja aukinn verðtryggðan
lífeyri til lífeyrisþega í reynd, en
ríkisstjórnin stendur ekki við
sitt.
Fjármagn til
íbúðabygginga.
En hvað sem því líður verður
markvisst unnið áfram að loka-
takmarkinu sem er: Verðtryggð-
ur lífeyrir á grundvelli ævitekna
og svokallaðs gegnumstreymis.
Gömlu lífeyrissjóðunum á
síðan að breyta í almenna lána-
eða tryggingarsjóði í umsjón og
eigu þeirra, sem hafa myndað
þá. Á grundvelli frjálsrar aðild-
ar, jákvæðrar ávöxtunar og
huganlegra einhverrar umsam-
innar árlegrar greiðslu, sem
aðilar kæmu sér saman um, er
unnt að mynda fjármagn til
íbúðabygginga eða til atvinnu-
veganna. Með því væri unnt að
viðhalda æskilegu jafnvægi í
þessum efnum og tryggja fram-
tíð ungra og aldinna.
Úr 35% í 65%
Að lokum vil ég minnast þess,
að þrotlaus barátta þeirra, sem
eru í forsvari fyrir óverðtryggðu
sjóðunum, á undangengnum ár-
um, er nú farin að bera sýni-
legan árangur.
Samkvæmt athugun starfs-
manna Kjararannsóknanefndar
kemur í ljós, að kaupmáttur
lágmarkstekna lífeyrisþega, þ.e.
elli- og örorkulífeyris að við-
bættri tekjutryggingu hefur
aldrei verið hærri en á liðnu ári
og hefur sem næst tvöfaldast
frá árinu 1971.
Umskiptin í þessum efnum
verða e.t.v. skýrari þegar tekið
er mið af því, segir í athugun
Kjararannsóknanefndar, að á
árinu 1971 nam mánaðarlegur
ellilífeyrir einstaklings um 35%
af daglaunum verkamanns við
fiskvinnu, en í marz sl. var þetta
hlutfall 68% og er tekjutrygging
þá meðtalin. Eru þá ótalin þau
því, að koma á fyrr en síðar
verðtryggðan lífeyri fyrir alla
landsmenn, þar sem jafnrétti
þjóðfélagsþegnanna verði
tryggt.
Frumvarp það, sem nú hefur
verið lagt fram af ríkisstjórn, er
samið í framhaldi af störfum
þeirra tveggja nefnda, er áður
getur. Því er ætlað að ná til um
3000 einstaklinga, sem ekki
njóta neins konar lífeyrissjóðs-
réttinda i dag. Hér er um ýmsa
hópa að ræða, m.a. aðila, sem
haft hafa með höndum einhvers
konar atvinnurekstur. Menn eru
sammála um, sagði Eðvarð, að
frumvarp þetta er spor í rétta
átt. Hinsvegar eru menn ó-
sammála um þá fjármögnunar-
leið, sem í því felst.
Samkvæmt frv. eiga lífeyr-
réttindi, sem lífeyrisþegar eiga
utan almannatryggingakerfis-
ins, þ.e. hjá lífeyrissjóðum og
Umsjónanefnd eftirlauna. Bætir
það myndina enn meir.
Lífeyrisgreiðslur 5.3
milljarðar króna 1978.
Lífeyrisgreiðslur þessara
aðila hafa aukizt úr 668 milljón-
um árið 1973 í 5300 milljónir
árið 1978 (bráðabirgðatala) hjá
lífeyrissjóðnum beint og greiðsl-
ur Umsjónanefndar jukust úr
kr. 104 milljónum í kr. 1336
milljónir á sama tíma.
Af þessu má marka nokkuð
þróun þessara mála til hins
betra fyrir lífeyrisþega almennt.
issjóðir, sem fyrir eru, að standa
undir þessari nýju tryggingu að
stærstum hluta. Lífeyrissjóðir
innan ASÍ skulu, auk fyrr-
greindra 4%, bæta við sig 1% til
viðbótar, og aðrir lífeyrissjóðir
eiga að verja 5% af iðgjalda-
tekjum sínum í þessu skyni. Um
þetta var ágreiningur. Fulltrúar
allra lífeyrissjóða í 17-manna
nefndinni stóðu að annarri til-
lögu, þar sem byrðinni var
jafnað meira og ríkissjóður tók
ríflegri hlut á sig, kostnaðar-
lega, en frv. gerir ráð fyrir.
Auk þess er Atvinnuleysis-
tryggingasjóði ætlað að taka á
sig allveruleg útgjöld, eins og
hann gerði skv. lögunum frá
1971. Um þetta atriði er algjör
ágreiningur.
í fyrsta lagi hefur Atvinnu-
leysistryggingasjóður engar
greiðslur fengið vegna þess
fólks, sem hér um ræðir; öfugt
við það sem var í hið fyrra
skiptið, þegar greiðslukvöðin
varðaði einvörðungu það fólk,
sem sjóðurinn hafði tekjur
bundnar við.
í öðru lagi er lausafjárstaða
Atvinnuleysistryggingasjóðs nú
þannig, að til stórvandræða
horfir, ef hér kæmi til verulegs
atvinnuleysis. Þá gæti sjóðurinn
engan veginn staðið undir
greiðslu atvinnuleysisiióta, sem
er þó meginhlutverk hans,
jafnvel þó að ekki kæmi til
nýrra útgjalda af hans hálfu,
eins og nú er lagt til. — Það nær
því engri átt að leggja viðbót-
arbagga á sjóðinn, en útgjöld
hans, skv. ráðgerðum nýjum
kvöðum, yrðu 300 m.kr. strax á
þessu ári.
Eðvarð Sigurðsson, form. Dagsbrúnar:
Eitt lífeyriskerfi
fyrir alla landsmenn
— Tryggja þarf jafnrétti í lífeyrismálum
MBL. spurði Eðvarð Sigurðsson,
alþingismann og formann
Dagsbrúnar, hver væri staðan í
lífeyrismálum launþega í dag,
og hverjar líkur væru á sam-
ræmdu lífeyriskerfi fyrir
landsmenn alla.
Hann svaraði spurningu
blaðsins efnislega svo:
Árið 1976 var um það samið
milli aðila vinnumarkaðarins,
að stefnt skyldi að því að koma
upp samræmdu, verðtryggðu líf-
eyriskerfi, er næði til allra
landsmanna. Jafnframt var gert
braðabirgðasamkomulag, þess
efnis, að þeir sem nutu lífeyris
skv. lögunum frá 1971, um
lífeyri til aldraðra í stéttarfé-
lögum, sem náði yfir samn-
ingssvið ASÍ og síðar FFSÍ,
fengu verðtryggðan lífeyri. Líf-
eyrissjóðir, sem hér áttu hlut að
máli, létu 4% af iðgjaldatekjum
sínum í jöfnunarsjóð til þess að
standa undir þessari verðtrygg-
ingu, en grunnlífeyrir skv. þess-
um lögum, er greiddur að 3/4 úr
Atvinnuleysistryggingarsjóði og
að 1/4 úr ríkissjóði. Með þessu
samkomulagi var stigið skref, að
vísu ekki stórt. í átt til sam-
fellds lífeyriskerfis. Að því
marki, sem þessi sameiginlegi
sjóður dugði ekki til að verð-
bæta lífeyri, tók hver iífeýris-
sjóður á sig skuldbindingu um,
að hlaupa undir bagga með það,
er á kynni að vanta vegna sinna
sjóðfélaga.
I samræmi við þetta
1976-samkomulag vóru skipaðar
tvær nefndir, sem skyldu und-
irbúa framvindu málsins: 1)
Svokölluð 7-mannanefnd, sem
skipuð var að jöfnu fulltrúum
ASI og vinnuveitenda (VSÍ og
VMS), og Jón Sigurðsson, hag-
rannsóknarstjóri, var formaður
fyrir. 2) 17-mannanefnd, sem
fulltrúar allra samtaka lífeyr-
issjóða sátu í, auk embættis-
manna, og Jóhannes Nordal,
Seðlabankastjóri, var formaður
fyrir.
Upphaflega var gert ráð fyrir
því, sagði Eðvarð, að nýtt sam-
ræmt lífeyriskerfi, gæti tekið til
starfa í ársbyrjun 1978. Fljót-
lega kom í ljós að málið var
viðameira en svo, og raunar
vandmeðfarnara en svo, að sú
tímamörkun væri raunhæf.
Vóru tímamörkin því færð til
áramóta 1980—1981.
Augljóst er að á verðbólgu-
tímum, eins og þeim sem við
höfum undanfarið lifað, þá geta
lífeyrissjóðirnir með engu móti
staðið undir verðtryggingu líf-
eyris. Sú hugmynd hefur mikið
verið rædd, að taka upp svokall-
að gegnumstreymiskerfi lífeyr-
is, sem þýðir í reynd, að
iðgjaldatekur sjóðanna væru
nýttir strax til greiðslu lífeyris,
þ.e.a.s. meðan peningarnir halda
enn verðgildi sínu.
í þessu sambandi koma á
dagskrá tvö mjög veigamikil
atriði. Hið fyrra er að lífeyris-
sjóðakerfið stendur nú undir
sennilega nær þriðjungi spari-
fjármyndunar í landinu. Og í
annan stað hafa lífeyrissjóðirn-
ir gengt tvíþættu hlutverki. Auk
greiðslu lífeyris hafa þeir veitt
lán til sjóðfélaga sinna, fyrst og
fremst til íbúðarkaupa og íbúð-
arbygginga, sem verið hefur
stór þáttur í starfi þeirra.
Þegar þetta tvennt er haft í
huga: sparifjármyndunin og
lánaþátturinn, má ljóst vera, að
samhliða gegnumstreymiskerfi
lífeyrissjóða þarf að gera stóra
hluti varðandi fjármögnun
íbúðabygginga í landinu.
Engu að síður er brýn þörf á