Morgunblaðið - 11.05.1979, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. MAÍ1979
í tilefni
blaðagreina
Péturs
Sigurðssonar
Pétur Sigurðsson formaður sjó-
mannadagsráðs ritaði í Morgun-
blaðið fjórar greinar dagana 27/3,
28/3, 3/4 og 5/4 ’79 um öldrunar-
þjónustu. Þrátt fyrir langt mál
gerir hann þessu efni mjög ófull-
komin skil, dregur upp einhliða
mynd af öldrunarþjónustunni, en
sleppir að ræða mörg grundvallar-
atriði hennar. Hann horfir af
sjónarhóli rekstraraðila einka-
stofnunar, en virðist ekki gera sér
það ljóst, að öldrunarþjónusta er í
nútímaþjóðfélagi flókin þjónustu-
grein, fléttuð af mörgum samverk-
andi einingum eða þjónustuþátt-
um og langvistarstofnanir eru þar
aðeins einn þáttur, sem ekki getur
komið að gagni svo vel sé án
samtengingar við aðra þjónustu-
þætti. Lesendur áðurnefndra
Morgunblaðsgreina gætu freistast
til að halda, að öll vandamál
öidrunarþjónustunnar verði leyst
með stofnunum, og því stærri sem
þær séu þeim mun betra. Einnig
vill greinarhöfundur að aðgangur
að þeim liggi í gegnum greipar
eigendanna, án nokkurra afskipta
þeirra aðila, sem leggja til rekst-
urskostnaðinn, þ.e. ríkisvaldsins
eða fulltrúa þess. Hann er einnig á
móti heildarskipulagningu öldrun-
arþjónustunnar og vill ekki að
sérmenntað fólk, sem hann kallar
„fræðinga“ komi þar nærri og
kallar slíkt „miðstýringu". Er
örðugt að ráða af orðum hans
hvort háskalegra er „fræðingar"
eða „miðstýring". Pétur Sigurðs-
son vill að einkaaðilar byggi stór-
ar stofnanir á stór-Reykjavíkur-
svæðinu og safni í þær fólki frá
öllum landshlutum. Stór hluti
greina hans fjalla um þessar
framkvæmdir. Með þeim skal
vandinn leystur í eitt skipti fyrir
öll. Honum láist hins vegar að
geta þess að stofnkostnaður slíkra
framkvæmda nemur aðeins fárra
ára reksturskostnaði þeirra sem á
þó (þ.e. reksturskostnaðurinn) að
greiðast úr vasa skattborgaranna.
I sömu andrá heldur hann því svo
fram að afskipti þessara aðila (þ.e.
ríkis og tryggingakerfis), og með-
ferð fjárins sé ósvífin fjarstæða og
jafngildi eignaupptöku. Hann sér
ekkert athugavert við að safna fé
um gervallt landið og byggja fyrir
það á stór-Reykjavíkursvæðinu.
Þarna býr þó ekki nema helming-
ur þjóðarinnar. Hinn helmingur-
inn verður að gera sér að góðu að
flytja sín gamalmenni til Suður-
nesja ef hann á að njóta góðs af
sælunni, enda eru um % hlutar
allra öldrunarþjónustustofnana
staðsettir á þessu svæði. Öldrun-
arþjónustan er skammt á veg
komin á Islandi, en málefni henn-
ar eru nú í deiglunni. Að minni
hyggju væri það mikið glapræði ef
hugmyndir þær sem móta skrif
Péturs Sigurðssonar, svo og fram-
kvæmdir þeirra, — sem þegar eru
hafnar — yrðu látnar marka
stefnu í öldrunarþjónustu kom-
andi áratuga.
Öldrunar-
þjónustuna inn
á heimilin
Hvarvetna í heiminum er sú
stefna nú að ryðja sér til rúms, að
öldrunarþjónustuna eigi að flytja
eftir því sem unnt er inn á
heimilin og leysa hana þar. Megin-
markmið öldrunarþjónustunnar
er með öðrum orðum að forða
fólki frá stofnunum í lengstu lög
og stofnanavistun skuli vera síð-
asta úrræðið, sem gripið sé til
þegar allt annað bregst. Þetta
gildir ekki eingöngu um öldrunar-
þjónustuna, heldur er grunntónn
nútíma félagshyggju, og gildir um
alla opinbera þjónustustarfsemi
við þá þegna þjóðfélagsins, sem
ekki geta sjálfir annast sína fram-
færslu. Það er og alþjóðastefna í
þessum þjónustumálum að stofn-
Þór
Halldórsson
yíirlæknir:
hún er flókin og viðamikil í
framkvæmd. Þessi samhæfing
virðist vera það, sem hann óttast
mest, sennilega vegna þess að
hann telur að hún leggi stein í
götu einkarekstursins. Hann virð-
ist ekki vita, að til að mynda í
Danmörku, eru helmingur lang-
dvalarstofnana reistur á vegum
einkaaðila, en hins vegar hafa
heilbrigðis og félagsmálayfirvöld
þar í landi búið þannig um hnút-
ana, að enginn fær leyfi til ævi-
vistunar á slíkum stofnunum,
nema að undangengnu mati á
vistunarþörf bæði frá heilsufars-
legu og félagslegu sjónarmiði.
Sami háttur er og hafður á, á
hinum norðurlöndunum og í Bret-
lándi (geriatric asessments) og
þykir sjálfsögð vinnubrögð. Full-
yrðingar greinahöfundar um að
opinbert vistmat þekkist ekki hjá
þessum nágrannaþjóðum okkar er
algjörlega út í bláinn.
Sem betur fer virðast þó Islend-
ingar ekki lengur láta telja sér trú
um að allur vandi öldrunarþjón-
ustunnar verði leystur með stofn-
unum einum saman. Þetta hefur
berlega komið fram á ráðstefnum
kostnaður við þassar hjúkrunar-
deildir sé langt neðan við kostnað
hjúkrunardeilda þeirra, sem rekn-
ar eru af opinberum aðilum. Telur
hann einkastofnunum þetta til
ágætis vegna hagkvæmni og spar-
semi í meðhöndlun fjármuna.
Hjúkrun langlegusjúklinga hef-
ur verið hálfgert olnbogabarn
innan heilbrigðisþjónustunnar
hérlendis og notið lítillar athygli
fagfólks, sérstaklega þó lækna-
stéttarinnar. Fáir hafa því orðið
til að andmæla þó aðbúnaður og
umönnun við langlegusjúklinga
hafi sumstaðar verið langt fyrir
neðan það sem boðlegt þykir á
öðrum sjúkrahúsum í landinu. Við
hana hafa starfað að mestu leyti
ófaglært fólk á fáliðuðum hjúkr-
unardeildum við slæmar húsnæð-
isaðstæður (en mjög lítill hluti
þess húsnæðis, sem hjúkrun öldr-
unarsjúklinga fer fram í, er hann-
aður til slíkra nota). Þó hafa
vissar breytingar til batnaðar
skeð á þessu að undanförnu við
flestar þær stofnanir sem fást við
þessa þjónustu. Ber þar mest að
þakka forgöngu landlæknisem-
bættisins. Slíkar lagfæringar hafa
Það duga ekki neinar hókus-pókus
aðferðir til að skapa góða heil-
brigðisþjónustu úr vanefnum. Til
þess að framkvæma góða hjúkrun-
arþjónustu þarf nægilega mikið af
sérmenntuðu hjúkrunarfólki
(nokkru meira en á almennri
lyflæknisdeild) og vel hannað
húsnæði með góðri starfsaðstöðu.
Engin ástæða er til að líða að verr
sé búið að umönnun veikra gamal-
menna en annarra sjúklinga á
sjúkrastofnunum.
En heilbrigðisyfirvöldin eiga
erfitt um vik að segja fyrir verk-
um þar sem þau ráða litlu sem
engu um stofnanirnar eða rekstur
þeirra, auk þess sem að staðla og
reglugerðir vantar um hvernig
framfylgja beri lögunum um
slíkra þjónustu, og vissulega eru
sjálfseignarstofnanirnar nokkurs-
konar „stórveldi" í öldrunarþjón-
ustunni, sem gætu komið heil-
brigðisyfirvöldum í bobba, ef þau
færu að vera með einhvern derr-
ing. Tónninn, sem Pétur Sigurðs-
son sendi landlæknisembættinu
ber þess glöggt vitni, að hann
telur sig hafa efni á því að taka
upp í sig.
• •
Oldrunarþjón usta
Nokkur grundvallaratriði
anir skulu smáar, helzt ekki
stærri en 40—60 vistrými,
dreifðar um borgarhluta og
byggðarlög, þannig að einstakl-
ingar sem inn á þær þurfa að fara
rofni sem minnst úr tengslum við
fyrra umhverfi sitt, fjölskyldu og
kunningja, þurfi til að mynda
helst ekki að flytjast úr sínu
íbúðarhverfi eða byggð. Þróunin
hér í byggingu stofnana virðist
ganga þvert á þessa stefnu.
Kjörorð stefnunnar ætti að vera
hinsvegar: Báknin burt!
Aðilar sjáifs-
eignarstofnananna
á móti heildar-
skipulagningu
Pétur Sigurðsson er algjörleg?
mótfallinn skipulagningu og sam-
hæfingu öldrunarþjónustunnar og
virðist ekki geta skilið mikilvægi
þess að samræma og tengja hina
fjölmörgu þætti hennar, né heldur
hitt, að þessi þjónusta verður ekki
af hendi leyst svo vel sé, nema af
opinberum aðilum, vegna þess hve
um öldrunarþjónustu, sem síðar
verður að vikið. Þá er og nýkomin
fram á Alþingi þingsályktunartil-
laga (nr. 443) um könnun á heil-
brigðisþjónustu fyrir aidraða, sem
miðar að því að koma samræmdu
skipulagi á þessi mál. Má vera að
hér sé meginkveikjan að skrifum
Péturs Sigurðssonar. Hann óttast
sem sé að opinberir aðilar séu
loksins farnir að rumska og vilji
fara að hafa afskipti af málunum.
Sjúkrahús-
rekstur sjálfs-
eignarstofnananna
Svo sem kunnugt er reka sjálfs-
eignarstofnanir þær sem fást við
öldrunarþjónustu hér, hjúkrunar-
deildir, en þær eru skv. skilgrein-
ingu heilbrigðislaganna sjúkra-
hús, og hafa þær í rauninni á
sínum snærum stærsta hluta
hjúkrunarþjónustunnar í landinu.
Pétur Sigurðsson státar af því í
ofannefndum greinum sínum að
þó átt erfitt uppdráttar hjá einka-
stofnunum og ræður þar sennilega
mestu undarlegur vítahringur
milli þeirra og fjárveitingarvalds-
ins: Að einu leytinu hafa einka-
stofnanir verið tregar til að hlíta
sem skyldi ábendingum heilbrigð-
isyfirvalda um bætta hjúkrunar-
þjónustu, bæði hvað snertir
mannahald og lagfæringu hús-
næðis, og að öðru leytinu dag-
gjaldanefnd, sem ákveður greiðslu
fyrir starfsemina, hefur ekki talið
hana það góða að unnt sé að
greiða fyrir hana það verð, sem
hún raunverulega kostar, ef hún
er vel af hendi leyst. Eg þekki
mjög vel hjúkrunarheimilið Sól-
vang, þar sem ég veit að gætt er
ýtrasta sparnaðar í hvívetna. Ég
get því fullyrt að það er engin leið
að reka sómasamlega hjúkrunar-
þjónustu fyrir þau gjöld sem
Pétur Sigurðsson státar af að reka
sína stofnanir fyrir. Útkoma
dæmisins hlýtur því að vera á eina
leið: Gæði þjónustunnar eru í
beinu hlutfalli við það sem í hana
hefur verið lagt af peningum.
Ráðstefnur og
upplýsingastarfsemi
Öldrunarþjónustan hefur verið
nokkuð í sviðsljósi fjölmiðla und-
anfarin ár og þó sérstaklega und-
anfarna mánuði. Má þar til nefna
nokkra útvarps og sjónvarpsþætti
svo og blaðaskrif. Þá hafa verið
haldnar tvær fjölmennar ráð-
stefnur um þessi mál, önnur á
vegum læknaráðs Reykjavíkur-
sjúkrahúsanna í maí 1978 þar sem
aðallega var fjallað um heilbrigð-
isþjónustu við aldraða, og hin í
apríl 1979 á vegum samtaka sveit-
arfélaga, þar sem félagslegi þáttur
öldrunarþjónustunnar var til um-
ræðu. Á báðum þessum ráðstefn-
um var ljóst að mörgu væri veru-
lega áfátt í öldrunarþjónustunni.
Merki þessara vankanta þykja
koma fram í miklum fjölda aldr-
aðra sjúklinga í heimahúsum, sem
að dómi heimilislækna í Reykjavík
ættu að fá aðgang að stofnunum
annaðhvort til skammtíma dvalar
eða ævivistunar. Sama er að segja
um sérdeildir spítalanna sem allt-