Morgunblaðið - 11.05.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. MAÍ 1979
15
Ávöxtunarkjör í sam-
ræmi við
verðlagsþróun
Með tilliti til þeirrar reynslu, sem
fengin er í þessum efnum, hefur banka-
stjórn Seðlabankans talið nauðsynlegt,
að ávöxtunarkjör á fjármagni væru í
sem beztu samræmi við verðlagsþróun á
hverjum tíma. Hún telur því mikilvægt,
að í hinum núju lögum um stjórn
efnahagsmála o.fl., skuli sú stefna hafa
verið ótvírætt mörkuð, að komið skuli á
í áföngum á þessu og næsta ári raun-
hæfri verðtryggingu á sparifé og lánsfé.
í lögunum felst einnig veruleg rýmkun á
þeim reglum, sem gilt hafa um verð-
tryggingu í lánssamningum, sem greiða
mun fyrir því, að þessum markmiðum
verði náð. Af hálfu Seðlabankans er nú
unnið að því að undirbúa tillögur um
framkvæmd lánskjarastefnunnar í
samræmi við meginstefnu þessarar
lagasetningar og verða ákvarðanir
væntanlega teknar síðar í þessum
mánuði. Þegar hafður er í huga sá mikli
ágreiningur, sem oft hefur orðið um
vaxta- og verðtryggingarmál hér á
landi, er það að dómi Seðlabankans
mjög mikils virði, að nú liggur fyrir
skýr afstaða löggjafans til stefnumörk-
unar á þessu sviði. Sannleikurinn er sá,
að deilur hafa um of snúizt um forms-
atriði málsins, svo sem hvort fara
skyldi raunvaxtaleið, verðtryggingar-
leið eða frjálsvaxtaleið. Sannleikurinn
er sá, að við núverandi aðstæður hér á
landi mundu allar þessar leiðir stefna
til sömu áttar, þ.e.a.s. að bæta
ávöxtunarkjör sparifjár, færa lánskjör
til samræmis við verðbólguþróun og
jafna lánskjör milli atvinnuvega.
Er ég þá kominn að þriðja og síðasta
flokki aðgerða í peningamálum, sem ég
mun gera hér að umræðuefni, en það er
setning sérstakra og fast bundinna
markmiða um breytingu á tilteknum
peningalegum stærðum, svo sem pen-
ingamagni, heildarútlánum bankakerf-
isins eða lántökum opinberra aðila. Með
samningum Seðlabankans og viðskipta-
bankanna um útlánamarkmið og síðar
með þeim markmiðum, sem sett hafa
veriið í lánsfjáráætlun um útlán inn-
lendra peningastofnana og erlendar
lántökur, hefur að nokkru leyti verið
farið inn á þessa braut, en þó án þess, að
markmiðin hafi verið bundin með laga-
boði eða sett með beinu samþykki
löggjafans. Nú hefur verið stigið enn
eitt spor í þessa átt með ákvæðum
hinna nýju laga um stjórn efnahags-
mála o.fl., þar sem tiltekið, er að stefnt
skuli að 25% aukningu peningamagns á
þessu ári, en þá tölu má endurskoða í
samræmi við þjóðhagsspá. Þótt hér sé
því ekki um valdboð að ræða, felst í
þessu ákvæði skýrari stefnumörkun en
áður hefur verið fyrir hendi hér á landi
varðandi þróun peningamagns og þar af
leiðandi hlutverk stefnunnar í peninga-
málunm á sviði almennrar hagstjórnar.
Frá sjónarmiði Seðlabankans tel ég
stefnumörkun af þessu tagi tvímæla-
laust spor í rétta átt, en ég tel þó
ástæðu til að benda á nokkur atriði, er
varða framkvæmd slíkrar stefnu og þær
takmarkanir, sem henni eru settar.
Lánsfjáráætlanir
byggðar á of bjart-
sýnum verðlagsspám
I fyrsta lagi er mikilvægt, að menn
geri sér grein fyrir því, að slík markmið
gera miklar kröfur til virkrar og sveigj-
anlegrar stefnu í peningamálum. Eigi
Seðlabankinn að halda aukningu pen-
ingamagns innan tiltekinna marka
verða menn að vera við því búnir, að
hann beiti í því skyni þeim tækjum til
stjórnunar á peningaframboði, sem
hann hefur yfir að ráða, svo sem
innlánsbindingu, breytingum á reglum
um endurkaup og hreyfanlegum vöxt-
um. Vegna þeirra takmarkana, sem t.d.
eru settar um innlánsbindingu, er ekki
með öllu gefið, að hann hafi alltaf yfir
að ráða tækjum, er nægi til þess að
halda breytingum peningamagns innan
settra marka. Sérstaklega er það þó
mikilvæg forsenda árangurs á þessu
sviði, að skuldasöfnun ríkissjóðs verði
ekki til þess að skapa óviðráðanlega peningaþenslu.
I öðru lagi er rétt að benda á það, hversu afskaplega
erfitt það hefur reynzt til þessa að setja raunhæf
markmið um þróun peningastærða eitt ár eða svo fram í
tímann vegna þeirrar miklu óvissu sem ríkt hefur um
verðlagsþróun. Öll þau ár, sem lánsfjáráætlanir hafa
verið gerðar, hefur verið byggt á verðlagsspám, sem
re.vnzt hafa allt of bjartsýnar, einkum vegna mun meiri
launabreytinga en ráð hafði verið fyrir gert. Að
sjálfsögðu getur það verið gagnlegt og haft áhrif til
aukins aðhalds, að útlánamarkmið sé sett lágt miðað við
verðbólgu, svo að hamlað sé gegn verðlagsbreytingum
með eftirspurnaraðhaldi úr þeirri átt. Frávikin mega
hins vegar ekki vera svo mikil, að markmiðin reynist
gersamlega óraunhæf og menn gefist hreinlega upp við
að ná þeim. Sú reynsla, sem þegar er fyrir hendi hér á
landi í þessu efni, bendir því ekki til þess, að reysta megi
um of á peningaleg markmið af þessu tagi, nema það
takist að samræma þau betur öðrum þáttum hagstjórn-
ar en unnt hefur verið hingað til, en það sem þar skiptir
mestu máli er tvímælalaust, að hliðstæð markmið eða
áætlanir séu fyrir hendi um launaþróun og framleiðslu-
kostnað. Að því er að vísu stefnt með hinum nýju
efnahagsstjórnarlögum, en mikil óvissa er þar þó enn
fyrir hendi.
Setja þarf markmið í
kaupgjaldsþróun
Þrátt fyrir þau vandamál, sem bundin eru notkun
peningalegra markmiða og ég hef nú stuttlega lýst, tel
ég engan vafa á því, að slík markmið geti átt miklu
hlutverki að gegna, en þó því aðeins að þau séu hluti af
samræmdri efnahagsstefnu, sem fylgt er fram af einurð
og festu. Eins og kunnugt er, hafa þær hagfræði-
kenningar, sem leggja áherzlu á samhengi pen-
ingamagnsbreytinga og verðlagsþróunar, vakið vaxandi
athygli síðustu árin. Hefur þetta m.a. haft þau áhrif, að
það verður sífellt algengara, að stjórnvöld setji fram
ákveðin markmið um árlega aukningu peningamagns,
en það er síðan notað sem meginviðmiðun í daglegri
stjórn peninga- og fjármála. Á verðbólgutímum getur
verið sérstaklega mikilvægt að geta með þessum hætti
gefið skýrt og skorinort til kynna, hvaða svigrúm til
verðbreytinga og þar af leiðandi launahækkana sé fyrir
hendi að dómi stjórnvalda. Sé farið fram yfir þessi mörk
eigi aðilar vinnumarkaðsins það á hættu, að gripið verði
til peningalegra samdráttarráðstafana í einu eða öðru
formi. Segja má með öðrum orðum, að með því að setja
fastákveðið hámark varðandi aukningu peningamagns
séu stjórnvöld að reyna að skapa verðþróuninni fasta
viðmiðun, kasta út nokkurs konar akkeri, sem ætlað sé
að koma í veg fyrir, að hagkerfið reki stjórnlaust út í
brimgarð verðbólgunnar.
Vissulega væri slík festa mikils virði fyrir íslenzkan
þjóðarbúskap, sem velkzt hefur í ólgu 30—50%
verðbólgu í meira en hálfan áratug. En þegar svona
mikill skriður er kominn á verðlagsþróunina verður
sífelld aðlögun einstakra þátta verðlags, kaupgjalds,
gengis og lánskjara nauðsynleg, ef koma á í veg fyrir
röskun á rekstrarskilyrðum atvinnuveganna og misrétti
í tekjum og afkomu milli þjóðfélagshópa. En þótt
aðlögunarhæfni af þessu tagi hafi vafalaust forðað
Islendingum frá enn meira efnahagslegu tjóni alf
völdum verðbólgunnar en raun ber vitni, felur hún þó í
sér sínar eigin hættur. Því að verði aðlögun að
verðbólgunni aðalatriði hagstjórnar og viðleitnin til að
halda til jafns við aðra í verðbólguflaumnum gerð að
meginmarkmiði einstaklinga, fyrirtækja og hagsmuna-
hópa, er hætt við því, að engin orka verði aflögu til þess
að reyna að andæfa og draga úr verðbólguhraðanum.
Markviss efnahagsstefna erfið í
framkvæmd en framkvæmanleg
Þegar íhuguð er reynsla íslendinga í þessum efnum
undanfarin ár, er vandséð önnuð leið, sem vænlegri sé
til árangurs en að setja með sem ákveðnustum hætti
árleg markmið fyrir hreyfingu helztu stærða, sem
ákvarðandi eru fyrir þróun verðlags og peningalegrar
eftirspurnar, og miða síðan allar ákvarðanir í stjórn
efnahagsmála við þau. En það nægir ekki að setjaz slík
markmið aðeins fyrir aukningu peningamagns og
útlána lánastofnana, heldur þurfa þau einnig að ná til
launabreytinga og útgjalda opinberra aðila. Síðan þyrfti
að þrengja svigrúmið til breytingar ár frá ári, unz
verðbólgan er komin niður á viðunandi stig.
Það er sjálfsögðu ljóst, að markviss og samræmd
efnahagsstefna af þessu tagi er allt annað en auðveld í
framkvæmd, en dæmi annarra þjóða, sem komizt hafa í
svipaðan vanda, sýna að hún er þó framkvæmanleg.
Fyrir henni ætti líka að geta fengizt almennari
skilningur en þegar er fyrir hendi, ef menn gera sér
grein fyrir því, að hún er líklega eina færa millileiðin á
milli þess að sitja fastir í vítahring verðbólgunnar eða
neyðast til þess að brjótast út úr honum með
harðvítugum samdráttarráðstöfunum.
Eitt fislétt
handtak
Lyng blöndunartæki — Nýjasta tízka — Nýjasta
tækni.
Þaö tilheyrir fortíöinni aö skrúfa og skrúfa til aö fá
vatn.
Meö Lyng blöndunartækjunum þarf aðeins fislétt
handtak annarrar handar til aö blanda vatniö og
stjórna magni.
Tryggva Hannessonar
Síðumúla 37.
Lotus. Frábært matar- og kaffistell hannað af
Björn Wiinblad. Glasasett og hnífapör i sama stil
Lítið á gjafavöruúrvalið í Rosenthal verzluninni,
— skoðið jólaplatta, mánaðardiska og postulín.
Rosenthal vörur
Gullfallegar — gulltryggðar.

1 ■íftfii