Morgunblaðið - 11.05.1979, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. MAÍ1979
29
af þurfa að vista talsverðan hóp
langlegusjúklinga sem betur væru
komnir á þar til gerðum hjúkrun-
arstofnunum. Forstöðumenn
einkastofnana hafa og mikið gert
úr löngum biðlistum og miklum
þrýstingi fólks að koma gamal-
mennum inn á þær.
Mesta athygli hafa þó vakið
upplýsingar frá landlæknisem-
bættinu um að rúmafjöldi elli- og
hjúkrunarheimila hérlendis væri
hlutfallslega mun meiri en á
öðrum norðurlöndum. Samkvæmt
upplýsingum frá heilbrigðisyfir-
völdum norðurlanda til land-
læknisembættisins 1979 er rúma-
fjöldi á elli- og hjúkrunarheimil-
um á þúsund íbúa 65 ára og eldri á
norðurlöndunum fyrir árið 1977
sem hér segir:
ísland 90,7
Danmörk 70,1
Finnland 64,5
Noregur 76,8
Svíþjóð 75,5
í þessu sambandi ber einnig að
hafa í hug, að hlutfall 65 ára og
eldri er 9,2% á íslandi, en á öðrum
norðurlöndunum 11—15% af
heildaríbúatölu. í bæklingi frá
British Medical Association: Care
of the Elderly" frá 1976, er stofn-
anahlutfallið áætlað mun lægra
en á norðurlöndum, eða um það bil
35 elli- og hjúkrunarheimilispláss
á 1000 íbúa 65 ára og eldri, en
jafnframt skyldi vera til staðar
fullkomin heimaþjónusta ásamt
dagspítalastarfsemi og göngu-
deildarstarfsemi fyrir aldraða. Á
það ber að leggja áherzlu, að
Skandinavar og Bretar eru taldir
vera fremstir þjóða í heiminum
varðandi öldrunarþjónustu, en
þjóðfélagslegar aðstæður í þessum
löndum eru um margt svipaðar og
hér.
Þá ber og að geta könnunar Jóns
Gunnlaugssonar læknis í Reykja-
vík á öldruðum sjúkum í heima-
húsum, en hann telur, að um
450—470 aldraðir, sjúkir dveljist í
heimahúsum og af þeim þurfi
töluverður hluti að vistast á stofn-
un.
Hverjar eru
ástæður
öngþveitisins:
Því er að vonum, að menn
spyrji, hver sé ástæðan til vist-
rýmisskorts og óleystra
vandkvæða heimila og sjúkrahúsa,
hvað þessu viðvíkur. Ymsar
ástæður hafa verið nefndar sem
orsakir fyrir hinni „óvirku öldrun-
arþjónustu hérlendis":
1) Vantar heildarskipulag og
alla samhæfingu hinna einstöku
átta öldrunarþjónustunnar, svo
sem þjónustu inni á stofnunum og
utan þeirra, svo sem heimilisþjón-
ustu, heimilishjálp — heima-
hjúkrun og starfsemi félagsmála-
stofnunar. Undirstrika ber sér-
staklega samhæfingu heilsufars-
og félagslegrar þjónustu, og um-
fram allt verða menn að gera sér
ljóst, að þessar þjónustugreinar
verða að gera hvorttveggja: Styðja
hver aðra og styðjast hver við
aðra. Raunar hefur oft verið bent
á, að öldrunarþjónustan þurfi að
vera ein samhangandi þjónustu-
keðja og því ekki von á mikilvirk-
um afköstum, þar sem hver er að
bauka í sínu horni án nokkurra
tilrauna til samstarfs.
2) Innlagnir á þau elli- og dval-
arheimili í landinu, sem rekin eru
af sjálfseignarstofnunum og ráða
yfir um 75% af öllu vistrými í
öldrunarþjónustunni, fara eftir
samkomulagi umsækjanda um
vistrými og forráðamanna við-
komandi stofnana, án heilsufars-
legs mats, án yfirsýnar þessara
aðila, hverjir séu í mestri þörf
fyrir vistun á hverjum tíma. Eins
og áður greinir þekkjast slík
vinnubrögð ekki meðal nágranna-
þjóða okkar í Skandinaviu og
Bretlandi, og enginn fer þar inn á
langdvalarstofnanir, sem fá
rekstrarfé frá opinberum aðilum
án undangengins heilsufarlegs og
félagslegs mats, sem framkvæmt
er af læknum og félagsfræðingum
í opinberri þjónustu. í Bretlandi
er svo mikil áherzla lögð á þennan
þátt öldrunarþjónustunnar, að
öldrunarlækningadeildir þar
draga af því nafn sitt og kallast
„Assessment Geriatric units." Það
er því ekki nema sjálfsögð krafa
stjórnvalda og skattgreiðenda.
sem ieggja til allan reksturs-
kostnað til hjúkrunardeilda og
hluta af reksturskostnaði dvalar-
og eiliheimila, að fulitrúar í.
opinberum stöðum hafi eftirlit
með því, hvernig þessum fjár-
munum sé úthlutað og sjái til
þess, að þeir sem í mestri þörf
eru á hverjum tíma, gangi fyrir
við úthiutun vistrýma og tryggi,
að hún sé byggð á heilsufars- og
féiagslegu mati sérfróðra manna.
Eigi öldrunarþjónustan að vera
sómasamlega af hendi leyst, er
hér um að ræða það miklar fjár-
hæðir, að óforsvaranlegt er fyrir
stjórnvöld að láta einkaaðila og
forráðamenn stofnana eina ráða
um, hvernig þessu fé er varið.
3) Heimilisaðstoð er rekin hér í
mun minna mæli en meðal ná-
grannaþjóða okkar. Má þar nefna
heimahjúkrun, heimilishjálp,
heimsendingu matar, dagvistanir,
dagspítalastarfsemi og ýmsa fleiri
þjónustuþætti, sem fluttir eru inn
á heimilin. Auk þess vantar sam-
tengingu þessara þjónustuþátta
innbyrðis, einsog áður hefur kom-
ið fram, en slíkt dregur úr virkni
þeirra. Hér þarf að koma til
stórátak í skipulagsmálum.
4) Almenningur í landinu er
mjög stofnanasinnaður, því að allt
fram á síðustu ár hafa menn ekki
þekkt aðra lausn á vandamálum
gamals fólks, sem á í erfiðleikum
með að bjarga sér, en að setja það
á stofnun. Um þetta veldur starf-
semi sjálfseignarstofnananna
sjálfsagt mestu. Þær hafa leyst
brýnasta vandann, og það er út af
fyrir sig góðra gjalda vert, en þær
hafa því miður markað ranga
stefnu í öldrunarþjónustunni og
stungið heilbrigðis- og félags-
málayfirvöldum landsins slíkum
svefnþorni, að þau hafa lítið sem
ekkert aðhafzt til að leysa þennan
stóra vaxandi þátt opinberrar
þjónustu. Jafnframt hafa önnur
umsvif þessara stofnana verið svo
í sviðsljósinu, bæði vegna fjáröfl-
unarstarfsemi sinnar (Happ-
drætti DAS) og annarra umsvifa,
að fólk hefur hyllzt til að trúa því,
að þarna sé fólgin einföld lausn
allra vandamála öldrunarþjónust-
unnar, en slíkt verkar raunar sem
opium í þjóðarlíkamann.
5) Tryggingakerfið verkar einn-
ig stofnhvetjandi á allan almenn-
ing vegna hins lága lífeyris, þann-
ig að það er ekki fjárhagslega
hagkvæmt fyrir fjölskyldu að hafa
aldinn meðlim sinn í heimahúsum,
sérstaklega, ef hann er ekki heill
heilsu. Á Norðurlöndum, sérstak-
lega í Noregi, er þessu öfugt farið.
Lífeyrir þar er það hár, að hann er
talsvert búsílag fjölskyldu, og í
Svíþjóð er t.d. hægt að fá umtals-
verðan styrk til að hafa sjúkling í
heimahúsum (sjukbirdrag i
hemmet). Slíkt er að vísu hægt
hér í undanþágum, en styrkurinn
það lítill, að ekki munar verulega
um hann.
6) Fjármögnunaraðferðir þær,
sem tíðkazt*hafa sumsstaðar við
byggingu dvalarstofnana, að menn
geti lagt fram fé gegn forgangs-
rétti að vistun, hefur þann galla
að mismuna öldruðum eftir fjár-
hagslegri getu þeirra. Einnig er sú
hætta fólgin í þessu, að vistrýmin
nýtist verr en skyldi, vegna þess,
að þeir, sem lagt hafa þar í fé,
flytja inn þegar vistrými er tilbú-
ið, burtséð frá því, hvort þeir eru
þá í þörf fyrir stofnanavistun eða
ekki. Þetta er eðlileg viðleitni
fólks til að tryggja sig í því
öryggisleysi, sem ríkir í öldrunar-
þjónustu hér, en ódrýgir óneitan-
lega heildarnýtingu vistrýmanna
til muna.
7) Öldrunarlækningar
(Geriatri) hafa ekki verið stund-
aðar sem slíkar hér við heilbrigð-
isstofnanir. Slíkar deildir eru nú
við öll stærri sjúkrahús nágranna-
landa okkar, og t.d. í Bretlandi eru
það víðá stærstu deildir við spítal-
ana og sjá þá yfirleitt um hjúkr-
unarheimili nágrennisins (hvort
sem þau eru í opinberri eigu eða
privatstofnanir), svo er og í Sví-
þjóð. Af þessum sökum hafa öldr-
unarlækningadeildir orðið leið-
andi þáttur í allri heilbrigðisþjón-
ustu fyrir aldraða, jafnframt þvi,
að þær hafa orðið aðsetur kennslu
í öldrunarlækningum og vísinda-
legum rannsóknum á öldrunar-
sjúkdómum. Hérlendis hafa öldr-
unarlækningar fengið lítinn
hljómgrunn, og er sérgreinin ekki
viðurkennd af Háskóla íslands og
engin skipulögð kennsla í öldrun-
arlækningum við læknadeild Há-
skólans, nema að á sl. ári voru
haldnir þrír fyrirlestrar í öldrun-
arlækningum á vegum kennslu-
greinarinnar í félagslækningum.
Kennsla er einnig í lágmarki í
hjúkrunarskólunum. Hafa til-
raunir til að fá sérgreinina viður-
kennda og kennslu tekna upp í
læknadeild lent í útideyfu.
Sennilega eru öll þau atriði, sem
hér hefur verið drepið á orsaka-
valdar að því öngþveiti, sem ríkir í
öldrunarþjónustu hér á landi.
Þetta öngþveiti háir þó mest
heilbrigðisþjónustunni við gamla
fólkið, en geta má þess, að heim-
spekideild Háskólans og félagsvís-
indadeild hafa sýnt öldrunarfræð-
um mun meiri áhuga en lækna-
deildin, og hefur öldrunarsálfræði
verið kennd um árabil í heim-
spekideild og í félagsvísindadeild.
Hafa félagsfræðingar gert merkar
vísindakannanir á högum aldr-
aðra hérlendis.
Flókin þjón-
ustugrein, vantar
skipulagningu
Ég hef í þessari grein lagt
áherzlu á, að öldrunarþjónustan í
nútímaþjóðfélagi er flókin og
margbrotin þjónustugrein, sam-
sett af mörgum þjónustuþáttum,
og að rekstur ævivistunarstofnana
sé aðeins einn hlekkur í þeirri
þjónustukeðju. Eigi slík þjónustu-
keöja að ná tilgangi sínum, má
hún enga veika hlekki hafa. Um-
fram allt má eðlileg framvinda
þessara mála ekki stöðvast í
flöskuhálsum þeim, sem sjálfs-
eignarstofnanirnar virðast nú
vera vegna þröngsýni og vanþekk-
ingar þeirra sem þar ráða húsum
á heildarmynd öldrunarþjónust-
unnar. Hjá okkur er reyndar
ótímabært að tala um þjónustu-
keðju, því að flestir hlekkir henn-
ar eru ennþá ósamsettir, og styrk-
leiki hennar (þ.e. þjónustunnar)
eftir því. Hver þjónustueining er
að bauka í sínu horni með andlitið
upp við vegginn án samvinnu sín á
milli. í einu horninu sjálfseignar-
stofnanirnar eftir sínu lagi,
heimahjúkrun í öðru, heimilis-
hjálp í þriðja og deildarskiptu
sjúkrahúsin í því fjórða. Og svo
mætti lengi telja. Það er því varla
við því að búast, að gamalmenni,
(sem við getum hugsað okkur
staðsett á miðju gólfi þessa undar-
lega herbergis) viti hvernig þau
eiga að snúa sér til að fá þá
aðstoð, er þau þurfa, oft skyndi-
lega, sérstaklega þar sem þjón-
ustugreinarnar sýna þeim oft á
tímum aðeins óæðri endann. Það
er ekki óalgengt að heyra þessa
yfirlýsingu frá þeim sem aðstoðar
leitar: „Það er eins og maður komi
allsstaðar að lokuðum dyrum.“ Þó
ber að geta einnar undantekning-
ar frá þessari lýsingu hér að
framan, en það er sú samvinna,
sem tekizt hefur milli öldrunar-
lækningadeildar Landspítalans
annars vegar, svo og samvinnu
Sólvangs við heimahjúkrun og
félagsmálastofnun Hafnarfjarð-
arbæjar. Af reynslu þeirrar sam-
vinnu hafa þeir sem þátt í henni
taka, sannfærzt um gildi og nauð-
syn samhæfinga allra þátta öldr-
unarþjóaustunnar, bæði á heilsu-
farslegum og félagslegum grund-
velli, svo og samtengingu þjónust-
unnar, bæði inni á stofnunum og
utan þeirra.
Ég mun í næstu grein skýra
lesendum frá hugmyndum um
hvernig skipuleggja má slíka
starfsemi og tryggja, að allir fái
notið hennar, sem á þurfa að
halda.
Bróderuð straufrí
sængurverasett
verö kr. 13.500-
Gardínuhúsið,
Iðnaðarhúsinu v/Hallveigarstíg.
Símaskráin 1979
Afhending símaskrárinnar 1979 hefst mánu-
daginn 14. maí til símnotenda.
í Reykjavík veröur símaskráin afgreidd á
Aöalpósthúsinu, gengiö inn frá Austurstræti,
mánudag til föstudags kl. 9—17.
í Hafnarfirði verður símaskráin afhent á
Póst- og símstöðinni við Strandgötu.
í Kópavogi verður símaskráin afhent á Póst-
og símstöðinni, Digranesvegi 9.
Þeir símnotendur, sem eiga rétt á 10 síma-
skrám eöa fleirum, fá skrárnar sendar heim.
í Reykjavík, Kópavogi og Hafnarfirði verður
símaskráin aðeins afhent gegn afhendinga-
seðlum, sem póstlagðir voru í dag til
símnotenda.
Athygli símnotenda skal vakin á pví aö
símaskráin 1979 gengur í gildi frá og með
föstudeginum 1. júní 1979.
Símnotendur eru vinsamlega beönir aö eyöi-
leggja gömlu símaskrána frá 1978 vegna
fjölda númerabreytinga, sem oröiö hafa frá
því aö hún var gefin út, enda er hún ekki
lengur í gildi. Póst- og símamálastofnunin.
Evrópumarkaðsdeild
Laser
seglbátanna óskar eftir umboðsmanni til að
annast dreifingu á íslandi.
Allir áhugamenn um siglingar vita aö Laser hefur
aflað sér heimsfrægðar. Laser er í aljóðaflokki
seglbáta, sem einn maður getur stjórnað, cg
auðvellt er að koma honum fyrir á bílþaki.
Báturinn er mjög vinsæll hjá þeim sem stunda
siglingar að staðaldri ekki síður en þeim sem
skreppa á sjó öðru hvoru. Yfir 70.000 Laserbátar
hafa þegar selst um heimallan.
Áhugasamur og virkur kunnáttumaður óskast
sem gæti varið nokkru af tíma sínum til sölu og
markaðsþjónustu á framleiðslu sem áreiðanlega
ryður sér til rúms á íslandi.
Sendið bréf (tilboð) með upplýsingum um fyrir-
típki vníi r f-11
PERFORMANCA SAILCRAFT SA
Quai Suchard 20, 2003 Neuchatel/Switzerland
sími 038/25 52 52, telex 35659 pssa ch