Morgunblaðið - 15.09.1979, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 1979
35
Jón í». Arnason
Lífríki og lífshættir XLI:
Það er barnaskapur að gera því skóna, að
vinstriverkum linni nema réttarríkið
verði endurreist og það geri skyldu sína.
Með örari samgöngum á milli
landa og heimsálfna, og þar af
leiðandi fjölþættari samskiptum
og nánari kynnum einstaklinga
og þjóða af ólíkum kynþáttum,
hafa gagnkvæm andúð, öfund-
sýki og beinn fjandskapur —
alveg sérstaklega í garð vest-
rænna þjóða — vaxið í nokkurn
veginn sama hlutfalli. Ekkert
hefir heldur á skort, að innan
hinna einstöku þjóðfélaga hafi
vinstristrauma úr sams konar
uppsprettulindum gætt af ámóta
þunga, einnig sífellt vaxandi.
Næstum sjúklegt tómlæti um
ábyrgð og skyldur gagnvart
samborgurum, ríki og þjóðfélagi
er víðast hvar á hraðri leið með
að komast í dyggðatölu. Stétta-
barátta og sérhagsmunahyggja,
sósíalismi og liberalismi hafa
borið blómlegan ávöxt, enda
þannig komið fyrir alllöngu, að
skilningur af öðrum toga er
naumast lagður í stjórnmál
lengur. Þetta á ekki síður við í
ofátslöndum en hungurheimin-
um, þar sem aumkunarverð
lífsskilyrði gætu þó verið afsök-
un fyrir slíkum „skilningi".
Tjaldað til
einnar nætur
Afleiðingarnar, m.a. stríð og
borgarastyrjaldir, auðgunar-
glæpir og hryðjuverk hafa því
sízt þurft að koma á óvart.
Lífsflótti æskunnar á vald iðju-
leysis og eiturefnaneyzlu, eld-
fimt hatur þeirra, sem ekki hafa
megnað að verða ríkir fljótt eins
og 1. boðorð „velferðarríkisins"
mælir fyrir um, endurfæðing
óstjórnarhyggju, kaldrifjað
kæruleysi milljónaskara, er eiga
að baki sér áratuga skólagöngu,
um vald, virðingu og viðgang
sinna eigin menningarheim-
kynna, eru aðeins nokkur dæmi
um eindregið vantraust Vestur-
landabúa á þá þjóðfélagsskipun,
sem þeim er ætlað að una, og því
dágóður vitnisburður um van-
hæfni hennar. Við þetta má og
bæta dómgreindarleysi „stjórn-
málamanna", sem ímynda sér að
verðbólgubrall og gengisklækir
séu forsendur velmegunar, séu
orsakir en ekki afleiðingar al-
mennrar siðgæðishnignunar.
Fátt hefir þess vegna verið
ánægjulegra en að ýmsir hinna
mætustu manna hafa reynt að
gera sér og samtíð sinni grein
fyrir, hversu langt upplausnar-
ástandið hafi þegar leitt að
glötunarmörkum. I þeim hópi er
t.d. Alexander King, yfirfor-
stjóri vísindadeildar OECD og
forseti IFIAS („The Internation-
al Federation of Institutes for
Advanced Studies"), sem lýsir
yfir (í bók sinni, „The State of
the Planet", London 1976) á
einkar hæversklegan og yfirlæt-
islausan hátt:
„Persónulega trúi ég því ekki,
að við séum þegar komin að
úrslitastund þjóðfélagslegrar
upplausnar, en margt bendir til
að við séum á braut, sem auð-
veldlega gæti legið út í heims-
þrengingar; það er þess vegna
knýjandi nauðsyn að taka að-
steðjandi vandamál til ennþá
rækilegri yfirvegunar, í þeim
tilgangi að öðlast víðtækari og
nákvæmari vitneskju um ástand
og horfur, en hingað til hefir
verið gert.“
Hér er hvorki mælt af þjósti
né farið með öfgar. Ábyrgur
raunsýnismaður, öllum mála-
vöxtum þaulkunnugur, telur ein-
sýnt að staldra beri við og hefja
könnun á heiminum eins og
hann er í raunveruleikanum.
Alexander King var ekki sá
fyrsti, sem það hafði gert, og
hreint ekki sá síðasti eins og öllu
vakandi fólki er kunnugt. King
og samherjar hans hafa sannar-
lega ekki þurft að kvarta undan,
að viðfangsefnin hafi verið látin
afskiptalaus í orði. Þau hafa
verið og eru til stöðugrar yfir-
vegunar, umræðu og athugunar.
Árlega fjalla um þau fjölmargar
nefndir, þing og ráðstefnur fær-
ustu lærdóms- og vísindamanna
veraldar á flestum sviðum
mannlegra lífshátta og náttúru-
ríkis. Brigður eru yfirleitt ekki
bornar á, að fræðilegar niður-
stöður og árangur standist sann-
gjarnar kröfur og rökstudda
gagnrýni.
Það er bara ekki nóg. Allt
veltur síðan á að láta hendur
standa fram úr ermum. Ríkis-
„Og engar nýjar hugmyndir eiga upptök sín í hinni goðsögulegu sál lýðsins."
Ludwig von Mises.
Orðaflaumur
í athafna stað
valdið ræður úrslitum, en það er
(eða á að vera) í höndum lög-
mætra stjórnvalda, þar sem
verkefnin eru ekki á færi ein-
staklinga eða samtaka þeirra.
En einmitt þar hefir sandur
komizt í smurningsolíuna. Ríkis-
valdið á Vesturlöndum hefir
orðið herfang atkvæðabundinna
„stjórnmálamanna", sem eðli
málsins samkvæmt hljóta að
miða athafnir sínar nær ein-
göngu við það, sem peninga-
hyggjuhópar halda að sé hag-
kvæmast fyrir sig í bili. Og þar
sem hagsmunaárekstrar eru að
jafnaði ekki fátíðari en axar-
þeir hafa hrökklazt úr áhrifa-
stöðum.
Rógurinn um ríkið
Þetta verður þeim mun
hryggilegra því betur sem því er
gefinn gaumur, að af sögunni
getum við auðveldlega lært að
alltaf, þegar stjórnvöld reynast
vanhæf eða glata sjálfstrausti
sínu, þá glata þau jafnframt
trausti hugsandi hluta þjóðfé-
lagsþegnanna með þeim afleið-
ingum, að fjöldinn gefur sig
rótleysingjum af ýmsu tagi feg-
ins hugar á vald.
En það, sem verra er, og
klastursverk, takmark þess er að
hrifsa án afláts til sín víðtækari
og smásmyglislegri þrengingar-
rétt yfir einka- og athafnalífi
baráttuhæfari hluta þjóðanna
jafnframt því að gefa undir-
málsöflum og niðurdrepssmælki
lausari tauminn í sífellu. Leið
þess er jöfnun, þ.e. hatur á
náttúruréttinum, en mjög nærri
kjarna hans kemst stórskálúið
Einar Benediktsson, þegar hann
segir, að „það æðra því lægra
skal ráða
Á meðal grátbroslegri vitnis-
burða um úrkynjunaráhrif
vinstrimennsku á afstöðu istöðu-
Sjálfs-
morð Ríkið
Ríku- vegna og ein-
leg ótta stakl-
upp- við ingur-
skera dauðann inn
sköft valdhafanna, verða þeir að
lofa öllum öllu, hversu fráleitt
sem kvabbiö og kröfurnar kunna
að vera. Útkoman getur því
sjaldnast orðið annað en úr-
ræðaleysi, en úrræðaleysi þýðir
upplausn og öngþveiti.
Það er alveg sérstaklega þessi
staðreynd, sem mér virðist ugg-
vænlegust við ríkjandi ástand,
þ.e. óhæfni ríkisvaldsins og
handhafa þess til að valda verk-
efnum sínum og bregðast við
úrlausnarefnunum á viðeigandi
hátt. Ég þykist fylgjast ssémi-
lega með helztu samtíðaratburð-
um, en ég fæ ekki með bezta vilja
komið auga á, að þess verði vart
að leiðtogar Vesturlanda geri sér
grein fyrir tímanna táknum —
fyrr en þá í fyrsta lagi eftir að
jafnframt skiljanleg eftirköst:
Ríki og ríkisvald bíða hnekki
sem slík.
Um langt skeið hefir sú árátta
verið tízka að rakka hvort
tveggja niður. Vinstrisinnum
hefir tekizt að leika dómgreind
þegnanna svo grátt, að þeim er
fyrirmunað að gera greinarmun
á réttarríki og vinstraríki. Vit-
anlega er vinstraríkið bölvunar-
vert, það er afskræming eða öllu
heldur gagnstæða þess, sem
varðveizlufólk (e. conservatives)
og allt framsýnisfólk hefir frá
upphafi haft í huga, þegar það
tókst það risavaxna verkefni á
hendur að skipa þjóðfélagslegum
lífsháttum með sem réttlátust-
um hætti. Vinstraríkið er a
priori menningarfjandsamlegt
lausrar borgarastéttar til eigin
ríkis, eru t.d. (1) vangaveltur
oddvita hennar um, hvort Karl
mesti marxi hafi í rauninni ekki
e.t.v. verið frjálshyggjumaður(!),
og (2) skilyrðislaus játning þess,
að milljónamorðinginn Lenin,
stofnandi þrælstjórnarríkjanna
(ásamt Trotsky), hafi haft sér-
lega djúphugsaðan og aðlaðandi
fagnaðarboðskap í pússi sínu,
þegar hann prédikaði að með
afnámi ríkisins væri hamingju-
heimur mannkynsins loks full-
skapaður.
Þegar eyru eru léð að þvílíkum
óhugnaði, er komið út fyrir
velsæmismörk, þá er jafnvel
meðalheimskunni misboðið. Og
þá er líka beinlínis hreinlætis-
skylda að rifja upp fyrir „frjáls-
hyggjumönnum", er á slíkt
hlusta, hverjum augum hinn
heimskunni og heilsteypti frjáls-
hyggjumaður, hagvísindamaður-
inn Ludwig von Mises, leit ríkið,
en um það kemst hann m.a.
þannig að orði (í bók sinni,
„Omnipotent Government", New
Rochelle, N.Y., 1969):
„Með hliðsjón af mannlegu
eðli eins og það er, þá er ríkið
nauðsynleg og ómissandi
stofnun. Rikið er, sé því
réttilega stjórnað, grunvöllur
þjóðfélagsins, mannlegra
samskipta og menningarlifs.
Það er ákaflega heillavæn-
legur og sérstaklega gagnleg-
ur aðili í viðleitni manneskj-
unnar til að efla mannlega
hamingju og velfarnað.“
Þetta álít ég, virðingarfyllst,
að allir þeir, sem tala meira en
hugsa um frelsi, er gjarnara að
makka og semja við andstæð-
ingana en bérjast við þá og buga,
ættu að hafa ofarlega í huga og
hegða sér samkvæmt því. En þó
umfram allt annað að gera
skarpan greinarmun á réttarríki
og vinstraríki.
Auk þess hlyti það að verða
þeim afar mikilvægur leiðarvísir
í hugmyndaleit sinni, sem tæp-
lega má taka lengri tíma en
orðið er, ef komast á hjá hug-
sjónagjaldþroti, að þeir tækju
mið af kenningarkjarna þeirra,
er þróttmestir og djarfastir hafa
reynzt í stríðinu gegn óreiðu-
hyggjunni, um náttúruréttar-
lega afstöðu ríkisins til einstakl-
ingsins. Og hann er í stuttu máli
þessi:
(i) að ríki og ríkisvald láti
alla þá, sem vilja, þora
og geta staðið á eigin
fátum, sýna þjóðlélaginu
skylduga hollustu og
bera ábyrgð gerða sinna
— í friði,
(ii) að ríki og rikisvald veiti
öllum þeim, og þeim ein-
um, sem detta, hrasa eða
verða fyrir óverðskuld-
uðu tjóni í lífsbarátt-
unni, rausnarlega hjálp
til þess að standa upp
aftur og oðiast trú á mátt
sinn og megin á ný, og
(7/7) að ríki og ríkisvald láti
alla þá, sem gerast brotleg-
ir gegn samborgurum
sínum og þjóðfélagi, sæta
réttlátri refsingu, og láti
alla þá, sem leggjast niður
sökum eigin ræfildóms —
liggja kyrra.
Heimurinn yrði vissulega ekki
fullkominn að þessar reglur
næðu rótfestu —
— en hann myndi verða langtum
þrifalegri.