Morgunblaðið - 18.01.1980, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. JANÚAR 1980
Matthías Jónasson:
Frelsi þitt og
friðhelgi náungans
Viðgerð á Stálvikinni hófst í Siglufirði skömmu eftir að skipið kom
þangað. (Ljósm. K.M.)
Togarar í árekstri
Flestum mönnum þykir frelsið
öðrum gæðum dýrmætara, enda
hefir verið barizt hart fyrir því og
það er tryggt í stjórnarskrá og
lögum lýðræðisþjóða. Samt á eng-
inn rétt á ótakmörkuðu frjálsræði.
Einn djarfasti formælandi kröf-
unnar um óskert frelsi til handa
hverjum manni, Jean Jacques
Rousseau (f. 1712), bendir á að
frelsi hvers einstaklings takmark-
ist við sæmd eða æru annarra;
hún sé friðhelg. Þessi orð hins
mikla frelsisboðanda verða ekki
dregin í efa. Tjáningarfrelsi veitir
okkur ekki heimild til að brjótast
inn í þann reit, sem minningin um
látinn ástvin varðar. Þessi mörk
virða jafnvel þeir, sem hart vegast
á í stjórnmálabaráttunni.
Maðurinn er í eðli sínu breyskur
og getur leiðzt út í misferli, ekki
sízt er kröpp ytri kjör þrýsta hart
að, en sá sem hlýtur og þolir sinn
dóm eftir slíkan verknað, á að
vera friðhelgur í gröf sinni, þess-
um „griðastað mæðumanns". Rof
þeirra griða eru til þess fallin að
endurnýja sára harma hjá ástvin-
um hins látna, m.a. börnum hans,
sem voru ung í bernsku er hinir
válegu atburðir gerðust, óvitandi
um þá og engan hlut að þeim
eigandi. Þannig er eftirá vegið að
sæmd saklausra, en til þess veitir
að áliti Rousseaus tjáningafrelsið
engan rétt.
Slíka misbeiting frásagnarfrels-
is ber að harma, ekki sízt ef hún
hendir rithöfund, sem hefir getið
sér orð og hlotið viðurkenning
meðal unnenda vandaðra bók-
mennta. Eftirdæmið er þá auð-
leikið hverjum þeim, sem í þá slóð
vili feta, en slíkar ritsmíðar eru
enginn menningarauki og ekki
líklegar til að glæða siðavitund
þjóðarinnar. En þó að þessar línur
séu ritaðar af ákveðnu tilefni, er
þeim hvorki beint eingöngu né
persónulega gegn höfundi þess
verks, sem hefir þó óneitanlega
valdið mér vonbrigðum. Orð mín
spretta miklu fremur af samúð
með þeim, sem nú mega heyra
flutta í áheyrn alþjóðar þá harm-
sögu, sem gerðist á bernskuheimili
þeirra og snertir minning ástvin-
ar, sem þau höfðu vonað að hvíla
mætti í friði. Þótt mér sjálfum
hafi ekki harmsefni að höndum
borið, nema lát foreldra minna
aldraðra, hefi ég þó í starfi mínu
kynnst raunum og örvæntingu
fólks, sem leið sárt vegna misferl-
is eða annarra þungbærra örlaga
sér nákominna einstaklinga. Eg
dreg í efa að dómsorð og hegning
leggist með meiri þunga á hinn
seka en á nána ástvini, sem deila
áfallinu óhjákvæmilega með hon-
um. Þegar græðandi hönd tímans
hefir sefað brunasviðann í slíkum
sárum, má enginn ýfa þau upp..
Nú er það mál út af fyrir sig, að
einstaklingur láti freistast til að
gleyma þeim takmörkunum, sem
mannúðleg tillitsemi setur al-
mennu tjáningarfrelsi. Hann tek-
ur verknaðinn á sína einstaklings-
ábyrgð. Öðru máli gegnir um
viðbrögð útvarpsráðs, þegar til
þess er leitað um flutning verksins
fyrir hlustendur Rikisútvarpsins.
I umboði stjórnvalda hefir út-
varpsráð bæði rétt og skyldu til að
ákveða, hvaða verk skuli tekin til
flutnings. Réttarfarsleg heimild
þess verður ekki dregin í efa. Hins
vegar á þjóðin, sem Ríkisútvarpið
þjónar, kröfu til þess að við
efnisval sé þess vandlega gætt, að
ekki verði með flutningi á hennar
vegum vegið að einstaklingum
með lýsingum á misferli látins
manns og málarekstri sem af því
spannst, lestri sem hlýtur að
verða ekkju, börnum og öðrum
vinum hins látna til endurvakinna
rauna. Útvarpsráði ætti þessi saga
út af fyrir sig ekki að hafa verið
svo mikilvægt mál, að ráðið fyndi
sig tilneytt að líta framhjá kröf-
unni um hlutleysi í viðkvæmum
persónulegum málum, enda er
ekki skortur á góðum og ágætum
skáldritum til flutnings í hljóð-
varpi. Af atkvæðagreiðslu í út-
varpsráði er sýnilegt, að þar hafa
skoðanir um töku verksins til
flutnings verið mjög skiptar, og
óneitanlega nokkurt undrunar-
efni, að hún skyldi knúin fram
með naumasta meirihluta: 4 at-
kvæðum gegn 3. Ekki ma gera ráð
fyrir því, eftir það sem á undan
var gengið, að útvarpsráðs-
mönnum hafi verið ókunnugt um
tengsl söguefnis hins umdeilda
skáldrits við hina raunverulegu
harmsögu.
Vinir útvarpsráðs, sem skilja að
því er falið á hendur vandasamt
menningarhlutverk, vona að hér
hafi aðeins gerzt slysaleg yfirsjón,
en ekki sé um að ræða breytta
stefnumörkun gagnvart persónu-
legri friðhelgi hins óþekkta ein-
staklings, hvort sem er lífs eða
liðinn.
Jón úr Vör:
Fyrir allmörgum árum samdi
Indriði G. Þorsteinsson skáld-
sögu, sem hann kallaði Þjóf í
Paradís. Nafnið var skemmtilegt
og vel kann hann að segja frá. í
Skagafirði, heimahögum höf-
undarins, var sagan látin gerast,
eða svo fannst manni. Fátækur
barnamaður freistast til að taka
ófrjálsri hendi sér til viðurværis
fénað með marki sveitunga
sinna. Sögufólki er lýst með
samúð eða hlutleysi, sjálfur
kveður höfundur ekki upp sekt-
ardóma.
Ekki þótti kunnugum það fara
á milli mála, að hér hafði Indriði
SKUTTOGARARNIR Viðey frá
Reykjavík og Stálvík frá Siglufirði
lentu í árekstri á Vestfjarðamið-
um í birtingu síðastliðinn sunnu-
dag. Nokkrar skemmdir urðu á
báðum skipunum. Viðey hélt til
Reykjavíkur eftir áreksturinn, en
skipið skemmdist að framan. Við-
tekið til meðferðar allnákvæma
hliðstæðu sakamáls, sem tekið
hafði verið til dóms í héraðinu
fyrir tiltölulega fáum árum og
enn var flestum í fersku minni,
flestir á lífi sem um sárast áttu
að binda.
Nú hlaut sú spurning að
vakna, hver væri í slíku tilfelli
réttur höfundarins, hvaða sið-
ferðisskyldum hann hefði að
gegna við lifandi fyrirmyndir
sínar og ættingja nýlátins
manns. Var kannski nóg, að lýsa
því yfir, að það sem öðrum
virtust staðreyndir, væru aðeins
ímyndanir? Var til dæmis hægt
ey hélt til veiða á ný á þriðjudags-
kvöld. Stálvík hélt áfram veiðum,
en kom síðan inn til Siglufjarðar í
gær með um 40 tonn, þar sem
viðgerð fer fram og sjópróf. Sjó-
próf fóru fram í Reykjavík á
þriðjudag.
að nota lítið eða ekki breyttar
setningar og lýsingar úr
dómsskjölum og láta sem það
væri tilviljun og varðaði ekki
þetta fólk? Hér var maður — nú
látinn — búinn að afplána sinn
dóm. Var réttlætanlegt að bæta
þar við nýju umtali og nýjum
sársauka saklauss vandafólks?
Mitt svar er þetta. Mannúð á
að vera höfuðboðorð rithöfund-
arins. Það má hann því aðeins
brjóta, að önnur og enn meiri
mannleg verðmæti séu í húfi. í
þjónustu mannúðar og mann-
skilnings á rithöfundurinn að
nota gáfur sínar og áunnið
tjáningarfrelsi. Það getur vissu-
lega verið réttmætt og eðlilegt
að sækja efni í skáldrit í raun-
verulega atburði, en því aðeins
að þar sé sýnd samúð og fyllstu
smekkvísi gætt. Höfundurinn
verður að kunna að fella saman
skáldskap og veruleika, laga
efnið svo í hendi sér að úr verði
hans eigið sköpunarverk. Hann
verður að bæta við frá sjálfum
sér þýðingarmiklum efnisatrið-
um og breyta svo miklu frá því
sem gerðist, að ekki valdi vand-
ræðum fyrir lifandi fólk.
Það hygg ég að sé flestra
kunnugra dómur, að hér hafi
Indriða G. Þorsteinssyni brugð-
ist bogalistin. Ekki ætla ég að
það hafi verið viljandi. En hann
mun snemma hafa orðið þessa
áskynja, en ekki tekið það alvar-
lega. Hann hefur látið endur-
prenta bók sína óbreytta, lesið
hana í áheyrn alþjóðar, og ég
man ekki betur en að blöð hafi
frá því sagt, að hann ætlaði að
láta gera eftir henni kvikmynd.
Hann hefur og reynt að gera
sjálfan sig að píslarvotti í aug-
um almennings vegna þessa
máls.
Þegar svona tekst til eiga ekki
aðrir rithöfundar að slá skjald-
borg um mistakamanninn, sem
vikið hefur af braut hins sæmi-
lega, því hér er illt og hættulegt
fordæmi. Þeir eiga að vekja þjóð
sína til umhugsunar og leggja
þeim lið sem órétti eru beittir.
Með smáþjóð, þar sem allir
þekkja alla, jafnvel í nokkra
ættliði, og ekkert virðist gleym-
ast né fyrnast, er sérstök ástæða
að vera á verði. Rithöfundar
verða að fara vel með vald sitt,
vald sem þrátt fyrir allt enn er
mikið og dýrmætt.
í Gömlu Búðinni á Eskifirði er fyrirhugað að verði Sjóminjasafn
Austurlands. (Ljósm. Ævar).
Gamla Búðin hef ur nú
sett upp gamlan svip
Eskifirði, 15. janúar.
GAMLA Búðin á Eskifirði, sem er eitt af elztu húsum
á Austurlandi og líklega elzta húsið á Eskifirði hefur
nú sett upp sinn gamla svip á ný. Gamla búðin er
samkvæmt heimildum úr Eskju sennilega reist um
1816 þó ekki sé það sannað. Hún hefur verið notuð
sem verzlunarhús, pakkhús, fiskverkunarhús og
margt fleira í gegnum árin. Nú hafa verið settir í
hana gluggar eins og þeir voru í upphafi, þakið og
skrokkurinn tjargað og er henni nú ætlað nýtt og
veglegra hlutverk í framtíðinni. Þar á að verða
sjóminjasafn fyrir Austurland. Væntanlega verður
innréttingu Gömlu búðarinnar haldið áfram á þessu
ári. — Ævar.
Mannúð á að vera höfuð-
boðorð rithöfundarins
Þi UTTrtjlúW :íT:i iTkiJ
m/s Esja
fer frá Reykjavík fimmtudaginn
24. þ.m. austur um land í
hringferö og tekur vörur á
eftirtaldar hafnir: Vestmanna-
eyjar, Hornafjörö, Djúpavog,
Breiödalsvík, Stöövarfjörö,
Fáskrúðsfjörö, Reyöarfjörö,
Eskifjörö, Neskaupsstaö, Mjóa-
fjörð, Seyöisfjörð, Borgarfjörö
eystri, Vopnafjörð, Bakkafjörö,
Þórshöfn, Raufarhöfn, Húsavík
og Akureyri. Vörumóttaka alla
virka daga til 23. þ.m.
MYNDAMÓTA
Aóalstræti 6 simi 25810
82455
Hjá okkur er miðstöð
fasteignaviðskiptanna,
skoðum og verðmetum
samdægurs yöur aö
kostnaöar- og skuld-
bindingarlausu.
Sér hæö — skipti
Við höfum fjársterkan kaup-
anda aö sér hæð ca 140 ferm.
meö bílskúr. Skipti hugsanleg á
góöri 4ra herb. íbúö í Fossvogi.
Asparfell 4ra—5 herb.
Góö íbúö á 2. hæö. Bftskúr.
Verö ca. 34 millj. Bein sala.
Raöhús Mosfellssveit
2x150 ferm. Selst tilbúiö aö
utan, en í fokheldu ástandi aö
innan. Skipti æskileg á
3ja—4ra herb. íbúö.
Hlíðar 4ra herb.
íbúð í þríbýlishúsi. Verö 32—34
millj. eftlr útb. Lítið áhvílandi.
Afhending samkomulag.
Vogar — einbýli
Höfum til sölu lítiö einbýlishús í
Vogahverfi, 3ja herb. á hæö
auk kjallara. Stór garður, tvöfalt
verksmiðjugler, bftskúrsréttur.
Skipti æskileg á 3ja—4ra herb.
íbúö í Austurbæ. Upplýsingar
aöeins á skrifstofu, ekki í síma.
Keflavík 3ja herb.
Snotur íbúð. Verð aðeins 13
millj.
Ásgaröur 2ja herb.
Jarðhæð. Kjarakaup.
Blikahólar 4ra herb.
íbúð á efstu hæö. Mikið útsýni.
íbúöin er laus nú þegar. Bílskúr.
Við höfum fjársterka
kaupendur m.a. að
þessum gerðum eigna:
• 2ja herb. íbúö í Breiöholti
• 4ra herb. íbúð í Kópavogi.
• 3ja—5 herb. íbúö í Norður-
bæ.
• 4ra—6 herb. íbúö í Hóla-
hverfi. Þarf að vera meö
bflskúr.
• Sumarbústaö eöa sumarbú-
staöaland fyrir fjársterka aö-
ila.
• Sér hæð í Reykjavfk. Þarf að
vera á 1. hæö. Æskilegast aö
jafnframt fylgi lítil íbúö í
kjallara eöa risi, víökomandi
eign getur veriö greidd út á
mjög skömmum tíma.
CIGNAVER
Suóurlandsbraut 20,
•ímar 82455 - 82330
Áml Elnarsson tögfrasöingur
Ólafur Thoroddsan lögfraaöingur.