Morgunblaðið - 24.01.1980, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 1980

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritst jórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakið.
Stalínisminn
endurvakinn
Harðýðgi sovésku ríkisstjórnarinnar er takmarkalaus.
Með því að handtaka andófsmanninn Andrei Sakharov
og eiginkonu hans, Yelenu Bonner, ögra Kremlverjar öllum
heiminum. Tilgangslaust er að leita skýringa á þessu
ofbeldisverki með því að vísa til nokkurrar skynsamlegrar
ástæðu. Það byggist einvörðungu á því eðli einræðisins að
magnast sífellt í kúgunarþörf sinni og þola ekki til lengdar
önnur sjónarmið en þau, sem syngja ógn þess lof og dýrð.
Eftir innrásina í Afganistan og þá öldu reiði og mótmæla,
sem risið hefur um allan heim af því tilefni, er frelsissvipt-
ing Sakharov-hjónanna dropinn, sem fyllir mælinn. Með
hernámi Afganistans storkuðu Sovétríkin ekki síst ríkjum
þriðja heimsins, sem hafa reynt að tryggja öryggi sitt með
því að standa utan hernaðarbandalaga. Andsvar þessara
ríkja kom fram í atkvæðagreiðslunni á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna, þar sem 104 ríki kröfðust tafarlauss
brottflutnings Rauða hersins. Með aðgerðunum gegn Sakha-
rov er ekki síst verið að storka Vesturlöndum. Hátíðlegar
yfirlýsingar, sem undirritaðar voru 1975 á öryggisráðstefnu
Evrópu, Helsinki-samþykktin svonefnda, hafa enn einu sinni
verið þverbrotnar.
í 14 ár hefur Andrei Sakharov verið í vitund margra á
Vesturlöndum lifandi tákn þess, að í Sovétríkjunum væri þó
til ein sterk rödd, sem ekki yrði kæfð með valdboði. Nú hefur
Leonid Brezhnev sjálfur undirritað fyrirmælin um að hún
skuli kæfð. Hræðsla sovésku stjórnarinnar við þá þekkingu,
sem Sakharov hefur á kjarnorkuvopnaframleiðslu hennar,
veldur því, að hann er ekki fluttur nauðugur úr landi heldur
sendur í útlegð í lokaðri borg 400 kílómetrum austan við
Moskvu.
Bætt sambúð austurs og vesturs hefur ekki síst sótt styrk
sinn til þess, að með leyniræðu Krútsjoffs 1956 ha’i
stalínismanum verið úthýst í Sovétríkjunum. Þessi forsenda
er ekki lengur fyrir hendi. Stalínisminn ræður enn ríkjuin
austur þar, hið kommúniska kerfi getur ekki þrifist án hans,
vonin um sósíalisma með mannúðlega ásýnd rætist aldrei. I
stalínismanum felst óvægileg beiting hervalds gegn öðrum
ríkjum og miskunnarlaus harðstjórn heima fyrir. Með
innrásinni í Afganistan og handtöku Sakharov-hjónanna
hefur Leonid Brezhnev sýnt, að hann hefur engu gleymt frá
því að hann og Alexei Kosygin forsætisráðherra voru dyggir
skósveinar Stalíns í hreinsunum fyrri tíma. Vladimir
Bukovsky sagði þegar hann var hér, að við Vesturlandabúar
skyldum ekki umgangast valdamenn Sovétríkjanna af
diplómatískri kurteisi, heldur sem glæpamenn í samræmi
við hugarfar þeirra. Margir munu nú staldra við þessi orð.
Jacques Chaban-Delmas, forseti franska þingsins, fór til
Moskvu í byrjun vikunnar með þá yfirlýsingu á vörunum, að
ekkert, ekki einu sinni innrásin í Afganistan, gæti aftrað
honum frá því að leggja rækt við slökunarstefnuna í
samskiptum austurs og vesturs. Þegar þingforsetinn franski
frétti um handtöku Sakharovs, hætti hann viðræðum sínum
við Sovétmenn og sneri með fyrstu ferð heim á leið. Þessi
atburður er skýrt dæmi um það andrúm, sem Sovétmenn eru
að skapa í samskiptum austurs og vesturs. í því efni eru þeir
dyggir lærisveinar Stalíns eins og öðrum.
Endurvakningu stalínismans verður að svara með öllum
þeim ráðum, sem Vesturlöndum eru tiltæk. Af árvekni
verður sérhvert ríki að bregðast við þeirri undirróðursstarf-
semi, sem vitað er, að Sovétríkin stunda um allar jarðir.
íslenska ríkisstjórnin á tafarlaust að tilkynna sovéskum
yfirvöldum, að þeim beri að fækka starfsmönnum í sendiráði
sínu í Reykjavík, þannig að jafnræði verði milli þess fjölda,
sem þar starfar, og starfsmannafjölda í íslenska sendiráðinu
í Moskvu, en þar eru þrír íslendingar. Þá ber að taka til
gaumgæfilegrar athugunar, hvort ekki skuli rift svonefndum
menningarsáttmála við Sovétríkin en reynslan frá Afganist-
an sýnir betur en nokkuð annað, hve hættulegt það er að eiga
samningsbundin samskipti við ráðamenn í Kreml.
Guðmundur H. Garðarsson:
Ihald og
frjálslyndi
Framanskráð er sagt vegna
þess, að nú hefur það gerzt í
Sjálfstæðisflokknum, að
ákveðnum hópi manna hefur,
með markvissu starfi tekizt að
koma því í kring, að meginá-
herzlan í stefnumörkun flokk-
sins er á hinum íhaldssömu
atriðum stefnunnar. Kom það
skýrt fram í kosningastefnu-
fjöldans, gagnstætt hinum
flokkunum sem allir eru sér-
hagsmunaflokkar."
Allt fram á síðustu ár voru
þetta áherzluatriði í starfsemi
Sj álf stæðisflokksins.
I gegnum árin var reynt að
útfæra þessa stefnu með tilliti
til aðstæðna. Stundum þurfti
að slá af og semja við andstæð-
ingana til að vernda unninn
árangur og búa sig undir næstu
sóknarlotu.
Flokkur frjálslym
hóflegrar íhaldsse
skrá flokksins fyrir síðustu
kosningar. Kostaði það Sjálf-
stæðisflokkinn þúsundir at-
kvæða. í jafn stórum flokki og
Sjálfstæðisflokkurinn er, geta
atburðir sem þessir gerzt og
ekki hvað sízt, þegar haft er í
huga, að Sjálfstæðisflokkurinn
er stofnaður upp úr samruna
íhaldsflokksins og Frjálsynda
flokksins á sínum tíma. En þeir
eiga ekki að gerast. Innan
flokksins hafa ætíð verið
ákveðin átök milli hinna
íhaldssömu annars vegar og
frjálslyndu hins vegar.
Til skamms tíma hefur skoð-
unum hinna frjálslyndu, sem
þurfa ekki endilega að vera
frjálshyggjumenn í víðtækustu
merkingu þess orð, vegnað vel
innan flokksins. I þessu sam-
bandi leyfi ég mér að setja
fram þá skoðun að til hins
frjálslynda hluta flokksins til-
heyri m.a. hinir félagslyndu
flokksmenn. Þetta fólk er yfir-
leitt hóflega íhaldssamt og
öfgalaust.
En segja má, að áhrif frjáls-
lyndismanna í Sjálfstæðis-
flokknum hafi farið dvínandi á
síðustu árum. Orsakir þess eru
margþættar.
Grundvallar-
stefna Sjálf-
stœð isflokksins
Grundvallaratriði frjálslynd-
is Sjálfstæðisflokksins birtist
einkar skýrt í stjórnmálayfir-
lýsingu landsfundar árið 1949,
þar sem segir:
„Stefna Sjálfstæðisflokksins
er stefna sjálfsbjargarvið-
leitni, atvinnufrelsis og sér-
eignar. Sjálfstæðisstefnan
byggist á sögu, eðli og hugs-
unarhætti þjóðarinnar. Sjálf-
stæðisstefnan ein er í fullu
samræmi við hugsjónir
Islendinga frá öndverðu, um
frelsi í stað fjötra, um sam-
heldni í stað sundrungar.
Sjálfstæðisflokkurinn hlýtur
því, í samræmi við grundvall-
arstefnu sína að standa jafn-
an vörð um lýðræði og
mannréttindi gegn hinum al-
þjóðlega kommúnisma, sem
gengur í berhögg við þessar
hugsjónir. Sjálfstæðisflokk-
urinn er langstærsti
stjórnmálaflokkur þjóðar-
innar. Hið mikla fylgi hans
byggist á því, að hann er
flokkur allra stétta, flokkur
Seint mun
allur vandi
leystur
Hin viturlegu orð Bjarna
Benediktssonar á landsfundi
Sj.fl. í apríl 1956 bera þess
ljósan vott, hvernig að málum
var staðið. Hann segir:
„Til lausnar vandamála hins
íslenzka þjóðlífs er ekkert
skyndilyf til. Bráðabirgðaúr-
ræði á eftir bráðabirgðaúr-
ræði munu verða um margt,
hver sem með stjórnina fer,
þangað til þjóðlífið allt nær
meiri þroska en það hefur
enn og mun þó seint allur
vandi leysast."
Með þrautseigju, umburðar-
lyndi og skilningi vannst hver
sigurinn á fætur öðrum í áföng-
um, allt frá stofnun lýðveldis-
ins 1944. Á þann hátt einan
vinnast stjórnmálasigrar.
Grundvöllur viðreisnarinnar
birtist í stjórnmálayfirlýsing-
um landsfundar Sjálfstæðis-
flokksins, sem haldinn var í
marz 1959. Höfuðáherzla er
lögð á, að íslendingar búi við
frelsi á grundvelli lýðræðis-
legra stjórnhátta.
Hið söyuleya
hlutverk
í sérstökum kafla er hið
sögulega hlutverk Sjálfstæðis-
flokksins, sem sáttaaðila milli
stétta- og landshlutasjónar-
miða, undirstrikað með eftir-
farandi orðum:
„Enn á ný vill Sjálfstæðis-
flokkurinn benda lands-
mönnum öllum á nauðsyn
þess að bera sáttarorð milli
stéttanna innbyrðis og milli
fólksins í sveit og við sjó. Þó
að hver stétt og hver sveit
vilji sín mál fram, verður
sérhver íslendingur að halda
augum sínum opnum fyrir
alþjóðarheill, sem ávallt
verður að sitja í fyrirrúmi.
Skilningur og samúð milli
stétta og héraða er lífakkeri
íslenzkri þjóð.
Um leið og taka ber tillit til
samtaká stéttanna og hafa
við þau gott samstarf, verður
úrslitavald um meðferð allra
þjóðmála að vera í höndum
handhafa ríkisvaldsins: Al-
þingis, stjórnar og dómstóla."
Ef vitnað er til framang-
reindra tilvitnana í grundvall-
Seinni
hluti
arstefnu Sjálfstæðisflokksins
og þessi atriði skoðuð í ljósi
þess, sem hefur verið að gerast
í Sjálfstæðisflokknum undan-
farin ár, er ekki óeðlilegt, að
einstakir þátttakendur, flokks-
menn í heild og annað stuðn-
ingsfólk, velti því fyrir sér í
hverju fráhvarf mikils fjölda
kjósenda frá flokknum sé fólg-
ið. Um það eru örugglega skipt-
ar skoðanir.
Gildi félaysleyra
sjónarmiða
Ég held, að engum heilvita
manni dyljist sú staðreynd, að
hin svonefndu félagslegu sjón-
armið hafa verið á ákveðnu
undanhaldi í flokknum. Alla-
vega hafa þau ekki verið virt
sem skyldi til þess að það
gagnkvæma traust milli flokks-
ins og fjöldans skapaðist með
þar af leiðandi möguleikum til
forustu um lausn mikilsverðra
og viðkvæmra mála.
Með félagslegum sjónarmið-
um er hér átt við hin fjölbreyti-
legu samskipti manna á öðrum
sviðum en í atvinnu- og efna-
hagsmálum. í nútíma þjóð
félagi verður þessi þáttur stöð-
ugt mikilvægari. Jákvæð og
virk stefna á þessum sviðum
styrkir einstaklingsfrelsið og
örvar menn til dáða. Menn
mega ekki láta gildi þessa líða
fyrir það, að hóflausir kröfu-
gerðarmenn hafa misnotað
félagsmálahugtakið á undan-
gengnum árum.
Þá hefur ákveðinn hópur
flokksmanna verið mjög
óvæginn í afstöðu sinni til
byggðastefnunnar, sem er for-
senda jafnvægis í byggð lands-
ins. Þar með er ekki sagt, að
ekki beri að endurskoða þá
stefnu í skjóli reynslu og þróun
atvinnuveganna.
En eftir stendur óhaggað, að
á síðustu árum hefur Sjálf-
stæðisflokknum ekki tekizt sem
skyldi að bera sáttarorð milli
stéttanna innbyrðis og milli
fólksins í sveit og við sjó. Það
vita þeir gleggst sem við hafa
búið.