Morgunblaðið - 24.01.1980, Síða 28

2 F
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 1980
Lífríki og lífshættir XLVI
Jón Þ. Árnason:
Það er ótvitaskapur að gera sér ekki
grein fyrir, að ávallt fylgir munaði
mæða.
Fyrir alllöngu er sú tíö liðin
saga, þegar réttarríkið, sóknar-
vopn og varnarvirki þjóðar-
heilla, ákvarðaði markmið og
stefnu Vesturlandaþegna í við-
leitni þeirra til að efla og styrkja
andlegt og veraldlegt gengi sitt.
Næstliðinn aldarþriðjung hefir
ríki og ríkisstofnunum einkum
verið ætlað þjónustuhlutverk,
við sérstök tækifæri sáttaum-
leitanir í erjum stéttabaráttu-
og sérhagsmunahópa um pen-
inga og forréttindi. Sjálft lög-
gjafarvaldið, þjóðþingin, mega
víðast hvar heita úr leik. Þau
hafa drabbast niður í að verða
safnþrær draumarugls múgsál-
arinnar um farsæld án fyrir-
hafnar, í daglegu tali kallað
kjarabætur ■ eða félagslegar
framfarir.
Hvorki þjóðþingum né ríkis-
stjórnum verður með sanngirni
legið á hálsi fyrir að hafa
fyrir sjálfan sig eða stétt sína í
bili — undir vígópinu:
„Hvað varðar okkur um þjóð-
arhag?!“
Þar sem þess vegna hvorki
ábyrgt löggjafarvald né mynd-
ugt framkvæmdavald hafa
síðasta orðið, en allt snýst hins
vegar um „efnahagsmálin", sýn-
ist brýnt að endaskipti verði
höfð á valdstöðunni til þess að
þjóðholl efnahagsstarfsemi fái
notið sín í eðlilegu, þjónandi
hlutverki, laus undan áþján
stéttbundinna hraðgróðasjón-
armiða, sem enga stoð eiga sér
aðra en peningadýrkun mark-
aðsmanna og marxista.
Viðfangsefnið verður þeim
brýnna því betur sem íhugað er,
hversu náinn og óðfluga samruni
þessara afla hefir orðið í afstöðu
til neyzlu annars vegar og sam-
hljóma viðhorfin til áframhald-
andi, sívaxandi náttúruránskap-
AÐFARARDAGAR
SKULDASKILA
Rök hagsmunabaráttunnar
Hagvaxtar-
risinn geispar
í upphafi áratugsins 1970—
1979, og eiginlega allt fram á
mitt síðasta ár, sveif andi hag-
vaxtarpáfa yfir öllum vötnum.
Sérhvert orð af þeirra vörum var
dýr perla fyrir lýð allan og
leiðtoga. Þá var árlegur hagvöxt-
ur um alla framtíð talinn afar
eðlilegur í kringum 7%, og því
marki náði hann iðulega í iðnað-
arríkjunum. 11% hagvöxtur var
m.a.s. ekkert einsdæmi. Þegar
gætnari hagfræðingar og allir
lífverndarmenn reyndu að vekja
athygli á, að slíku markmiði yrði
aðeins náð um stundarsakir, þá
hló allur söfnuðurinn og vitnaði
bara í Karl Marx, sem hafði látið
honum þá vizku í arf eftir sig, að
gnægtaforði náttúruríkisins
væri ótakmarkaður, og að auð-
velt yrði að skipa svo málum, að
„allir gosbrunnar hinna samfé-
lagslegu auðæfa flóa yfir barma
sína“.
Flestum efnahagsspám, sem
gerðar hafa verið um áramótin
1979/1980 ber nú saman um að
einhverjar stíflur hafi gert vart
við sig í leiðslum gosbrunnanna,
því að úr þeim verður lesinn
undarlega samdóma niðurstaða,
en hún er á þessa leið um
hagvöxt helztu iðnaðarríkja á
árinu 1980:
Japan ................... 5,5%
Svíþjóð ................ 3,5%
Þýzkaland ..............2,5-3%
Austurríki .............. 2,5%
Belgía .................. 2,5%
Holland ................. 2,5%
Frakkland ...........2,0-2,5%
Ítalía ..............2,0-2,5%
vanrækt ambáttaverkin eða
gengt boðliðastörfum sínum af
þverúð. Síður en svo. Fulltrúar
fólksins hafa jafnan átt í
óvæginni samkeppni um söfnun
óskalista, og ekki sparað kok-
kraft eða hlíft lungnaþanþoli við
að blása þá út og upp, þannig að
leitun mun vera á loftdælum,
sem forsvaranlegt væri að leggja
meira á. Á þessu hneykslast
ýmsir, oftast að óathuguðu máli,
og eiga því bágt með að finna
skýringu.
Skýringin er þó nær nefi en
flestir hyggja.
Öfugt úrval
í þjóðfélagi, þar sem blygðun-
arlausir stéttahagsmunir hafa
hernumið sérhverja heilbrigða
hugsun og hugsjón, þar sem
stjórnskipunin er beinlínis reist
að þeirri óskilyrtu kröfu, að
siðgæðisþroski, vitsmunir og
þekking megi engin áhrif hafa á
rétt hlutaðeigandi til löggjafar-
starfa, fær aulalukkan ein — eða
hæfir embættismenn — forðað
frá ófarnaði.
Hér er ekki orði hallað, því að
þeirri staðreynd verður naumast
hnekkt, að stjórnskipun flestra
Vesturlandaríkja, ef ekki allra,
krefst ekki mikils annars af
væntanlegum þinglaunaþegum
en að þeir hafi lag á að hóa
saman nægilega mörgum sínum
líkum — sem fyrir sitt leyti
þurfa að vita nafn sitt og
heimilisfang og helzt þekkja alla
bókstafina — til þess að ná
aðstöðu, er gefur tækifæri til að
skammta samborgurum sínum
lög, leggja þeim lífsreglur og
útvega peninga.
Við greind skilyrði nýtur lög-
málið um hið öfuga úrval sín
með mestu ágætum. Af þessum
sökum hefir enda reyndin orðið
sú, að nær undantekningu má
telja, að ekki fari hrollur um
sómakæra hæfileikamenn, þegar
við þá er orðað að leggja orðstír
sinn undir úrskurð óvalins at-
kvæðamúgs, er eðli sínu sam-
kvæmt kýs ævinlega það, sem
hann heldur að sé hagkvæmast
ar (hagvaxtar) hins vegar, þó að
enn sé að vísu nokkur ágreining-
ur um val og skipulagningu
tilræða, svo og kosningaaðferðir.
Giannini:
Landflótti!
Strauss:
Viðnám!
Öllum lífverndarmönnum sýn-
ist sæmilega ljóst, að þunga-
miðja nýskipunar í efnahags-
málum hljóti að verða vinnuafls-
frekur samræmisbúskapur, þar
sem höfuðáherzla liggi á orki -
og hráefnasparnaði, en í þeim
Vandræða-
börn rétt-
arríkisins
efnum hefir náttúruríkið í upp-
hafi ákvarðað mannkyninu
óhagganlegar takmarkanir. Víst
mun rétt vera, að á ýmsum
sviðum sé enn langt að þeim
landamærum, afvissum sviðum
nánast óendanlega langt, t.d. að
því er náttúruaflgjafa varðar, en
á hinn bóginn sums staðar
hættulega skammt.
Samt sem áður er ennþá
haldið fast við þann ásetning
alls staðar, að náttúruvernd
skuli sitja á hakanum vegna
eyðslufýsna núlifandi kynslóða.
Sá ásetningur tekur aðeins tillit
til hins iðnvædda framleiðslu-
kerfis, afkastaaukningar þess og
fullkomnunar, en yfirleitt ekkert
til umhverfisháðra lífsskilyrða
manneskjunnar og allra annarra
lífvera af því að menn hafa
lengstum haldið, að þau vrðu
ævinlega fyrir hendi og þess
vegna væri óþarft að hafa
áhyggjur af þeim. Nú verður
hins vegar með degi hverjum
ljósara, að óðum gengur á nátt-
úruauðæfin. Af þeirri ástæðu
hefði mátt ætla, að þrot þeirra
varðaði framleiðendur eigi litlu
og að þeir létu sig þá staðreynd
talsverðu skipta, þóa að ekki
væri af öðru en eiginhagsmuna-
ástæðum, þar sem traust efna-
hagslíf fær því aðeins staðizt, að
framtíðarhagur verði ekki fyrir
borð borinn vegna skyndigróða-
vona.
Miklu nær stendur þó stjórn-
völdum, er ættu að vera hafin
upp yfir gróðasjónarmið, að
hindra eyðileggingu lífsmögu-
leika skjólstæðinga sinna og
arftaka af ástæðum, sem þegar
hefir verið drepið á.
Eins og undanfarna 3—4 ára-
Peninga-
hyggja gegn
náttúru-
vernd
tugi hefir verið ástatt um af-
stöðu vestrænna stjórnvalda til
framtíðarverkefna, og er sízt
björgulegra nú, verður varla
annað merkt en að þau hafi litið
svo á, að skyldum sínum væri
fullnægt með því að hlusta á og
hlýða kröfugerðarfólki, sem að-
eins á eina hugsjón: peninga,
meiri peninga. Afleiðingarnar
hafa og gert vart við sig, en þó
síðar heldur en efni standa til.
Þungi þeirra sýnist því muni
verða þeim mun illbærilegri —
jafnvel skiljanlegur strang-
trúuðum hagvaxtarsinnum, sem
raunalega oft hættir til að missa
vitið, þegar vel vegnar og kjark-
inn, þegar kólnar að. Það er þess
vegna ekki af hógværð eða hátt-
vísi eingöngu, að úr sælulífssöng
þeirra hefir smátt og smátt
dregið, og vonleysið, uppgjafar-
andinn þyrmzt yfir.
Þannig vitnar „Frankfurter
Allgemeine Zeitung" hinn 3. þ.m.
í viðtal, sem Massimo Severo
Giannini, félagsmálaráðherra
Ítalíu — er um árabil var á
meðal hreyknustu hagvaxt-
arríkja heims — átti við Róm-
ar-tímaritið „Oggi“ um áramót-
in, þar sem hæstvirtur ráðherr-
ann staðfestir eymd sína og
kollega sinna með þessum orð-
um:
„Ítalía rambar á þröm örvænt-
ingarinnar. Æ oftar gerist göm-
ul hugmynd mín áleitnari og
áleitnari við mig: Að yfirgefa
ítaliu."
Furðulostnum fréttaritaran-
um trúði hann til frekari áherzlu
fyrir hálfgerðu ríkisleyndarmáli,
þegar hann bætti við:
„Ég hygg, að allir ráðherrar
ríkisstjórnarinnar séu á sama
Hógværir
hagvaxtar-
menn
máli og ég. Fyrir nokkrum dög-
um höfðum við velt þessu fyrir
okkur á ríkisstjórnarfundi."
Enda þótt keimlíkra hugrenn-
inga verði víðar vart í lýðræðis-
heiminum en á Ítalíu, heyrast
stöku raddir, sem hvetja til
umhugsunar og viðnáms. T.d.
segir Franz-Josef Strauss, kanzl-
araefni CDU/CSU í frjálsræðis-
hluta Þýzkalands í viðtali við
blað sitt „Bayernkurier" hinn 2.
þ.m.:
„Rosabaugurinn yfir kreppu-
löndum jarðar okkar er nógu
ógnvekjandi til þess að þvinga
okkur með hastarlegum hætti til
að stöðva flótta Vesturlanda,
sem þau hafa lagt á undan
heimspólitískri ábyrgð í sjálfs-
blekkjandi og sjálfsmyrðandi
blindni."
En Strauss er fremur óvinsæll
utan eigin flokks (CSU), og
litinn óttaslegnum frjálslyndis-
augum af bandalagsflokki sínum
(CDU), eins og oftast vill verða
um djarfhuga raunsýnismenn.
Sviss .................. 1,5%
Danmörk ................ 1,0%
Bandaríkin ............ -0,5%
Bretland .............. -1,0%
Spár sömu stofnana um verð-
hækkanir á árinu 1980 virðast
ekki heldur gefa til kynna, að um
neina ofrausn gnægtabrunna
jarðar muni verða að ræða, en
þær eru þannig:
Ítalía ....................16%
Bretland ..................14%
Frakkland .................11%
Danmörk ...................11%
Bandaríkin ...............9,5%
Svíþjóð ..................8,5%
Japan ..................... 6%
Belgía .................... 6%
Holland ................... 6%
Austurríki ...............4,5%
Þýzkaland ................4,5%
Sviss ....................3,5%
Þegar ég virði þessar töflur
fyrir mér, vaknar sú spurning
ósjálfrátt, hvort bandaríski rit-
höfundurinn og fyrirlesarinn,
William Ophuls, er um margra
ára skeið var háttsettur stjórn-
arerindreki Bandaríkjanna víða
um heim, ennfremur doktor í
stjórnvísindum frá Yale-háskóla
og Porter-verðlaunahafi 1973,
kunni ekki að hafa haft mikið til
síns máls, þegar hann segir (í
bók sinni „Ecology and the
Politics of Scarcity", San Fran-
cisco 1977):
„1 stuttu máli sagt. þá er
frjálslynt lýðræði eins og við
búum við — það er kenning
okkar að „mynztur“ í stjórn-
málum — dauðadæmt aí náttúr-
lcgum auðæfaskorti; við þörfn-
umst algjörlega nýrrar stjórn-
málaheimspeki og stjórnskipu-
lags. Auk þess virðast grund-
vallarreglur iðnmenningar
nútímans einnig vera ósamrým-
anlegar náttúrlegum takmörk-
unum, og allar viðteknar
hugsmíðar sprottnar úr jarð-
vegi Uppfræðslualdar, sérstak-
lega þvílíkar meginstoðir sem
sérhyggjan, sýnast ekki lengur
lífvænlegar.“
Ef til vill er orðið tímabært að
hefja æfingar í að hugsa.