Morgunblaðið - 24.01.1980, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 1980
31
Opið bréf til alþingis-
manna frá Landssam-
bandi mennta- og f jöl
brautaskólanema
Til alþingismanna.
Efni: Mötuneytismál mennta- og
framhaldsskólanema.
Háttvirti alþingismaður. Við
sendum þetta bréf til að kynna
yður það vandræðaástand sem
ríkir í mötuneytismálum fram-
haldsskólanema.
Landssamband mennta- og fjöl-
brautaskólanema, „Stéttarfélag
framhaldsskólanemenda", hefur
nú 12 félög innan vébanda sinna
og félagsmenn eru tæplega 7000
talsins.
Frá upphafi hefur L.M.F. barist
fyrir úrbótum í mötuneytismálum
nemenda. Þar sem mötuneyti hafa
verið starfrækt hafa þau algerlega
verið rekin af nemendum. Opin-
berir aðilar hafa borgað stofn-
kostnað við þau mötuneyti sem
starfandi eru og sums staðar sjá
þeir um viðhaldskostnað að ein-
hverju leyti.
Mötuneytisaðstaða er léleg og
lítil sem engin í öllum skólunum
utan heimavistarskólanna þriggja
og M.H. Þrír skólar að auki hafa
fengið loforð um úrbætur á næstu
árum en hinum virðist hafa verið
úthýst úr kerfinu.
Af hálfu hins opinbera er skipu-
lagsleysi ríkjandi í þessum málum
og virðast flokkadrættir og
hreppapólitík ráða hvernig dreif-
ingu þess fjármagns sem varið er
til úrbóta, er háttað.
L.M.F. leggur því'fram eftirfar-
andi kröfur:
1) Komið verði upp viðunandi
mötuneytisaðstöðu í þeim skól-
um þar sem hún er ekki fyrir
hendi.
2) Laun starfsfólks í mötuneytun-
um verði greidd af opinberum
aðilum.
3) Ákvæði sem tryggir að þessum
kröfum verði fullnægt, verði
bætt inn í framhaldsskóla-
frumvarpið.
L.M.F. telur mikilvægt að geng-
ið verði að þessum kröfum m.a.
vegna þess að:
1) I áfangakerfi þar sem nemend-
ur eru allan daginn (frá 8 til
18) í skólanum, er sjálfsagt að
rekið sé mötuneyti svo að menn
geti nærst. Sem dæmi um
óhæft ástand má taka Fjöl-
brautaskólann á Suðurnesjum
en þar er ekkert mötuneyti og
af ca. 300 nemendum sem eru í
skólanum, koma um 100 langt
að á hverjum degi og hafa ekki
möguleika á að fara heim til
sín í mat. Þetta hlýtur að vera í
hrópandi ósamræmi við hin
velbúnu og ódýru mötuneyti
ríkisstarfsmanna.
2) Þeir sem eru í heimavist á
menntaskóla þurfa að borga
um 600.000 kr í fæðiskostnað j
yfir veturinn. Af þessari upp-
hæð er um 40% launakostn-
aður. Ef launakostnaðurinn er
greiddur af opinberum aðilum,
er ljóst að jafnrétti til náms
myndi aukast að verulegu leyti.
Með von um góðar undirtektir.
Fyrir hönd L.M.F.,
Kristján Hansen
Þorvaldur Ingvarsson
Hugurog hönd
Heimilisiðnaðarfélag íslands
gefur út ritið Hugur og hönd með
margvislegu efni um gamlan og
nýjan heimilisiðnað. Er ritið ný-
komið út með forsiðumynd i lit af
vélsaumuðu, vattstungnu rúm-
teppi úr lituðum hveitipokum, og
eru fleiri myndir og grein um
slikan bótasaum i blaðinu.
í þessu blaði er löng grein um
íslenzkan klæðnað eftir Huldu A.
Stefánsdóttur, myndskreyttar
greinar um gamla karlmanns-
peysu og um blómakransa úr hári,
um skemmtifundarferð og um
kríu úr beini. Þá eru greinar um
prjónaskap og uppskriftir, þar á
meðal handprjónuðu kjólana eftir
Aðalbjörgu Jónsdóttur, „mislynda
brúðu“, prjónaðan fatnað sem
lokaverkefni við skóla í Svíþjóð,
fatnað úr gefjunareingirni, taska
úr steinbítsroði, áklæði o.fl. og
myndir eru af leirmyndaskreyt-
ingum.
Ritið er að vanda ákaflega
vandað að frágangi og mynd-
skreytingu. í ritnefnd eru Auður
Sveinsdóttir, Gerður Hjörleifs-
dóttir, Hallfríður Tryggvadóttir,
Hólmfríður Árnadóttir og Vigdís
Pálsdóttir.
Fatnaðurinn er hannaður og unninn af Malin Örlygsdóttur til
lokaprófs í Svíþjóð. Ritið Hugur og hönd kynnir myndir af peysum og
kjólum og kápum eftir hana. Þessar myndir eru úr ritinu.
Tannburstun með fluorupplausn
Tannskemmdir skóla-
barna hafa minnkað
um meira en helming
Blaðinu hefur borist eftirfar-
andi frá skólatannlækningum í
Reykjavík:
Fyrir nokkru var í skólum
borgarinnar dreift prentaðri
kynningu á félagsskap er nefnist
Heilsuhringurinn. Jafnframt var
kynnt efni blaðs er félagið gefur
út.
Meðal efnis í þessu blaði eru
greinar, er bera eftirfarandi
fyrirsagnir: Krabbamein og
flúor, Flúor veldur heilaskaða,
Barn deyr af flúoreitrun.
Þar sem þessar fyrirsagnir eru
mjög hrollvekjandi og beinast
gegn þeim tannverndar aðgerð-
um, sem fara fram í skólum og
heilsugæslustöðvum Reykja-
víkur á vegum skólatannlækn-
inga Reykjavíkur, óska skóla-
tannlækningar Reykjavíkur eft-
ir því að koma eftirfarandi
athugasemdum á framfæri.
Fullyrðingin um að samband
sé milli krabbameins og flúors í
drykkjarvatni er byggð á falskri
rannsókn, sem birt var árið 1976.
Þessi rannsókn var tilbúin og
kostuð af aðila, sem jafnframt
seldi „undralyf" gegn krabba-
meini. Bæði lyfið og rannsóknin
reyndust svikin og ætluð til að
hafa fé af grandalausu fólki.
Frá þessu var sagt í fjölmiðl-
um á sínum tíma (Dagblaðið 20.
okt. 1978).
Fullyrðingin um heilaskaða af
völdum flúors er einnig byggð á
röngum forsendum. Rannsókn
sú, sem vísað er til, fjallar um
verkun miklu stærri flúor-
skammta heldur en notaðir eru
til tannverndar.
í grein, sem ber yfirskriftina,
barn deyr af flúoreitrun, er sagt
frá slysi, sem varð vegna rangr-
ar meðferðar með of sterkri
natriumflúorid upplausn.
Þriggja ára barn var látið
skola munninn með 2% flúor-
upplausn. Þar sem þriggja ára
barn kann ekki að skola munn-
inn, drakk það alla upplausnina
alls 45 ml. Ef rétt er skýrt frá,
hefir þetta slys orðið vegna
vítaverðrar vanþekkingar við-
komandi manns á þeim efnum
sem hann notaði í starfi.
Ekki má nota sterkari upp-
lausn en 0,5% natrium flúorid til
munnskolunar eða tannburstun-
ar og ekki stærri skammt en 10
ml. Þá má ekki gera ráð fyrir að
yngri börn en 5—6 ára kunni að
skola munninn.
Tannburstun með flúorupp-
lausn hefir nú farið fram í
barnaskólum Reykjavíkur í 14 ár
og á hún vafalaust mikinn þátt í
því, að á þeim tíma hafa tann-
skemmdir skólabarna minnkað
um meira en helming.
Burstunin fer fram í kennslu-
stund og er hún framkvæmd á
þessa leið: Börnunum er afhent
glas með 10 ml. af 0,5% natrium
flúorid upplausn ásamt plast-
ikskál til að hrækja í.
Börnin dýfa tannburstunum í
upplausnina og bursta síðan
tennurnar samkvæmt fyrirsögn.
Að lokinni burstun skola börn-
in tennurnar úr upplausninni og
hrækja í plastskálarnar.
Tvær konur hafa umsjón með
tannburstuninni í hverri skóla-
stofu. Önnur þeirra sýnir á
módeli hvernig bursta skuli, hin
fylgist með, að börnin geri rétt
og aðstoðar þau ef með þarf.
Lögð er mikil áhersla á að
börnin kyngi ekki upplausninni
enda þótt flúorinnihaldið sé
nokkru neðan við hættumörk. 10
ml. af 0,5% natrium flúorid
upplausn innihalda 50 mg. flúor.
Hættumörk fyrir minnstu börn-
in í skólanum eru um 120 mg.
Það má því fullyrða að slysa-
hætta á flúortannburstun skóla-
barna í Reykjavík sé síst meiri
en við aðrar heilsuverndarað-
gerðir.
Á árinu 1978 var farið að
úthluta ókeypis flúortöflum til
tannverndar handa börnum í
Reykjavík yngri en 13 ára.
Flúor, tekið inn reglulega í
réttum skömmtum á myndun-
arskeiði tannanna, minnkar
tannskemmdir um og yfir 50%.
Flúor, í réttum skömmtum,
verkar hvetjandi á kölkun
tannglerungsins. Tennurnar
verða sléttar og jafnar, skorur á
bitflötum verða grunnar og við-
loðun matar verður lítil. Gler-
ungurinn verður einnig miklu
viðnámsmeiri gagnvart sýrum.
Réttir flúorskammtar verða
best tryggðir með hæfilegu
flúorinnihaldi drykkjarvatns (1
mg í lítra). Þar sem slíkt er ekki
til staðar, má ná sama árangri
með inntöku flúortaflna.
Flúortöflur þær, sem boðnar
eru ókeypis hjá Reykjavíkur-
borg, eru natrium flúorid-töflur
á 0,55 mg, en flúorinnihald
þeirra er 0,25 mg.
Hæfilegir skammtar eru sem
hér segir:
0—3 ár 0,25 mg (1 tafla á dag)
3—6 ára 0,50 mg (2 töflur á dag)
6—12 ára 0,75 mg (3 töflur á
dag)
12 ára og eldri 1,0 mg (4 töflur á
dag)
Þessir skammtar eru miðaðir
við búsetu í Reykjavík en þar er
flúor í köldu vatni minna en 0,1
mg í lítra.
I hitaveituvatni er hinsvegar 1
mg flúor í hverjum lítra og skulu
þeir, er þess neyta, ekki taka
flúortöflur.
Þar sem krónur allra tanna, ef
til vill að undanskildum krónum
endajaxla, eru fullmyndaðar um
tólf ára aldur, er ekki talin
ástæða til að úthluta ókeypis
flúortöflum til eldri barna en 12
ára.
Börnum utan Reykjavíkur
skulu gefnar flúortöflur einungis
í samráði við lækni eða tann-
lækni, svo tryggt sé, að skammt-
ur verði í samræmi við flúorinni-
hald drykkjarvatnsins á staðn-
um.
Til þess að flúortöflur komi að
sem bestum notum í baráttunni
gegn tannskemmdum þarf að
taka þær inn reglulega dag
hvern og aldrei sleppa úr degi.
En aldrei skal samt gefið meira
en uppgefinn dagskammt.
Vanræksla í flúortöflugjöf
vinnst ekki upp þó gefnir séu
stærri skammtar síðar.
Of stór flúorskammtur er
verri en enginn.
Uthlutun flúortaflna fer þann-
ig fram í skólum Reykjavíkur, að
börnin fá í skólunum blað með
upplýsingum um flúor og er það
jafnframt umsóknareyðublað.
Forráðamenn barna útfylla og
undirrita þetta blað ef þeir óska
eftir flúortöflum.
Síðan er gegn þessu blaði
afhent hjá skólatannlækni eða
tannlæknadeild Heilsuvernd-
arstöðvarinnar, eitt glas með 365
flúortöflum.
Þessar 365 töflur eru fjögra
mánaða skammtur handa barni
á aldrinum 6—12 ára.
Blöðin eru send út þrisvar á
vetri, í september, janúar og
maí.
Á barnadeildum heilsugæslu-
stöðvanna og barnadeild ■ og
tannlæknadeild Heilsuvernd-
arstöðvarinnar eru afhentar
flúrotöflur handa börnum yngri
en 6 ára. Þar nægir munnleg ósk
forráðamanns til afhendingar á
einu glasi af 365 flúortöflum.
Glösin eru með öryggishettu
og með áminningu um að geym-
ast þar sem börn ná ekki til.
Töflunum fylgja leiðbeiningar
um notkun og límmiðar, sem
eiga að minna á inntöku.
Ókostir þeir sem fylgja flúor-
töflugjöf eru einkum tveir:
Inntakan er háð framtakssemi
og vilja einstaklinganna og því
er sú hætta fyrir hendi að
töflurnar verði ekki teknar
reglulega og þar með fáist ekki
fullt gagn af þeim. Kemur þetta
harðast niður á þeim, sem síst
mega við því.
Þá fylgir alltaf viss slysa-
hætta því að geyma töflur í
heimahúsum.
Slysahætta af flúortöflum er
þó minni en af flestum öðrum
töflum til inntöku, sem geymdar
eru á heimilum.
Eitt glas með 365 flúortöflum
hefir að geyma 91,5 mg. hreint
flúor, en þar liggja hættumörk
fyrir barn sem vegur 16 kg (4
ára).
Barn á skólaaldri þoiir að taka
365 flúortöflur í eitt skipti án
þess að verða meint af á annan
hátt en með ógleði.
Kornabarn, sem vegur 7 kg (6
mán) þolir að taka 50 flúortöflur
án þess að minnstu eiturverkana
verði vart.
Þessar tölur eru miðaðar við
tóman maga en flestar fæðuteg-
undir, einkum mjólkurvörur,
draga úr eiturverkun flúors.
Mjólkursopi dregur úr eitur-
verkunum flúors um 40%.
Samt sem áður er fólk hvatt
til varkárni í meðferð flúor-
taflna og ef nokkur minnsti
grunur leikur á um að töflur hafi
verið teknar inn svo að nálgist
hættumörk, skal leitað læknis.
Flestum ef ekki öllum heilsu-
verndaraðgerðum fylgir viss
áhætta. Ef sú áhætta er hverf-
andi lítil í samanburði við þá
heilsubót, sem aðgerðin hefir í
för með sér, þá á aðgerðin rétt á
sér.
Sú áhætta, sem flúorgjöf fylg-
ir er hverfandi lítil í samanburði
við þá geysilegu heilsubót, sem
hún hefir í för með sér.
Krónur fullorðinstanna fara
að kalkast strax eftir fæðingu og
við þriggja ára aldur er kölkun
hafin í krónum allra fullorðins-
tanna nema endajaxla. Við sex
ára aldur eru krónur flestra
fullorðinstanna fullmyndaðar.
Það er því ekki síður nauðsyn-
legt að börnin fái sín bætiefni,
þar á meðal flúor, áður en þau
byrja í skóla.
Foreldrar eru því hvattir ein-
dregið til að notfæra sér þá
flúortöflu-úthlutun sem fer fram
á heilsugæslustöðvum borgar-
innar.
Flúortöflur handa börnum
yngri en 6 ára eru afhentar á
eftirtöldum stöðum:
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur.
Heilsugæslustöð Asparfelli 12.
Heilsugæslustöð Árbæ.
Heilsugæslustöð Langholtsskóla.
Afhending flúrotaflna til
skólabarna fer fram hjá skóla-
tannlæknunum.
Y firskólatannlæknir.