Morgunblaðið - 27.03.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1980
Hörður Ólafsson hrl.
Ríkisfjölmiðlar
Alla tíð frá því, að Islendingar
urðu frjálsir menn í landi sínu,
hafa þeir verið svo önnum kafnir í
amstri lífsbaráttunnar, að þeir
hafa ekki mátt vera að því að
tendra sér leiðarljós eða stinga út
rétta stefnu til að fara eftir. Það
er því hætt við, að menn fari
villur, viti ógjörla hvaðan þeir
koma eða hvert þeir ætla, eða við
hvað eigi að miða. Stjórnarskrá
landsins er ætlað að vera þess
konar viðmiðun, þess konar boð-
orð, er allir geti miðað við alla
sína hegðun. Verður siðferðið þá
gott eða slæmt eftir því, hvort
eftir henni er farið eða ekki.
Jafn kosningaréttur ætti að
vera fyrsta boðorðið.
Annað boðorð ætti að vera
prentfrelsi og tjáningarfrelsi,
réttur til að láta skoðanir sínar
opinberlega i ljósi.
ísland fékk sína fyrstu stjórn-
arskrá 1874, og var prentfrelsi þá
strax tekið í tölu boðorðanna (54.
gr.). Utvarp og sjónvarp var þá
ekki til, en það eru fjölmiðlar ekki
síður en bækur, blöð og tímarit.
Mundu margir á því máli, að
útvarp og sjónvarp væru mun
áhrifameiri fjölmiðlar en hinir.
Enn var prentfrelsið verndað
með stjórnarskránni 1920 eftir
sambandsslitin við Danmörku og
útvarp og sjónvarp þá heldur ekki
til. Og enn var það verndað í
stjórnarskránni 1944, þegar slitið
var konungssambandinu við Dan-
mörku. En þá var útvarpið komið
til og sjónvarpið á næsta leiti. Allt
að einu var ekki á þessa fjölmiðla
minnst í 72. gr. stjórnarskrárinn-
ar, — hún var hreinlega prentuð
upp óbreytt eftir stjórnarskránni
frá 1920. Ferðin inn í framtíðina
var hafin, að þessu leyti eins og
sumu öðru, án þess að stefnan
væri stungin út. Menn voru
óþreyjufullir að leggja af stað.
Sumir segja, að hér mundi ekki
vera 60% verðbólga ef kosninga-
réttur væri jafn. Og aðrir bæta
við, að kosningaréttur mundi vera
orðinn jafn, ef allir hefðu ævin-
lega haft jafna aðstöðu til að
koma skoðunum sínum á fram-
færi.
Ríkisstjórninni var þegar með
lögum frá 1930 veitt heimild til
einkasölu á útvarpstækjum — á
líkan hátt og henni hafði verið
veitt heimild til einkasölu á
pappír til dagblaða og prent-
smiðjuvélum. Enginn sagði neitt.
Allt fram til 22. ágúst sl. (sam-
kvæmt því, sem ég held fram, sbr.
á eftir) var ástandið þannig, að
ríkisútvarpið hafði „einkarétt á
útvarpi, það er útsendingu til
viðtöku almennings á tali, tónum,
myndum eða öðru efni, hvort sem
er þráðlaust, með þræði, eða á
annan hátt.“ — sbr. 2. gr. Ut-
varpslaga nr. 19/1971. Mundu
margir telja, að ákvæði stjórn-
arskrárinnar um tjáningarfrelsi
hafi þannig verið brotið frá upp-
hafi: Höfundar gamla ákvæðisins
þekktu ekki aðrar leiðir til dreif-
ingar skoðana en prentlistina. En
það var tjáningarfrelsið, sem þeir
vildu vernda, — ekki aðferðina.
Þegar því tækni og framfarir
bættu við fleiri aðferðum, áttu
þær sjálfkrafa að hljóta vernd
ákvæðisins.
Ekki nóg með það. Hverjir voru
það, sem áttu að ráða því, hvernig
einkaréttinum væri beitt?
Forseti íslands skipar útvarps-
stjóra samkvæmt tilnefningu
menntamálaráðherra. Ef danski
kannsellístíllinn er látinn lönd og
leið, þýðir þetta, að pólitískur
ráðherra skipar útvarpstjóra;
Hann annast daglegan rekstur. í
æðstu stjórn þessa einokunarfyr-
irtækis, útvarpsráði, sitja sjö
menn og sjö til vara, 14 embætti
alls, og allir kosnir hlutfallskosn-
ingu af Alþingi í upphafi kjör-
tímabils þess.
Kjörtímabil útvarpsráðsmanna
er jafn langt og alþingismanna og
er það engin tilviljun! Pólitískt
Alþingi ræður þannig stjórn út-
varps og sjónvarps. Það ræður yfir
„ríkisfjölmiðlunum" og getur beitt
þeim til að tryggja áframhaldandi
völd þeirra, sem með völdin fara
hverju sinni. Boðorðin eru brotin-
og siðferðið farið forgörðum.
Þann 8. maí 1979 samþykkti
Alþingi hins vegar þingsályktun
um aðild íslands að Alþjóðasamn-
ingi um mannréttindi. Var hún
fullgilt úti í New York 22. ágúst sl.
með afhendingu staðfestingar-
skjala Kurt nokkrum Waldheim.
Þar segir svo í fylgiskjali Il-a,
19. gr.:
1. Allir skulu eiga rétt á að ráða
skoðunum sínum afskiptalaust.
2. Allir skulu eiga rétt til að láta í
ljós skoðanir sínar; í þessum
rétti felst frelsi til þess að leita,
taka við og miðla alls konar
vitneskju og hugmyndum án
tillits til landamæra, annað
hvort munnlega, skriflega eða á
prenti, í formi lista, eða eftir
hverjum öðrum leiðum að
þeirra vali. (Greinarhöfundur
strikaði undir).
3. Sérstakar skyldur og ábyrgð
felast í því að nota sér réttindi
þau, sem um getur í 2. mgr.
þessarar greinar. Því má tak-
marka þessi réttindi að vissu
marki, en þó aðeins að því
marki, sem mælt er í lögum og
er nauðsynlegt:
(a) til þess að virða réttindi eða
mannorð annarra,
(b) til þess að vernda þjóðarör-
yggi eða allsherjarreglu
(ordre public), eða heil-
brigði almennings eða sið-
gæði.
Það er þannig takmarkað með
greinum í (a) og (b), hvernig þessi
réttur verði takmarkaður með
lögum.
Alþingi og ríkisstjórnin hefur
gert þennan samning fyrir okkar
hönd, og við, Alþingi og ríkis-
stjórnin efnum gerða samninga.
Alþingi og ríkisstjórnin hafa því
að mínum dómi fellt úr gildi
einokunarákvæði Útvarpslaganna
og samþykkt þannig rökrétta túlk-
un á gamla stjórnarskrárákvæð-
inu um prentfrelsi.
Á þessum málum verður að gera
skynsamlegar, réttlátar og nauð-
synlegar berytingar — með það í
huga, að fólkið í landinu geti haft
af tækniframförum á þessum
sviðum sem öðrum allt það gagn
og hagræði, sem hugsast getur, á
sem ódýrastan hátt. Skemmtun í
heimabyggð eða vöru í sölubúð á
t.d. ekki að þurfa að auglýsa fyrir
alþjóð með rándýrum auglýsing-
um.
23. mars 1980,
Hörður ólafsson.
Komdu og skoöaöu — þaö er alltaf eitthvaö nýtt aö sjá.
Vörumarkaðurinn hf.
sími 86112.
Opið föstudag til kl. 8 — Opið laugardag kl. 9—12.
Frá húsgagnadeild
Vinstri stjórn?
Heimdallur heldur almennan fund um
stefnu ríkisstjórnarinnar. Fundurinn verö-
ur haldin í Valhöll 27. marz kl. 20.30.
Gestur fundarins veröur Gunnar Thor-
oddsen forsætisráðherra. Fundarstjóri,
Pétur Rafnsson formaöur Heimdallar.
Heimdallur.