Morgunblaðið - 27.03.1980, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1980
Sigurlaug Bjarnadóttir:
Brey tt og bætt skipan
launa
Sigurlaug Bjarnadóttir (S), Pétur Sigurðsson (S) og
Páll Pétursson (F) haía lagt fram á Alþingi tillögu til
þingsályktunar um bætta skipan launa- og kjaramála
— svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að skora á ríkisstjórnina að skipa
samstarfsnefnd eftir tilnefningu frá aðilum vinnumark-
aðarins, er falið skuli að athuga og gera tillögur um
breytta og bætta skipan íslenskra launa- og kjaramála.
Meginmarkmið og verkefni slíkrar athugunar skulu
vera:
• 1. Að gera tillögur um, hvernig einfalda megi og
samræma uppbyggingu launakerfa í landinu með
því m.a. að afnema eða draga úr álögum á kaup og
aukagreiðslum, en fella þessa þætti inn í taxta-
kaup.
• 2. Að endurskoða kauptaxta hinna ýmsu starfsstétta
með hliðsjón af raunverulegu lágmarkskaupi. í
kjarasamningum verði í auknum mæli miðað við
greidd laun, en ekki taxtakaupið eitt.
• 3. Að endurskoða reglur um ákvæðisvinnu, uppmæl-
ingartaxta og bónusgreiðslur.
• 4. Við gerð kjarasamninga verði viðfangsefni sér-
viðræðna afmörkuð betur en nú tíðkast, þannig að
árangur þeirra liggi sem gleggst fyrir áður en
aðalsamninganefndir hefja samningaviðræður.
• 5. Að efla almennar kjararannsóknir og í því
sambandi að endurskoða starfssvið og starfshætti
Kjararannsóknanefndar.
• 6. Að gera tillögur um, á grundvelli fyrirliggjandi
vitneskju og gagna, hvernig stuðla megi að
aukinni innbyrðis samvinnu og samráði helstu
heildarsamtaka launþega og koma á markvissri
umræðu og fræðslu á þeim vettvangi um ástand
efnhagsmála hverju sinni og um grundvallaratriði
atvinnu- og efnahagslífs þjóðarinnar.
• 7. Sú upplýsinga- og fræðslustarfsemi, er felst í 6. lið
haldist, í hendur við traust og skipulegt samráð
ríkisvaldsins við aðila vinnumarkaðarins.
Samstarfsnefndin skal hraða störfum svo sem kostur
er og skila álitsgerð og tillögum áður en næsta reglulegt
Alþingi kemur saman.“
Stærsta og
viðkvæmasta
vandamálið
í greinargerð segir að þetta
stóra vandamál sé komið í algjöra
blindgötu. Nóg hafi verið rætt um
málið en á skorti aðgerðir í
jákvæðum sáttaanda — með
heildarhagsmuni í huga, án þess
þó að gleyma neinum. Eðlilegt er
að leita til aðila vinnumarkaðar
um tilnefningu í nefndina, en það
er skoðun flutningsmanna að hún
eigi ekki að vera fjölmenn, 3—5
menn, með staðgóða þekkingu og
reynslu á sviði verkalýðs- og
kjaramála en þó hlutlausir, hæfir
og velviljaðir.
Sex til sjö hundr-
uð launastigar
„Fyrstu tveir töluliðir tillögunn-
ar fjalla um atriði sem fullyrða
má að séu nú eitt hið brýnasta
markmið og verkefni sem leysa
þarf, þ.e. einföldun og samræming
í uppbyggingu launakerfa í land-
inu og aðlögun kauptaxta að
raunverulegu lágmarkskaupi. — í
dag eru greidd laun á íslandi eftir
sex—sjö hundruð mismunandi
launatöxtum. Innan eins fyrirtæk-
is, Flugleiða hf., eru notaðir um
það bil 500 taxtar, hjá Sláturfélagi
Suðurlands tæplega 350, hjá
Slippstöðinni á Akureyri 85 kaup-
taxtar. Hér til viðbótar koma svo
auðvitað sérstakir taxtar fyrir
eftir- og næturvinnu. Er hægt að
ímynda sér, að störf innan þessara
fyrirtækja séu í eðli sínu svo
margbreytileg eða svo misjafnlega
mikilvæg fyrir viðgang þeirra, að
slík aðgreining í launum geti átt
nokkurn rétt á sér eða samrýmst
heilbrigðri skynsemi? — Auðvitað
ekki, — og það sem verra er, á
allra vitorði er sú staðreynd, að
allur þessi aragrúi af mismunandi
kauptöxtum er síður en svo í
réttlætisins þágu, heldur nánast
markleysa ein, þar sem óteljandi
álögur og aukagreiðslur skekkja
kauptaxtann og skæla í allar áttir,
svo að hin raunverulega kaup-
greiðsla er meira og minna á
huldu þegar upp er staðið.
Þarna er fólgið eitt alvarlegasta
meinið, hinn versti þrándur í götu
fyrir skynsamlegri og réttlátri
framkvæmd íslenskra launa- og
kjaramála. Hinn almenni launþegi
veit ekki lengur sitt rjúkandi ráð,
hefur vart nokkur tök á því að
fylgjast með og skilja, hvernig
launin, sem hann fær fyrir vinnu
sína, eru til komin. Fyrir hann er
það í senn neikvætt og niðurlægj-
andi og til þess fallið að skapa
tortryggni og spennu milli starfs-
stétta — og jafnvel á milli fólks
sem vinnur hlið við hlið á sama
, vinnustað.
Hér þarf að ganga beint til
verks, hreinsa til, skýra línurnar,
fækka vistarverum í völundarhúsi
kjaramálanna og umfram allt lýsa
þær betur upp, svo að ratljóst
verði hverjum þeim sem skyggn-
ast vill þar um gættir og átta sig á
því, sem fram fer í því húsi — og
hvernig það fer fram. Það væri
öllum aðilum jafnt í hag: launa-
manninum, þeim, sem greiðir hon-
um launin, og hinum, sem fer með
hið vandasama hlutverk samn-
ingamannsins í umboði samn-
ingsaðila. Það mundi bæta and-
rúmsloftið í samningaviðræðum
kjaramála
Sigurlaug Bjarnadóttir
og draga úr, ef ekki binda endi á
baktjaldamakkið og laumuspilið,
sem einkennt hefur í allt of ríkum
mæli öll vinnubrögð við gerð
kjarasamninga. Það ætti jafn-
framt að tryggja aukið jafnvægi á
launamarkaðnum, meiri frið um
kaup og kjör og skiptingu hinnar
svokölluðu „þjóðarköku"."
Hvetjandi launakerfi
„Þriðji og fjórði liður tillögunn-
ar tengjast beint og óbeint tveim-
ur þeim fyrstu. Hin svokölluðu
„hvetjandi launakerfi" hafa rutt
sér mjög til rúms hérlendis á
síðari árum. Mun óhætt að segja,
að sú þróun sé æskileg, og víst
væri það best, að hver fengi
borgað eftir því sem hann hefur til
unnið. Þó eru hér ýmsir agnúar á
og vafalaust eiga þessi launakerfi:
bónusgreiðslur, uppmælingataxt-
ar og önnur ákvæðisvinna, sinn
þátt í því, hve umsamdir launa-
taxtar eru í mörgum tilvikum lítt
til marks um hið raunverulega
kaup eða ráðstöfunarfé sem
launþeginn fær í hendur. Full þörf
er á að endurskoða gildandi reglur
í þessum efnum, sem í reynd munu
mjög svo margbreytilegar. Þannig
munu margir vera þeirrar skoðun-
ar, að nauðsynlegt 'sé að setja
þarna eitthvert hámark eða þak,
sem þá tengist einnig spurning-
unni um eftir- og næturvinnu, er
segja má að sé nú orðið landlægur
ávani — eða óvani á íslenskum
vinnumarkaði. Þetta er ekki ein-
göngu spurning um peninga, held-
ur jafnframt og ef til vili öllu
fremur um vinnuvernd og um leið
fjölskylduvernd. Tvímælalaust
verður að stefna að því, allra hluta
vegna, að draga svo sem unnt er
úr eftirvinnunni, en borga hins
vegar betur fyrir dagvinnu.
Þessi síðastnefndu atriði, undir
3. og 4. lið, munu að jafnaði meðal
viðfangsefna sérviðræðna við gerð
kjarasamninga, sem taka oft
lengri tíma en góðu hófi gegnir.
Jafnframt verður ætíð sú raunin
á, að einstakir þrýstihópar ná í
gegnum sérkröfur sínar launa- og
kjarabótum, sem skekkja hið al-
menna launamat, er niðurstöður
aðalsamningsins byggðust á. Af-
leiðingin er gamalkunn og síend-
urtekin: launalægsta fólkið, al-
mennir verkamenn, iðnverkafólk,
Sóknarkonur verða að láta sér
lynda, að aðgangsharðir sérkröfu-
hópar fái drjúga kaupauka eftir
ýmsum krókaleiðum ofan á aðal-
samninginn, sem gengið var frá
áður. I kjarasamningunum 1977
námu sérkröfur hjá sumum sér-
greinasamböndunum á annað
hundrað prósentum. Hér þarf því
nauðsynlega að söðla um þannig
að aðalsamningurinn geti tekið
mið af niðurstöðum sérviðræðna.
Eins og málum er háttað nú er
alveg ljóst, að það er hin mismun-
andi samsetning launanna, sem
skiptir sköpum í kjarasamningum,
og tómt mál að tala um launajafn-
vægi eða launajöfnun á meðan
ekki er horfið frá þeim vinnu-
brögðum, er tíðkast hafa við gerð
kjarasamninga. Að sjálfsögðu
vegur hér einnig þungt á metun-
um hið meingallaða vísitölukerfi,
sem reynst hefur mikill vand-
ræðavaldur í þeirri óðaverðbólgu,
sem við eigum við að búa.“
Kjararannsóknir
„í 5. lið tillögunnar er lagt til, að
almennar kjararannsóknir verði
efldar og í því sambandi endur-
skoðað starfssvið og starfshættir
Kjararannsóknarnefndar. Til
nefndarinnar var stofnað fyrir 15
árum með aðild fulltrúa frá ASÍ,
Vinnuveitendasambandinu og
Vinnumálasambandinu. Kjara-
rannsóknarnefndin hefur
tvímælalaust gegnt mikilvægu
hlutverki, m.a. með söfnun upplýs-
inga um kaup og kjör innan ASÍ.
En auðsætt er, að færa verður út
starfssvið hennar þannig að það
nái til alls vinnumarkaðarins,
verði þar almennur vettvangur
rannsókna og upplýsinga um
ástand launa- og kjaramála í
landinu. Það virðist t.d. kjörið
verkefni fyrir allsherjar kjara-
rannsóknarnefnd að kanna og
upplýsa þau atriði sem sérstak-
lega er fjallað um í þessari tillögu:
samsetningu launa, vægi kaup-
taxta, álagsgreiðslur, launahlut-
föll á vinnumarkaðnum, svo nokk-
uð sé nefnt. Væri starfssvið nefnd-
arinnar fært út með þessum hætti
kæmi um leið til endurskoðun á
fjármögnun hennar, en nú er
starfsemi hennar kostuð af At-
vinnuleysistryggingasjóði.
Um markmið það, sem felst í 6.
lið tillögunnar, verður naumast
deilt, þótt hægara muni sagt en
gert að koma því í framkvæmd.
Reynslan fram að þessu af ráðum
og nefndum, er stofnað hefur verið
til í þessum tilgangi, er því miður
ekki uppörvandi. Þar mun þó
mikið hafa verið talað, en minna
orðið um athafnir og framtak á
þessu sviði. En aðalatriðið er, að
eftir einhverjum leiðum takist að
virkja áhuga og löngun hins vinn-
andi manns, hvar í stétt sem hann
stendur, til að fylgjast með og
fræðast um eigin stöðu í síbreyti-
legu samfélagi, auka þekkingu
sína og skilning á högum annarra
og á þjóðfélaginu, sem við lifum í
og er sameign okkar allra. Enginn
vafi er á að slík starfsemi mundi,
ef vel tækist til um framkvæmd
hennar, verka til góðs og hugsan-
lega draga nokkuð úr þeim
óheillavænlega metingi og spennu
milli starfshópa, sem sjúklegt
verðbólguástand hefur magnað ár
frá ári.“
Einföldun
launakerfis
„í sambandi við 7. og síðasta
tölulið tillögunnar ber þess að
geta, að 27. sept. s.l. var gefin út
reglugerð samkvæmt efnahagslög-
um Olafs Jóhannessonar frá 10.
apríl 1979 um samráð stjórnvalda
við aðila vinnumarkaðarins. Þar
er gert ráð fyrir 20 manna sam-
ráðsnefnd, er skipuð skal full-
trúum allra helstu samtaka laun-
þega og vinnuveitenda. Ekki mun
þó enn hafa orðið af skipun
þessarar nefndar og ekki sýnist, í
ljósi fyrr reynslu, vera ástæða til
bjartsýni um árangur af störfum
svo fjölmennrar nefndar, þótt
góður vilji væri fyrir hendi.
í málefnasamningi núverandi
ríkisstjórnar er því lýst yfir, að
hún sé „fyrir sitt leyti reiðubúin
til þess að stuðla að einföldun
launakerfisins í landinu með því
að beita sér fyrir samstarfi helstu
samtaka launafólks um stefnu-
mótun í launamálum". Þetta
ákvæði stjórnarsáttmálans hefði
að skaðlausu mátt vera ákveðn-
ara, en vissulega felur það í sér
vísbendingu um góðan vilja, sem
er í sjálfu sér mikils virði og mun
væntanlega verka til stuðnings því
máli, sem hér er flutt.
Þessi tillaga er fram borin í
trausti þess, að á Alþingi sé fyrir
hendi skilningur á aðkallandi
nauðsyn þess, að komið verði fram
raunhæfum umbótum í meðferð
launa- og kjaramála, sem tryggi
aukið jafnvægi, meiri frið —
meira réttlæti til handa öllu
vinnandi fólki í landinu. Flutn-
ingsmenn hennar telja, að sam-
þykkt hennar og framkvæmd
mundi marka heillavænleg spor í
þá átt.“