Morgunblaðið - 03.04.1980, Qupperneq 8

88
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1980
POBLACHT Hk H BREAWW.
Tfli mmimi wmmm
0r THB
IRISH REPUBLIC
TO m FSOFIS 0F OSLAia
iftlSHMEN ANO UUSHWOMEN ia U» u» of Gotf »atf ot (h« *»tf (snonrtMws
írom whtch sb* r*teiv«s bnr oM trwdiUon ot n*UooKo«L IroUnd Ovoufti tu. .uninoM
t» r ehiktrwi t« her flag aatf »trtko» Ibr bor fr»«dora.
Hnvtflg •ffwitvod ab4 troinod h»f UMhMd tluwagh nor tmroi r**obAkm*ry
..rgMtnouMt. ihr Irtfch HefublMM Brtthorhood. tad through hor opoo mMuj
*•:■«awsauoBfc, thf tri»h Votuauwn u4 tho insh Ciúion Amjt, hawig fatioaliy
iwrici.tad bcr duoyl.no, hoiiag moiuMly *IU«4 for tho ríght moaont to nnil
tuul. *ho «ow fcouoo thst WMK. Ui Mfgortod by h«r uM chiidroo io imnc.
snd by gsilssi silta ia Euiwgs but Mytag ts tb« Brst *■ hw m virsMth. sbs
Mríkes t« f»U ewtfJsM* »í risUry.
Ws dsdsrs ths nght ol tho gasgls mt ínM t* Uo owasrshéf of tfstaaá. sM to
U t*M É.UI.I. ■ gg fc. nr1 iMsfMtlH* rK loM
UfcU>>au» of UM right by s (orsifa tMopio ssd govsnmM bss m. •x.ingtmhM fto
ríght.Mrc«s.toMrbso*Uiig**hods*Mfthy ihodsstrseÚMsíUslnohfMpU In
cvory gsnsrsttM tho lrí*b poopfe hsvo tuhruá their ríght to ««<■—». rraodm mA
fcoverwgntj uk Unkfc durisg ths ps*t Otrc, hoatfroi jtmn Ik.j bav« sss.it.tf it ts
urm«. Sundíog on thst runtfsoMoul right sotf tgsis sfc»*rUag It in snm is >ho (hcv
o/ tbe worltf. w» twr.by prodstm thc Irlsh HopoUic s* a Sov.r.igo lntf.p.otf,ot *ut»>.
fctui w< pútfg< osr tiVvS satf Uu lívusfoufcomratfas-iB-snM k> thv »».ne of >U irosdom
of ii» wrífaro. aatf »T tu sisíUUm snosg “■-
TAc irífch ftopuhik lo *oU(iotf U. «atf horohy eiaias, Uio .silogtssM of ovory
Imhrasa untf IrishwtNssaL Tho RopoUk gusrsatsas rsUgious astf rívtl lihsrty. mmU
***** •'* *9u*l spportssiUM to sl) to citusns. sstf tfoclsrss >u^wl«. u ptnm
'■■■* fc tppinofcfc sstf profcpsríiy of tho ohoio astioo satf »f sH rt* pa/u. chsrishiag sll
•* lOiitfrv-a ol ú»e osuon snusHy. satf tfWt. ímm of tho tfiflbrsMw csrsfally lUurwtf
■i »r' «i«m gov*rnm«ot whtch hsvo dvitf.ú « mmonty tram th* auyontj ia iho pnri
Un:d w urmfc hsvo brought ths oppurtum moMat túr ths nubi.dNUM «f »
.I..OCMI HsuMiai CoverxQMtiit. rr|r*x..LstiraW tho whoio pospio of Iritfsntf satf
.<-Utf by u» fcutfifcgfck <if *ii Ur mua antf •oom. Um Provt*ioosl0orai so>«at. borabv
viofciiwtotf. wtU utfmtniotor ibs vivii svtf miittsry sflsirs sf tbo toMbh* » trrat >rá
thtflMite.
We piituo ttw tswM of Um Irtsb Jopudic sotfor ihoprouctÍM #f tho Moa MUga Uotf.
Afhufco hk»ÍAg woisvoko upM our sfUfc. sstf o>o prsy Uist so ooo <oho vorvso Umsa
ium wdl litvhMMr « hy towsrl»eo. tsi.- uMuty. or raptso. Is thtt --y- tt hoo.
■ 'rífch nsiiofl mufct, by «» vsKSr sflfl . ..ipthoo ostf by tho rootfhuos of tu chiltfra.
•m wtnfiu UuaworíM for th« c-tsmw v.utfi proM M*«tf worthyof ihs aoguat
Yfirlýsing sjö
uppreisnarleið
toga um
stofnun irsks
lýðveldis.
Pósthúsið, aðalstöðvar uppreisnarmanna, i rústum.
Brezkir hermenn við götuvígi í Dublin
James Connolly
Annan í páskum
1916 reyndu í mesta
lagi fimmtán hundruð
vopnaðir írar að
leggja Dublin undir
sig til þess að binda
endi, á stjórn Breta á
írlandi og stofna
írskt lýðveldi, þótt
leiðtogar þeirra
vissu að nær engar
líkur voru til þess að
uppreisnin gæti
borið árangur. En
þótt páskauppreisnin
færi út um þúfur,
getur verið að
írland hefði aldrei
losað sig undan
brezkri stjórn ef hún
hefði ekki verið
gerð og uppreisnin
markaði upphafið að
endalokum brezka
heimsveldisins.
Allir leiðtogar uppreisnar-
manna, er undirrituðu yfirlýsingu
um stofnun írsks lýðveldis á
fyrsta degi uppreisnarinnar, voru
félagar í irska lýðveldis-bræðra-
laginu (IRB), sem var fyrirrennari
írska lýðveldishersins (IRA);
leynifélagi, sem var stofnað 1858,
og mun aldrei hafa verið skipað
fleiri mönnum en 2.000, aðallega
menntamönnum; þar af mörgum
Írum búsettum í Englandi og
Ameríku. Lög um írska heima-
stjórn höfðu hins vegar verið
samþykkt skömmu eftir að fyrri
heimsstyrjöldin hófst, en gildis-
töku þeirra frestað unz sigur
ynnist. Leiðtogi írska þjóðernis-
sinnaflokksins, John Redmond,
lýsti yfir stuðningi við Breta í
stríðínu og frestun heimastjórn-
arlaganna fyrir hönd stuðnings-
manna sinna.
Sjálfboðaliðar
Meðal stuðningsmanna hans
voru 180.000 félagar írsku sjálf-
boðaliðssveitanna, sem hafði verið
komið á laggirnar tæpu ári áður
til mótvægis sveitum sjálfboðaliða
mótmælenda í Ulster, sem sam-
þykktu einnig að fresta barátt-
unni. Ef skoðanakönnun hefði
verið tekin á þessum tíma hefði
hún leitt í ljós, að flestir írar voru
hlynntir heimastjórn, nokkrir
ánægðir með óbreytt ástand og
aðeins lítill minnihluti fylgjandi
uppreisn. Af um 180.000 sjálfboða-
liðum Redmonds kusu aðeins um
12.000 að berjast fyrir málstað
IRB undir forystu sagnfræðings-
ins Eoin MacNeill og kennarans
og skáldsins Patrick Pearse, en
flestir hinna gengu í brezka her-
inn og voru sendir til Prakkiands
á vígstöðvarnar.
írska bræðralagið fékk tölu-
verðan fjárhagsstuðning frá
írskum Ameríkumönnum, en álti
lítið af vopnum og þau var raun-
verulega aðeins hægt að fá frá
Þýzkalandi. Við hlið þess stóð
írski borgarherinn, sem James
Connolly, sósíalisti og hermaður,
kom á fót til stuðnings verkfalli,
er írska verkalýðssambandið efndi
til 1913 undir forystu stofnanda
síns, James Larkin. Þar við bætt-
ust kvenfélög undir forystu Mark-
iewicz greifafrúar og skátafélög. Á
bak við öll þessi samtök stóð
stjórnmálahreyfíngin Sinn Feín
(Við sjálfir).
Hreyfingin, sem var stofnuð
1905, var í aðalatriðum lýðræðis-
leg, þótt annað orð færi af henni,
og fékk til liðs við sig æ fleiri
öfgamenn úr röðum þjóðernis-
sinnaflokks Redmonds. Sinn Fein
krafðist umfram allt sjálfstæðis
frá Bretum, en í nafni hreyfingar-
innar fólst að írar yrðu æ meira
að treysta á sjálfa sig. Leiðtogi
hreyfingarinnar, ritstjórinn Ar-
thur Griffith, var hlynntur þing-
ræði og minni öfgamaður en
margir leiðtogar bræðralagsins,
en gagnstætt Redmond og stuðn-
ingsmönnum hans treysti hann
ekki lengur bandalaginu við
Frjálslynda flokkinn í Bretlandi.
Brezka stjórnin var upptekin
við heimsstyrjöldina og gat lítið
sinnt málefnum írlands. Irlands-
málaráðherrann, Augustine Birr-
ell, var atkvæðalítill, og fjarver-
andi í London og hafði meiri
áhuga á bókmenntum en stjórn-
málum. Starfið lenti því að miklu
leyti á aðstoðarmanní hans, Sir
Matthew Nathan, sem hafði
stundað embættisstörf í nýlend-
unum og virtist ekki skilja Ira.
Sömu sögu var að segia um
yfirmann brezka hersins á Irlandi,
Field hershöfðingja. Landstjórinn,
Wimborne lávarður, skildi hins
vegar írland vel og honum féll
þróunin illa.
öflugur her
Bretar höfðu fjölmennan og vel
búinn her á írlandi og gátu alltaf
kallað fjölmennan varaher á vett-
vang, en vald þeirra byggðist
aðallega á 10.000 manna vopnaðri
lögregiu, Royal Irish Constibul-
ary, sem var aðallega skipuð írum
er voru hollir krúnnunni, vel búnir
vopnum, vel þjálfaðir og sæmilega
vel liðnir. írlandi var stjórnað frá
kastalanum í Dublin og þar var
flest vitað um starfsemi írskra
samtaka, þar sem brezka leyni-
þjónustan hafði komið mönnum
sínum fyrir í röðum þeirra, enda
sagði Birrell: „Ég hef þá undir
smásjánni." Þegar Sir Roger Case-
ment, kunnur Iri, fór frá Banda-
ríkjunum til Þýzkalands vissu
Bretar að hann átti að sækja vopn
og fara með þau til írlands þar
sem uppreisn væri ráðgerð þegar
vopnin bærust.
Casement fékk vopnin, sem voru
ómissandi, því að sjálfboðaliðs-
sveitirnar voru illa búnar vopnum
og áttu aðeins 1.000 riffla áður en
stríðið hófst. En honum tókst
aðeins að fá 52 írska stríðsfanga í
hersveit, sem hann ætlaði að koma
á fót, og þýzka herráðið neitaði að
ræða tilmæli hans um að senda
her til írlands, þótt lofað væri að
auka árásir á vesturvigstöðvunum
þegar uppreisnin hæfist og senda
Zeppelin-loftför til árása á Eng-
land. Brezkl flotinn hafði rofið
suma dulmálslykla Þjóðverja og
þegar togarinn „Aud“ kom með
20.000 riffla að strönd írlands var
skipið stöðvað og því fylgt til
Queenstown, þar sem skipstjór-
inn, Karl Spindier, sprengdi það í
loft upp. Sjálfur var Casement
handtekinn þegar hann steig í
land úr þýzkum kafbáti við Tral-
ele-flóa á föstudaginn langa, 21.
apríl 1916. (Hann var seinna
tekinn af lífi).
Bretar töldu að mesta hættan
væri liðin hjá, þar sem þýzku
vopnin bárust ekki uppreisnar-
mönnum, en Wimborne landstjóri
var ekki fyliilega ánægður og
fyrirskipaði að 60—100 írskir leið-
togar yrðu handteknir og ef þeirri
skipun hefði verið hiýtt er óvíst að
uppreisn hefði verið gerð. En
engar varúðarráðstafanir voru
gerðar og margir brezkir yfir-
menn héldu til kappreiða á annan
páskadag þegar uppreisnin hófst.
„Sjálfsmorð“
Snemma á páskadagsmorgun
kom herráð IRB til fundar í
Liberty Hall, aðalstöðvum Borg-
arahersins. Yfirmaður Sjálfboða-
liðssveitanna, Eoin MacNeÍll,
hafði ekkert vitað um uppreisnar-
áformin fyrr en á skírdag og
ákvað að aflýsa uppreisninni eða
að minnsta kosti að fresta henni.
Þar meö kvað hann dauðadóm yfir
Sjálfboðaliðssveitunum og flokki
þjóðernissinna, Sinn Fein tók við