Morgunblaðið - 17.04.1980, Blaðsíða 32

32 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 1980
Pétur Bjarnason, ísafirði:
F iskr ækt ar mál
Fyrir kosningarnar í haust
heyrði maður stjórnmálamenn
tala mikið um norsku leiðina í
baráttunni við verðbólguna.
En á meðan stjórnmálamenn
voru svo uppteknir af samdráttar-
og niðurskurðarhugmyndum, sem
tal þeirra bar vitni um, þá hefur
einnig þróast í Noregi önnur
framfara- og uppbyggingarstefna,
sem ég held að vert væri að gefa
gaum, ekki síður en samdráttar-
stefnunni.
Þar á ég við þá stefnu, sem
Norðmenn hafa tekið í fiskirækt-
armálum, hún gæti sannarlega
orðið okkur til eftirbreytni.
Norðmenn hafa nú um nokkurt
árabil stundað laxeldi í sjó í
flotgirðingum og samkvæmt frétt
í Norsk Fiskoppdrett er fram-
leiðslan samtals um fimm þúsund
tonn á síðastliðnu ári og seldist
hún fyrir fimmtán milljarða
íslenzkra króna.
Það má með undrum telja hvað
íslenzkir stjórnmálamenn og aðrir
fjármagnsráðendur gefa þessum
málum litinn gaum, mitt í öllu
samdráttar- og niðurskurðartal-
inu og virðist þó ekki vanþörf á að
hafa úr meiru að moða.
I Noregi eru nú starfandi um
250 laxeldisstöðvar og fer enn
fjölgandi. En þeir eru verr á vegi
staddir með seiðaeldisstöðvar
vegna skorts á jarðhita, og hafa
því keypt allt, sem þeir hafa getað
fengið frá íslenzkum seiða-
eldisstöðvum, svo segja má að við
höfum verið þeim hjálplegir eins
og fyrri daginn.
Við hófum ekki hvalveiðar fyrr
en Norðmenn höfðu tekið það, sem
þeir vildu, og voru hættir, síðan
síldin, og nú sjáum við þeim fyrir
laxaseiðum til að byggja upp
atvinnuveg, sem innan fárra ára
veltir meira fjármagni en allt
íslenzka þjóðarbúið gerir í dag.
Nú mundu margir spyrja hvers
vegna við gerum þetta ekki sjálfir.
Því er erfitt að svara svo að gagni
Norsku
leiðirnar
sé. Nokkur hópur áhugamanna til
og frá um landið hefur verið að
gera tilraunir, en þær hafa ein-
kennst af algjörum vanefnum og
fjármagnssvelti. Sama er að segja
um laxeldisstöð ríkisins í Kolla-
firði. Vegna fjármagnsleysis eru
mörg þeirra verkefna, sem hún
hefði átt að vinna á þeim tíma sem
hún hefur starfað, langt á eftir
tímanum. Á ég þar sérstaklega við
tilraunir með sjóeldi á laxi með
upphituðum sjó, svo og kynbætur
á laxi með tilliti til vaxtarhraða
og gæða.
Þó Norðmenn ali sinn fisk í
flotgirðingum og fái 7—8 mánaða
vaxtartíma á ári þá getum við ekki
notað þá aðferð hér vegna yfir-
borðskulda og veðráttu. En við
getum víða með góðu móti dælt
sjónum upp á land og hitað hann
með jarðvarma í eldistjörnum á
landi.
Að Húsatóftum við Grindavík
eru tvær seiðaeldisþrær, um 100
fm. hvor, sem eru reknar við
borholu og framleiðslan seld á
norska markaðinn.
Ef dælt er efst úr holunni
kemur ferskt vatn fyrir yngstu
seiðin, en eftir því sem dýpra er
sótt í holuna vex seltan og er að
endingu hreinn sjór.
Er hægt að raða slíkum eldis-
þróum um Reykjanesskagann í
hektara-tali eins og Norðmenn
raða flotnótum og framleiða
markaðsfisk í hundruðum eða
þúsundum tonna?
Nú eru uppi áætlanir um að
veita milljörðum til að lyfta fisk-
iðnaði á Suðurnesjum af því, sem
ráðamenn kalla hjólbörustig, með
aukinni tæknivæðingu. Vissulega
er ekkert nema gott eitt um slika
framkvæmd að segja, og það þó
fyrr hefði verið, en hvað er langt í
það að fiskvinnslustöðvarnar anni
því magni, sem flotinn má fiska
hverju sinni. Því hvort sem það
verða bókvitsmenn hjá Hafrann-
sókn eða brjóstvitsmenn í hópi
útgerðar- og skipstjórnarmanna,
sem ráða ferðinni, er ljóst að
arðsemi fiskstofnanna verður tak-
mörkuð í framtíðinni og stendur
nú þegar ekki undir þeim lífsmáta,
sem fólkið í landinu vill hafa.
Það er eflaust ekki vanþörf á að
brýna sparnað og samhaldssemi
fyrir þjóðinni og boða samdrátt og
niðurskurð, eins og mest er í tísku
hjá mörgum stjórnmálamönnum.
En það er vani hérna fyrir vestan
að lengja heldur línuna ef illa
fiskast og sjá til hvort ekki fáist
einn eða tveir tittir í viðbót,
heldur en að segja kokknum að nú
eigi að éta lítið í dag og hafa
grautinn þunnan.
Einn af reyndustu fiskiræktar-
mönnum Bandaríkjanna, dr. Don-
aldsson, lét svo um mælt eftir að
hafa skoðað fiskiræktarmöguleika
hér fyrir nokkrum árum að hæfi-
legt væri að sleppa hér um eitt
hundrað milljónum seiða með
hafbeitina eina í huga.
Væri nú ekki rétt, með tilliti til
þeirrar arðsemi, sem aðrar þjóðir
hafa af fiskirækt, að taka þau mál
til rækilegrar skoðunar og sjá
hvort ekki mætti með aukinni
fiskirækt nýta betur þá mögu-
leika, sem landkostir hafa upp á
að bjóða til þess að afla þjóðinni
þess lifibrauðs, að hún standi
nágrönnum sínum jafnfætis um
Iífsmöguleika.
En á meðan við höfum þann
sóunarháttinn á að renna heita
vatninu einu sinni í gegnum hita-
kerfi húsanna og síðan út í
skólpræsin, má segja að við gerum
skólpræsin að gullæðum, því ef
það heita vatn, sem þangað fer
væri notað til upphitunar á eld-
issjó gæti það staðið undir millj-
Pétur Bjarnason
arða verðmætasköpun í fiskirækt.
Nú að nýlokinni loðnuvertíð
kemur í ljós að aflinn er um
400.000 tonn og leggur sig á um 19
milljarða til útflutnings.
Þessum afla er breytt í fiski-
mjöl og fluttur út, síðan er honum
breytt í fóður til framleiðslu á
nauta- og svínakjöti.
Samkvæmt norskum upplýsing-
um þarf 5 kg af loðnu til að
framleiða eitt kg af laxi. Ef
þessum loðnuafla væri breytt í
laxfiskafurðir yrði magnið um 80
þúsund tonn og legði sig á 240
milljarða eftir norsku verðlagi.
Þá legðist niður loðnubræðsla
með tilheyrandi loft- og sjávar-
mengun og orkubrennslu í erlend-
um gjaldeyri, en á móti kæmi
mengunarlaus stóriðja í frystingu
og geymslu á loðnu og úrgangssíld
til fiskifóðurs og sú stóriðja
mundi byggjast á innlendum
orkugjafa, rafmagni.
Þó lesa megi í dagblöðum að sá
ungi bóndi, sem nú skipar sæti
landbúnaðarráðherra, hafi á
nýafstöðnu búnaðarþingi flutt
dýrustu ræðu landsins um niður-
greiðslur og útflutningsbætur á
landbúnaðarafurðir, þá vona ég að
seltan í blóði hans frá móðurætt-
inni úr Bolungarvík sé nægileg til
þess að hann kunni að meta gildi
sporðfénaðar og að samtök bænda,
sem eiga og ráða yfir svo til allri
aðstöðu til fiskiræktar á landinu,
geri sér ljóst að þar eiga þau svo
gífurlegt verkefni óunnið að þáð
að framleiða kjöt og mjólkuraf-
urðir til þarfa landsmanna er
aðeins brot af því starfi, sem bíður
íslenzkrar bændastéttar í fram-
tíðinni.
I Noregi hefur þróunin orðið sú,
að fjármagn til fiskiræktar í
dreifbýlinu hefur komið frá fjár-
sterkum aðilum í þéttbýli. Þeir
hafa hætt fé sínu og einnig tekið
arðinn. Það sem eftir verður í
viðkomandi byggðarlagi er í mörg-
um tilfellum aðeins leiga til við-
komandi landeiganda, líkt og ger-
ist með íslenzkar laxveiðiár.
Stór og fjársterk fyrirtæki
sækja nú í æ ríkari mæli eftir
þátttöku í atvinnugreininni og
fyrir skömmu var til umræðu í
norska Stórþinginu aðild BP-olíu-
félagsins að uppkaupum á norsk-
um fiskeldisstöðvum.
Það er talið að Noregur bjóði
upp á bezta aðstöðu til flotnóta-
eldis, en ísland til seiðauppeldis
vegna jarðhitans. Það er því alveg
ljóst að fyrirtæki, sem hefði að-
stöðu til reksturs seiðaeldisstöðv-
ar á íslandi og flotnótaeldis í
Noregi ætti sterka aðstöðu. Það er
því skiljanlegt að alþjóðleg auðfé-
lög hafi fengið áhuga á málinu.
I sjálfu sér er eðlilegt að upp
rísi stóriðja í greininni, þar sem
aðstæður eru til, en við höfum
ekkert að gera með erlenda aðild
að málinu, hvorki norska né aðra.
Það þykir ein bezta trygging
yrir atvinnu nú til dags að í hverju
sjávarþorpi sé frystihús og einn til
tveir skuttogarar. En það er svip-
ull sjávaraflinn og því hefur ávallt
þótt traustara að búa bæði til sjós
og lands.
Það hlýtur því að vera
hagsmunamál landsbyggðarinnar,
að upp rísi seiðaeldisstöðvar í
hverjum landsfjórðungi og fisk-
eldi verði rekið sem auka- eða
aðalbúgrein á hverjum þeim stað,
sem til þess hentar og í þeim
mæli, sem við á hverju sinni. Þá
liðu varla mörg ár þar til hundrað
milljón seiða sleppingin hans
Donaldsons yrði orðin að veru-
leika og íslenzkir bændur þyrftu
þá ekki lengur að sækja sér
lifibrauð í illa séðar útflutnings-
bætur. Á páskum 1980
Ingibjörg Þorgeirsdóttir:
Góð keppni -
góð verðlaun
Flestir kannast við þann hvers-
dagslega atburð að klappað sé á
dyr eða dyrabjöllu hringt hjá
honum, og þegar upp er lokið
standa eitt eða tvö lítil manna-
korn yfir utan með plastposa með
smá-kassa milli handa og bjóða
fram merki eða jafnvel happ-
drættismiða til kaups. Ef gestur-
inn hittir vel á getur verið að við
gefum slíkri heimsókn þann gaum,
að við spyrjum litla fólkið, fyrir
hvað sé nú verið að selja. Undan-
tekningarlítið fellur svarið þá
oftast á þá lund, að það sé fyrir
Hjartavernd, Styrktarfélag van-
gefinna, Krabbameinsfélagiö eða
Rauða-krossinn ellegar eitthvert
annað áþekkt af okkar fjölmörgu
líknarfélögum eða hjálparsamtök-
um.
Oft hefur þá þessi smávægilega
forvitni okkar jsann skemmtilega
endi að litlu gestirnir missa af
merki eða miða en hljóta í staðinn
í posann sinn nokkra lúða smá-
lappa, sem eiga víst að heita
peningar manna á millum. Stund-
um, þegar allra best lætur, getur
þeim fallið bros eða brjóstssyk-
ursmoli í kaupbæti.
En þessi viðskipti og samskipti
geta því miður líka farið á annan
veg. Ur hálfopinni dyragætt getur
þá gesturinn fyrir utan ef til vill
heyrt sagt stuttaralegt „Nei,
takk“, og taut í þá átt, að aldrei sé
friður fyrir þessu „betli" — um
H.m Tl MTk Ti"1IW»ini-T •»>
leið og hurðin fellur aftur að
stöfum. Og hver getur láð fólki
slík viðbrögð? Þær geta óneitan-
lega verið þreytandi þessar „off-
ur“ sníkjur, stundum hverja helg-
ina eftir aðra í röð. Enda veskin
hjá sumum mjóslegin, ef svo vildi
til að útborgunin var væntanleg
en ókomin. Til eru jafnvel þeir,
sem telja allt slíkt betl leiðinda
plágu, sem ekki eigi að eiga sér
stað í þroskuðu safnfélagi og
velferðarríki.
Þeir hinir sömu hafa sennilega
heldur aldrei velt því fyrir sér,
hvernig umhorfs væri nú í okkar
þjóðfélagi, ef slíkar og þvílíkar
fjáröflunar-aðferðir hefðu aldrei
verið viðhafðar. Það leitar lítt á
huga þeirra sú sögulega stað-
reynd, að fjárhagslegur grunnur
flestra framkvæmda í menningar-
og líknarmálum okkar hefur verið
lagður til að byrja með úr þeim
steinum, sem góður hugur og
gjöfular hendur hafa lagt í hann,
þ.e.a.s. með einstaklings gjöfum
og almennum samskotum í ein-
hverri mynd, bornum uppi af
ýmsum klúbbum eða mismunandi
fjölmennum áhugamannafélögum,
svo sem íþróttafélögum, leikfélög-
um að ógleymdum kvenfélögunum
°g þó gjarna langoftast af ein-
hverju hjálpar- eða líknarfél. eða
samb. sem sumhver gera allt
landið að söfnunarsvæði sínu, eins
og Rauði-krossinn. Fyrir atbeina
•WMMMWMMMMMnMu * *■ * * * * í
Ingibjörg Þorgeirsdóttir
slíkra samskota og safnana hefur
verið ráðist í fjölmörg stórvirki og
framkvæmdir, hafist handa og
hrundið af stokkunum fjölmörg-
um af merkustu stofnunum þessa
lands sem þjóðin annars hefði
mátt bíða eftir, ef til vill um
ófyrirsjáanlega framtíð, sér til
óbætanlegs tjóns. Ég minni á
Vífilstaðahæli, Landspítalann,
sem Hringskonur í áframhald-
andi trúfesti leggja lið, Reykja-
lund, Hjartavernd svo eitthvað sé
nefnt. Jafnvel upphafið að Há-
skóla íslands átti m.a. að nokkru
rætur í áhugasamtökum íslenzkra
kvenna. Seinast vil ég minna á
nýjustu stórframkvæmdina, sem
nú stendur yfir og vafalaust má
telja með nauðsynlegustu fram-
kvæmdum, sem ráðist hefur verið
í til hjálpar og heilsubótar þeim,
sem hvað örðugast eiga um eigin
björg. Á ég hér við sundlaugina
við Sjálfsbjargarhúsið Hátúni 12,
sem nú er í smíðum.
Það er löngu viðurkennt að sund
er ein fegursta, ánægjulegasta og
hollasta íþrótt, sem um getur.
Bara vatnið sjálft er eitt merki-
legasta þjálfunartækið handa
hreyfihömluðu fólki, sem fyrir-
finnst. í því sambandi vísa ég til
ágætrar greinar eftir Maríu Skag-
an í Morgunblaðinu 14. marz. Þar
tekur hún m.a. upp kafla úr
stórfróðlegri grein Kristínar Ernu
Guðmundsdóttur sjúkraþjálfara,
sem út kom í bl. Sjálfsbjörg á sl.
hausti.
í nefndum kafla lýsir Kristín
vel og skilmerkilega fjölþættum
eigindum og möguleikum vatnsins
til þjálfunar og heilsubótar gigt-
arsjúkum og hreyfihömluðum.
Verð ég að segja, að nú varð mér
eftir en áður enn betur augljós
gagnsemi sundlauga, og einkum
þó ómetanlegt gildi þeirra fyrir
dvalarstaði og hæli gigtsjúkra og
hreyfihamlaðra. Gefur því auga
leið að hvergi er vönduð og
fullkomin sundlaug nauðsynlegri,
hvergi sjálfsagðari en við Sjálfs-
bjargarhúsið í Hátúni, vistheimili
fatlaðra. Flestir heimilismanna
þar eru þeim annmörkum háðir að
þeim er lítt fært, sumum jafnvel
ógerlegt að sækja fjarlægar sund-
laugar. Enda þær of kaldar jafn-
framt því sem aðstöðu vantar.
Auk þessa býr margt fólk í næsta
nágrenni t.d. í háhýsum Öryrkja-
bandalagsins, sem ágæt not hefðu
af sundlaug Sjálfsbjargar vegna
þess„ Jvve. auðvelt. þeim væri að
sækja hana. Eðlilegast var að
sundlaugin hefði verið byggð og
tekin í notkun samhliða sjálfu
heimilinu. en hér sem oftar skorti
fé til svo stórra framkvæmda.
Byrjað var aðeins lítillega á
grunni hinnar verðandi sundlaug-
ar, og þar við sat næstu 10 árin
allt fram til 1978. Þá urðu merki-
leg þáttaskil. Þá tókst svo ræki-
lega að vekja athygli almennings á
þessu máli að gjafir, stórar og
smáar, tóku að steyma hvaðanæva
að í sundlaugarsjóð, bæði frá
einstaklingum og félagasamtök-1
um. Og bráðlega hófst vinna við
sundlaugina af miklum krafti. Nú
er hún komin undir þak, og með
því er verkið komið drjúgan spöl
yfir í seinni helminginn, enda
kostnaðurinn orðinn um 144 millj-
ónir. Af þeirri upphæð eru gjafir
um 70 milljónir.
Og enn er fjár vant. Framlög
hins opinbera þrotin í bili, lána-
möguleikar sömuleiðis og sund-
laugarsjóður tæmdur. Útlit er því
tæplega fyrir annað en stöðvun á
smíði þessa mikilvæga hollustu-
og heilbrigðismannvirkis nema
skilningsríkt, gott fólk hlaupi hér
undir bagga eins og fyrri daginn.
Og ég treysti fólkinu, þjóðinni,
minnug þess hve mörgu grettis-
takinu hún getur lyft, hve mörgu
menningar- og mannúðarmálinu
hún hefur komið í höfn með
frjálsu, sameiginlegu átaki. Þess
vegna hefi ég örugga von um að
hún hlaupi ekki frá hálfnuðu verki
hér heldur sýni rausn sína og
skilning á þessu málefni með því
að sjá um að sundlaugin þeirra í
Hátúni 12 verði fullgerð til afnota
á þeirra stóra alþjóðaári 1981.
Með því gæfi þjóðin sjálfri sér
stóra gjöf og —verðug verðlaun —
fyrir að hafa képpt að og náð góðu
marki.
Ingibjörg Þorgeirsdóttir
Ath. Tekið er á móti gjöfum í
sundlaugarsjóð á skrifstofu
Sjálfsbjargar Hátúni 12.