Morgunblaðið - 30.04.1980, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. APRIL 1980
17
Úr skýrslu um utanríkismál:
Veikjum eigið öryggi
og annarra ef við sker-
umst úr leik í NATO
Ólafur Jóhannesson leggur fyrstu
utanríkisskýrslu sina fyrir Alþingi
Utanríkisráðherra Ólaf-
ur Jóhannesson lagði fram
skýrslu sína um utan-
ríkismál á Alþingi sl.
mánudag. I skýrslunni er
að venju fjallað um al-
þjóðamál, alþjóðastofnanir
og svæðasamtök, sem ís-
land er aðili að, Atlants-
hafsbandalagið og örygg-
ismál íslands, hafréttar-
mál, flugmál, þróunarað-
stoð, utanríkisviðskipti og
utanríkisþjónustuna al-
mennt. Skýrslan er að
mestu leyti frásögn af því,
sem gerst hefur á ofan-
greindum sviðum, síðan
Benedikt Gröndal gaf Al-
þingi skýrslu um utan-
ríkismál fyrir ári. En einn-
ig er í skýrslunni lagt
nokkurt mat á þróun al-
þjóðamála og áhrif hennar.
I upphafi er birtur kaflinn um
utanríkismál í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar og síðan segir:
„I þessum ákvæðum felast engin
meiriháttar nýmæli og verður því
fylgt í meginatriðum sömu utan-
ríkisstefnu og farið hefur verið
eftir á undanförnum árum. Al-
kunna er að einn stjórnarflokk-
anna — Alþýðubandalagið — hef-
ur í grundvallaratriðum aðra
stefnu í öryggis- og varnarmálum.
Er sú stefna þess óbreytt þrátt
fyrir stjórnarsáttmálann."
Alþjóðamál
Kaflanum um alþjóðamál er
skipt í nokkra þætti og bera þeir
fyrirsagnirnar: Málefni Afganist-
an, slökunarstefnan, afvopnun-
armál, Austurlönd nær, Austur-
Asía, Afríka og nýskipan alþjóða
efnahagsmála og orkumál. I upp-
hafi kaflans segir, að mikil og
alvarleg tíðindi hafi orðið í heim-
inum. Þar beri að sjálfsögðu hæst
hernaðarlega íhlutun Sovétmanna
í Afganistan og þá versnandi
sambúð austurs og vesturs, sem
m.a. megi rekja til þessarar inn-
rásar.
Um innrás Sovétmanna í ná-
grannaríki sitt Afganistan og töku
bandaríska sendiráðsins í Teheran
og gíslana þar segir, að í báðum
tilvikum sé um að ræða gróft brot
á grundvallaratriðum þeirra
reglna, sem gilda í samskiptum
ríkja. Og síðan: „Verði ekki brugð-
ist ákveðið við er sú hætta yfirvof-
andi, að áfram verði haldið á sömu
braut og stoðum kippt undan þeim
réttarreglum, sem þjóðir heims
hafa smám saman sett sér að
fenginni reynslu. Fari svo verða
það smáþjóðirnar, sem mestu
tapa.
Þótt báðir þessir atburðir gerist
í fjarlægum heimshluta hafa þeir
bein áhrif á þróun heimsmála og
snerta okkur því ekki síður en
aðra. Samskipti austurs og vest-
urs hafa beðið verulegan hnekki
og jafnframt munu þessir atburð-
ir vafalaust hafa áhrif á þróun
annars stórmáls, samskipti norð-
urs og suðurs, þ.e. þróaðra ríkja og
þróunarríkja."
Afganistan
I þættinum um Afganistan seg-
ir, að ekki hafi verið lagðar fram
sannanir um íhlutun Pakistana,
Bandaríkjamanna og Kínverja í
málefni Afganistan, sem Sovét-
menn notuðu sem yfirskin yfir
innrás sína. Þá er minnt á það, að
104 ríki kröfðust þess á skyndi-
fundi allsherjarþings Sameinuðu
þjóðanna, að allur erlendur her
yrði tafarlaust og skilyrðislaust
kallaður frá Afganistan. 18 ríki
sátu hjá og 18 ríki voru á móti,
Sovétríkin og nánustu fylgiríki
þeirra. Segir síðan í skýrslunni:
„Eftir þessari samþykkt hefur þó
ekki verið farið til þessa.“ Þá segir
þar einnig: „Athyglisverðust eru
þó viðbrögð ýmissa hlutlausra
ríkja þriðja heimsins, sem fram til
þessa hafa oftast fylgt Sovétríkj-
unum að rnálurn." Og enn „Þótt
viðbrögðin í hlutlausum ríkjum
hafi orðið hörð við innrás Sovét-
manna í Afganistan er varla við
því að búast, að þessi ríki fari að
halla sér meira að Vesturlöndum,
en hitt kann þó að vera, að þau
sýni ekki jafn fortakslausan
stuðning við málflutning Sovét-
manna og reyndin hefur oftast
verið fram til þessa.“
Slökunarstefnan
Um slökunarstefnuna er það
sagt, að hún hafi „óhjákvæmilega
beðið mikinn hnekki við innrásina
í Afganistan, harkalega meðferð á
sovéskum andófsmönnum og
áframhaldandi aukningu víg-
búnaðar í Sovétríkjunum, ekki síst
uppsetningu SS-20 eldflauganna."
Og síðar segir: „Enda þótt nú sé
komin upp sú staða, að vestræn
ríki telji nauðsyn bera til að
standa þétt saman og treysta
samvinnu sína, m.a. innan Atl-
antshafsbandalagsins, þá munu
meginmarkmið þessa bandalags
standa áfram óhögguð, þ.e. að
tryggja öryggi aðildarríkja sinna
með vörnum annars vegar og
framgangi slökunarstefnunnar
hins vegar. Enginn hefur áhuga á
að hverfa aftur til tímabils kalda
stríðsins og þeirrar hættu á
heimsstyrjöld, sem slíku ástandi
fylgir.“
íslam og
Kampútsea
I þættinum um Austurlönd nær
segir m.a.: „Byltingin í íran og
fleiri atburðir í ríkjum múham-
eðstrúarmanna hafa opnað augu
manna fyrir því, að islam er ekki
aðeins trúarbrögð heldur einnig
pólitískt afl, sem þegar er farið að
gæta verulega og kann að eiga
eftir að hafa mikil áhrif á þróun
mála í heiminum á næstu árum og
áratugum.“
Og í þættinum um Austur-Asíu
segir m.a.: „Kampútsea hefur enn
verið í brennidepli á undanförnu
ári og virðist seint ætla að linna
þeim hörmungum, sem yfir þetta
land hafa gengið. Rauðu kmerarn-
ir, sem tóku völdin í landinu eftir
brottför Bandaríkjamanna frá
Suðaustur-Asíu, hófu framkvæmd
kennisetninga sinna, sem leiddi til
útrýmingar verulegs hluta þjóðar-
innar. Með vísan til framferðis
þessara valdamanna réðust Víet-
namar inn í Kampútseu og hafa
þeir nú meginhluta landsins á
valdi sínu. Enn er barist og er
talið, að allt að 200 þúsund
hermenn frá Víetnam séu nú í
Kampútseu. Hörmungum íbúanna
hefur lítið linnt, enda var innrás
Víetnama af öðrum hvötum
sprottin en umhyggju fyrir
mannréttindum í nágrannaríki.
Flóttamannastraumurinn hefur
verið gífurlegur, þótt hann sé nú
nokkuð í rénum og hafa Thailend-
ingar orðið að taka við mestum
fjölda flóttamanna þótt þeir hafi í
raun og veru átt meira en nóg með
að sinna eigin málum.“
Ólafur Jóhannesson utanríkis-
ráðherra
Atlantshafs-
bandalagið og örygg-
ismál íslands
I kaflanum um Atlantshafs-
bandalagið og öryggismál íslands
segir meðál annars:
„Atlantshafsbandalagið eru
samtök þjóða með svipaða menn-
ingu og lífsskoðanir. Þær hafa
komið sér upp varnarkeðju til að
tryggja sig fyrir utanaðkomandi
árás og í því skyni leggja þær allar
eitthvað af mörkum. Framlag
okkar Islendinga hefur aðallega
verið og er aðstaðan á Keflavíkur-
flugvelli. Óslitin varnarkeðja er
öruggusta leiðin til að tryggja að
aldrei þurfi að grípa til vopna. Ef
við Islendingar skerumst úr leik
höfum við veikt þessa keðju og þar
með dregið úr öryggi allra þeirra
þjóða, sem setja traust sitt á
bandalagið, einnig okkar sjálfra.
Aðalhlutverk varnarstöðvarinn-
ar á Keflavíkurflugvelli er kaf-
bátaleit og kafbátaeftirlit auk
þess sem hún fylgist með ferðum
hernaðarflugvéla. Mætti því e.t.v.
allt eins vel nefna hana eftirlits-
stöð eins og varnarstöð. Einnig er
Teikning
þessi birt-
ist fyrir
skömmu i
hlaðinu Int*
ernationai
Herald Tri-
bune með
textanum:
Khomeini
leikur sér
að eldinum
du WASMiugipf
Keflavíkurflugvöllur mikilvægur
fyrir flugsamgöngur milli Evrópu
og Ameríku vegna legu landsins
mitt á milli þessara tveggja
heimsálfa og einnig er öryggi allra
skipaflutninga á hættutímum
mjög háð aðstöðu á íslandi eins og
sýndi sig í síðari heimsstyrjöld-
inni.
Þegar litið er á þau atriði, sem
ég hef hér minnst á má ljóst vera,
að verulegar breytingar hafa orðið
á hlutverki varnarstöðvarinnar á
Keflavíkurflugvelli í kjölfar
tækniþróunar undanfarinna ára-
tuga. Hún hefur færst æ meira í
það horf að gegna fyrst og fremst
hlutverki eftirlits og viðvörun-
arstöðvar. Sem slík er hún þó ekki
síður mikilvæg sameiginlegu ör-
yggi allra bandalagsríkjanna en
hún var fyrir 30 árum.
Hlutverk þess varnarbandalags,
sem við erum aðilar að, og þess
hlekks, sem við erum í keðjunni,
er að sjá til þess með traustum
vörnum að ekki komi til styrjaldar
og jafnframt er það hlutverk
þessa bandalags og hlutverk, sem
ég legg mikla áherslu á, að vinna
að afvopnun, sem framkvæma
verður stig af stigi með vönduðum
samningum og raunhæfu eftirliti,
sem tryggi heiðarlega og undan-
bragðalausa framkvæmd slíkra
samninga. Undir árangri í þessum
málum er það komið hversu fljótt
aðstæður í heiminum verða þann-
ig, að unnt reynist að láta varnar-
liðið fara frá Islandi."
U tanr íkisviðskipti
Ekki kemur fram í kaflanum
um utanríkisviðskipti, hvað ríkis-
stjórnin hyggst fyrir að því er
varðar frekari aðgerðir til að
beina olíuviðskiptunum til ann-
arra ríkja en Sovétríkjanna. Þar
er lagt mat á það hagræði, sem
Islendingar hafa haft af viðskipta-
samningnum við Efnahagsbanda-
lag Evrópu og þar segir:
„Eins og vikið var að í síðustu
ársskýrslu eru tollfríðindi á
íslenskum sjávarafurðum og iðn-
aðarvörum í EBE- og EFTA-
löndum okkur Islendingum mikils
virði. Einkum hefur bókun nr. 6
við viðskiptasamning Islands og
Efnahagsbandalags Evrópu sem
gekk í gildi hinn 1. júlí 1976 og
tekur til sjávarafurða haft vax-
andi gildi fyrir okkur.
Á árinu 1979 voru fluttar út
sjávarafurðir sem tollfríðinda
nutu í EBE-ríkjum fyrir um 52,3
milljarða króna og má lauslega
áætlað meta tollaívilnanir af þess-
um útflutningi á um 4,7 milljarða
króna. Tollaívilnanir af útflutn-
ingi iðnaðarvara til EBE-ríkja á
árinu 1979, sem var að verðmæti
um 35,1 milljarður króna, má
meta á um 2,7 milljarða króna.
Samtals verða því tollaívilnanir
EBE-ríkja á sjávarafurðum og
iðnaðarvörum á árinu 1979 metn-
ar á 7,4 milljarða króna. Má telja
að þessi tollfríðindi hafi að miklu
leyti komið íslandi til góða í
hækkuðum útflutningstekjum.“
í lokakafla skýrslunnar um
utanríkisþjónustuna almennt er
þess minnst, að utanríkisþjónust-
an verði 40 ára gömul 8. júlí n.k.,
en bráðabirgðalög um stofnun
hennar voru sett þann dag 1940
um að Island skyldi taka utan-
ríkismálin í sínar hendur eftir
hernám Danmerkur. í þessum
kafla segir, að hvergi hafi komið
fram hjá fulltrúum einstakra Af-
ríkuríkja að þau teiji sér sérstak-
an hag í íslensku sendiráði í
Afríku, ef-það er í einhverju öðru
Afríkuríki og segir í skýrslunni,
að sama máli megi ætla að gegni
um ríki í Suður-Ameríku. Ög
síðan segir: „Samgöngum er
reyndar þannig háttað enn í dag,
að fljótlegra er að fara til flestra
Afríkuríkja frá helstu börgum
Evrópu en frá næstu nágranna-
ríkjum."
I lok skýrslunnar segir Ólafur
Jóhannesson utanríkisráðherra,
að hann vilji ljúka þessari fyrstu
skýrslu sinni um utanríkismál
með því að segja, að þegar litið sé
yfir farinn veg á fjörutíu ára
afmæli íslenskrar utanríkisþjón-
ustu hljóti það að vera sanngjarn-
ra manna dómur, að vel megi við
una.