Morgunblaðið - 05.10.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1980
fHttgtutÞIftfrifr
Ótgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn GuðmundsSon.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.500.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 280
kr. eintakiö.
að er engin tilviljun, að
fulltrúi Alþýðubanda-
lagsins í útvarpsráði og
fundarstjóri á fjöldafund-
um þess skuli koma fram
fyrir alþjóð sem málsvari
harðstjórnar Stalíns. Það
er engin tilviljun, að Þjóð-
viljinn skuli taka sömu
afstöðu til valdabrölts
vinstrisinna á landsþingi
breska Verkamannaflokks-
ins og málgagn breskra
kommúnista Morning Star,
sem eitt dagblaða í Bret-
landi fagnar upphlaupinu
og telur það merki um
„lýðræðislegan styrkleika".
Ef til vill er ritstjórnar-
grein Þjóðviljans um málið
þýðing úr systurblaðinu
Morning Star með breyttu
breytanda? Og það er engin
tilviljun, að þau samtök,
sem Þjóðviljinn hallmælir
aldrei en umgengst jafnan
með óttablandinni virð-
ingu, Menningartengsl ís-
lands og Ráðstjórnarríkj-
anna, MIR, skuli þessa dag-
ana gangast fyrir „eistn-
eskum dögum" hér á landi
til að minnast „inngöngu
Eystrasaltsríkjanna í Sov-
étríkin" eins og kúgun þess-
ara ríkja heitir á máli
Sovétvina.
Morgunblaðið birtir í til-
efni af þessum ósmekklegu
„hátíðarhöldum" kommún-
ista hér á landi greina-
flokk, þar sem dregnir eru
fram helstu þættir úr sögu
Eistlands. Eins og menn
sjá af lestri hans er furðu
margt sameiginlegt með
sögu Eistlendinga og Is-
lendinga. Um þær mundir,
sem Island var numið, er
Eistlands fyrst getið í rit-
uðum heimildum. Á 9. öld
sóttu víkingar það heim
ýmist í kaupleiðöngrum eða
ránsferðum. Tæpum 40 ár-
um áður en íslendingar
gengu Noregskonungi á
hönd með Gamla sáttmála
var Eistland lagt undir sjö
alda erlenda yfirstjórn.
Rétt eins og á íslandi fór að
örla á þjóðlegri vakningu
meðal Eistlendinga á miðri
19. öld. Árið 1918, sama ár
og íslendingar urðu full-
valda þjóð, lýstu Eistlend-
ingar yfir fullkomnu sjálf-
stæði sínu gagnvart Rúss-
landi. Rúmum tuttugu ár-
um síðar lýkur samanburð-
inum við íslandssöguna,
því að með griðasáttmála
þeirra Stalíns og Hitlers
1939 fylgdu þau undirmál,
að þeir skiptu Eystrasalts-
ríkjunum á milli áhrifas-
væða sinna. í júní 1940 fór
Rauði herinn inn í öll
Eystrasaltslöndin, tveimur
mánuðum síðar voru þau
innlimuð í Ráðstjórnar-
ríkin. Þess sorglega atburð-
ar minnast Menningar-
tengsl íslands og Ráð-
stjórnarríkjanna nú með
skemmtunum hér á landi.
Eftir að Eistland var
orðið hluti Sovétríkjanna
var Rauða hernum og
leynilögreglunni beitt til að
uppræta allt er minnti
Eistlendinga á sögu þeirra
og menningu. Stórkostlegir
mannflutningar til Síberíu
voru fyrirskipaðir til að
fullkomna upprætingar-
starfið og herraþjóðin
rússneska sendi fulltrúa
sína til að fylla upp í
skörðin. Aðför var gerð að
eistneskri tungu og mótuð
barnauppeldisstefna til að
ala upp nýja kynslóð í
hollustu við nýlenduherr-
ana í Moskvu og trú á
Lenín. Það er til marks um
styrkleika eistneskrar
þjóðarvitundar, að hún hef-
ur ekki gefist upp fyrir
sovétvaldinu. Landflótta
Eistlendingar halda uppi
öflugu starfi og um allan
hinn frjálsa heim nýtur
barátta Eystrasaltsþjóð-
anna fyrir sjálfsvirðingu
sinni andspænis ofbeldis-
öflunum mikillar virðingar
hjá þeim, sem ekki eru
handbendi Moskvuvaldsins.
í bók sinni Kommúnismi
og vinstri hreyfing á ís-
landi lýsir Arnór Hanni-
balsson viðbrögðum komm-
únista á íslandi við innlim-
un Eystrasaltsríkjanna í
Ráðstjórnarríkin með þess-
um orðum: „Eina kveðjan
sem Brynjólfur Bjarnason
gat sent þessum þjóðum á
harmsögulegum tímum,
voru fáryrði um meðaumk-
S'_
Smánardagar MIR
un “með einhverjum yfir-
stéttarklíkum". Mannslífið,
mannlegur virðuleiki, rétt-
ur smáþjóðanna var ekki
mikils virði í augum Brynj-
ólfs Bjarnasonar." í þessu
samhengi má geta þess, að
fyrir nokkrum dögum fjall-
aði Þjóðviljinn fjálglega
um það, að Brynjólfur
Bjarnason hefði heiðrað
Alþýðubandalagið með
nærveru sinni á flokks-
fundi þess.
Hollusta kommúnista á
íslandi fyrr og síðar við
Ráðstjórnarríkin er engin
tilviljun, hún er grundvall-
arþáttur í stjórnmálavið-
horfi þeirra, sem þeim
tekst ekki að afmá, hversu
oft sem þeir skipta um nafn
á flokki sínum. Smánar-
dagar MÍR í tilefni af
kúgunarafmæli Eystra-
saltsríkjanna eru enn ein
staðfesting á þessu. Vekur
furðu, hve lágt sovétvinir á
íslandi geta lagst til að
sanna herraþjóðinni al-
gjöra undirgefni sína. Það
er dapurlegt til þess að
vita, að Alþýðusamband ís-
lands skuli telja sér sam-
boðið að vera þátttakandi í
þessum „hátíðarhöldum“
með því að lána húsnæði
síns ágæta listasafns undir
einn þátt þeirra. Varla
þætti það stórmannlegt í
Póllandi. En vonandi tekst
þeim, sem af „hugsjóna-
ástæðum" sækja þessar
samkomur MÍR, að skilja
samviskuna eftir heima —
svona til hátíðabrigða.
| Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦*Laugardagur 4.
Gudmundur
Daníelsson
Á sjötugsafmæli Guðmundar
Daníelssonar í dag er ástæða til að
minnast fjölskrúðugs lífsstarfs
hans, enda munu fáir íslenzkir
rithöfundar hafa verið afkasta-
meiri en Guðmundur og enn færri
reynt fleiri form ritlistar en hann.
Guðmundur er þó ekki einungis
einn afkastamesti höfundur núlif-
andi, heldur eru beztu verk hans í
flokki þeirra bókmennta samtím-
ans á landi voru, sem hæst ber og
mestra vinsælda njóta. Guðmund-
ur Daníelsson hefur einnig, flest-
um öðrum fremur, sýnt, að góðar
bókmenntir þurfa ekki alltaf að
vera skáldskapur, heldur getur
margt það, sem ekki telst til
skáldskapar, verið meiri bók-
menntir en misjafn skáldskapur.
Þannig hefur Guðmundur skrifað
greinar ýmiss konar og samtöl,
sem venjulega heyra blaða-
mennsku til, með þeim hætti, að
þessi tegund ritlistar, rís einatt í
æðra veldi og verður að góðum
bókmenntum, sem skipa má á
bekk með góðum skáldskap. Hið
sama gildir um minningaskrif
skáldsins, svo sem Landshorna-
menn, sem er ein fyrsta hérlend
minningasaga úr lífinu, skrifuð
með þeim hætti, að líf og list
tvinnast saman í sérstæðum stíl
og verða að skemmtilegum bók-
menntum.
En hæst rís þó Guðmundur
Daníelsson í beztu skáldverkum
sínum, sem þjóðin hefur tekið
ástfóstri við, og er raunar ekki
vanzalaust, að skáldsaga á borð
við Blindingsleik hefir ekki verið
gefin út í skólabókaútgáfu, á sama
tíma og miklu síðri rit hafa skotið
upp kollinum á þeim vígstöðvum.
En glámskyggni samtímans ríður
ekki við einteyming, þegar kemur
að kerfi og tízkufyrirbrigðum. En
slík skáldrit sem Blindingsleikur
munu þó ekki fara á mis við
samtíð og framtíð af þeim sökum.
Góðar bókmenntir verða ávallt á
vegi góðra lesenda, hvernig sem
reynt er að gleyma þeim. (!)
En á sjötugsafmæli Guðmundar
Daníelssonar er ekki sizt ástæða
til að minnast' þess, að skáldið er
einn þeirra, sem aldrei hafa keypt
sér eða verkum sínum frið með því
að gæla við háværa og aðsóps-
mikla formælendur einræðis-
stefnu. Hann hefur ávallt verið
þar í flokki, sem reynt hefur verið
að hlúa að lýðræði — og því hefur
hann t.a.m. aldrei gengið marx-
isma á hönd.
Þegar Guðmundur Daníelsson
var að hasla sér völl sem ungur
rithöfundur, átti hann ekki ritvél.
Hann bað því Ingólf Jónsson á
Hellu að vélrita fyrir sig fyrsta
ljóðið, sem hann fékk birt á prenti.
Ingólfur gerði það og hefur víst
enginn annar rithöfundur notið
þeirrar virðingar á hálu svelli
listagyðjunnar að hafa Ingólf á
Hellu fyrir e.k. einkaritara sinn.
En það fór vel á því, að leiðir
þessara tveggja sunnlenzku
kempna skyldu liggja saman með
þessum hætti. Báðar hafa þær
helgað líf sitt menningu íslenzku
þjóðarinnar, uppbyggingu og at-
hafnaþrá — með óbilandi trú á
landið að leiðarljósi.
En nú skulum við snúa okkur að
Ingólfi. Hellujarlinn dregur ekki
síður að sér athygli en Guðmund-
ur skáld.
Ummæli
Ingólfs
Ellert B. Schram, ritstjóri Vísis,
birti samtal við Ingólf Jónsson,
fyrrum ráðherra, í blaði sínu um
fyrri helgi. Menn leggja yfir-
leitt við hlustirnar, þegar Ingólfur
tekur til máls, en hann nýtur nú
hvað mestrar virðingar íslenzkra
stjórnmálamanna fyrir langt og
farsælt starf í þágu þjóðarinnar.
Hann hefur um langt árabil verið
í forystu Sjálfstæðisflokksins og
telur eins og margir aðrir, að nú
eigi menn að fara að hugsa mál
sitt af alvöru, eins og drepið var á
í síðasta Reykjavíkurbréfi. Það sé
þjóðarnauðsyn að öldur lægi inn-
an Sjálfstæðisflokksins og hann
taki við því forystuhlutverki, sem
þjóðin ætlar honum. Án sterks
Sjálfstæðisflokks opnast allar
flóðgáttir fyrir upplausn og rót-
leysi, eins og nú hefur sýnt sig, svo
að ekki sé talað um áhrif komm-
únista á Islandi og þau völd, sem
þeir hafa sölsað til sín í skjóli
þeirrar óeiningar sem verið hef-
ur í stærsta flokki þjóðarinnar.
Skipbrot vinstri stefnunnar blasir
nú enn einu sinni við hverjum,
sem sjá vill, og það er ekki
hlutverk sjálfstæðismanna, að
bera ábyrgð á því kollraki.
Ingólfur Jónsson, segir m.a.:
„Eg legg ekki dóm á þessa
stjórn, eða hvort hún verður
langlíf eða skammlíf. Hún verður
dæmd af verkum sínum. Stað-
reyndin virðist því miður sú, að
verðbólgan geisar fram í ekki
minna mæli en áður. Því miður
segi ég, því hvort sem maður er
stuðningsmaður stjórnarinnar eða
andstæðingur, þá tel ég að allir
íslendingar eigi að óska hverri
stjórn velfarnaðar, því ef vel
gengur þá njóta þess allir. Þegar
illa gengur verður öll þjóðin að
gjalda þess.
Þjóðfélagið hvílir á atvinnuveg-
unum en þeir eru ekki nógu
traustir, eins og ekki er við að
búast, þegar ekki er veitt viðnám,
gegn verðbólgu."
Og ennfremur:
„Eg el þá von í brjósti að
atburðirnir sl. vetur, valdi ekki
varanlegum klofningi. Andstæð-
ingar sjálfstæðismanna hafa von-
að að Sjálfstæðisflokkurinn klofn-
aði og nýtt flokksbrot verði mynd-
að.
Það er kunnugt, að Albert
Guðmundsson, sem hefur stutt
stjórnina vill efla Sjálfstæðis-
flokkinn og vinna að samheldni
hans, og neitar því ákveðið að
hann standi að neinu leyti að
nýrri flokksmyndun. Sama get ég
sagt um Eggert Haukdal, en hann
hefur sagt í áheyrn margra að
nauðsynlegt sé að efla Sjálfstæðis-
flokkinn af alefli, ný flokksmynd-
un komi ekki til greina.
Eg hef ekki rætt við ráðherrana,
en ég trúi því að í næstu alþingis-
kosningum munu sjálfstæðismenn
á Vesturlandi og á Norðurlandi
vestra standa að sameiginlegu
framboði.
Þá vil ég heldur ekki trúa öðru
en Gunnar Thoroddsen vilji að
einn framboðslisti verði borinn
fram í Reykjavík af sjálfstæðis-
mönnum."
Sjálfstæðis-
flokkurinn á
að vera kjöl-
festa í öldu-
rótinu
Og loks talar Ingólfur Jónsson
um mikilvægt hlutverk Sjálfstæð-
isflokksins, vörn hans fyrir ein-
staklinginn í upplausnarþjóðfélagi
kerfiskarla vinstri stefnunnar og
viðnám við rótleysi. Hann segir
þessi athyglisverðu orð:
„Eg hef aldrei skilið hvernig
menn þola að láta draga sig í dilka
og kalla sig Gunnars- eða Geirs-
menn. Eg tel að menn einblíni
yfirleitt of mikið á persónur.
Foringi verður að vera glæsilegur,
greindur og velviljaður, en hann
verður ekki áhrifamikill nema
flokksmenn vilji standa með hon-
um. Allir foringjar Sjálfstæðis-
flokksins hafa verið umdeildir á
vissum tímum, jafnvel okkar
bestu menn. En þeir hafa staðið
það af sér, vegna yfirburða sinna.
Ég vil frið í flokknum og
einingu, og ekki draga fram ávirð-
ingar. Nú ríður á að bera sáttar-
orð á milli. Hver verði formaður
ræðst á 900 manna landsfundi, því
þar er þverskurður sjálfstæð-
ismanna hvarvetna á landinu, sá
sem er rétt kjörinn á kröfu á
stuðningi allra sjálfstæðismanna,
sem kjósa að vinna undir merki
lýðræðis. Næsti landsfundur mun
skera úr hverjir verða valdir til
forystu.
Þótt nú bresti í flokknum, þá
breytir það ekki því, að Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur miklu hlut-
verki að gegna. Hann er kjölfesta
og boðberi frelsis og athafna,
sverð og skjöldur athafnalífsins
og lífskjaranna. íslenska þjóðin