Morgunblaðið - 05.10.1980, Qupperneq 23

Gleggsta bendingin var án efa
heimköllun Þjóðverja úr Eystra-
saltslöndunum.
Eistnesku Þjóðverjarnir voru
minnihlutahópur (15—16 þúsund)
sem Eistlendingr litu hornauga
vegna sögu sinnar, því að úr þeirra
röðum komu hinir baltnesku bar-
ónar sem kúgað höfðu þjóðina
öldum saman. Um þetta segir
Ants Oras svo: „Það hefði þess
vegna átt að verða oss óvænt gleði,
þegar Hitler kallaði alla Austur-
Þjóðverja heim til „föðurlandsins"
nokkrum vikum eftir undirskrift
eistnesk-rússneska sáttmálans. Á
hálfum mánuði mátti heita að
þessir þjóðflutningar væru fram-
kvæmdir til fullnustu. Það var
haustið 1939. Þessir atburðir
hefðu átt að geta opnað augu vor
fyrir því hvað raunverulega fólst í
sáttmála Ribbentrops og Molo-
tovs, að því er snerti land vort.
Eistland hafði verið afhent Rúss-
um.“
Reyfari um
tvo hermenn
Vorið 1940 varð atburðarásin
mjög hröð. Danmörk og Noregur
voru hernumin, Holland og Belgía
gersigruð og Rotterdam jöfnuð við
jörðu. Um sama leyti fóru rússn-
esk blöð að ásaka Eistlendinga
fyrir Bretavináttu. Smám saman
fór að koma í ljós að Eystrasalts-
ríkin voru á ný komin inn í
„vinnuáætlun" Sovét-Rússlands.
Um mánaðarmótin maí—júní fékk
stjórn Litháen rússneska orðsend-
ingu þar sem stjórnin var að
ósekju sökuð um að halda vernd-
arhendi yfir mönnum sem rænt
hefðu tveimur rússneskum her-
mönnum. Fáránleg reyfarasaga
um tvo hermenn úr Rauða hernum
var búin til og sagt að þeir hefðu
verið píndir til dauða í þeim
tilgangi að fá þá til að gefa
hernaðarlegar upplýsingar. Orð-
sending Molotovs utanríkisráð-
herra ráðstjórnarríkjanna var
mjög ógnandi. Hann varaði stjórn
Litháen við og kvaðst vilja gera
henni það ljóst, að eftirköstin yrðu
slæm ef ræningjunum yrði ekki
refsað og trygging sett fyrir því að
slíkt myndi ekki endurtaka sig!
Nóttin
grúfist yfir
Helgina 15.—17. júní 1940 var
þessum sérkennilega níu mánaða
forleik lokið. Rússar höfðu kastað
grímunni. Aragrúi stríðsvagna og
hermanna flæddi yfir landamærin
og hatrömmum ákærum var beint
af Rússa hálfu gegn Eystrasalts-
ríkjunum. Þau voru sökuð um að
hafa gengið í hernaðarbandalag
gegn Ráðstjórnarríkjunum og
Rússar settu fram úrslitakosti.
Þess var krafist að ríkisstjórn
Eistlands segði af sér, og ný stjórn
tæki við sem væri vinsamleg
Sovét-Rússlandi. Þess var einnig
krafist að Rússar fengju ótak-
markaðan rétt fyrir herstöðvar og
það sama gerðist í hinum löndun-
um tveimur.
Ekki var um annað að ræða en
ganga að úrslitakostum Rússa.
Þeir voru með 100 þúsund manna
her í Eistlandi gráan fyrir járn-
um. Tallinn var umsetinn og
aðstoð utan frá var óhugsandi.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1980
23
Stalín sendi trúnaðarmann sinn á
vettvang, Sidanov að nafni, til að
gera út um örlög Eistlands. Hann
skipulagði fjöldafundi þar sem
erindrekar bolsévika fluttu áróð-
ursræður. Verkamenn voru kúgað-
ir til að mæta og hermenn um-
kringdu fundarstaðina. Lepp-
stjórn var sett á laggirnar í
landinu.
Þegar hófust stórko3tlegir
nauðungaflutningar á fólki til
Rússlands. Margir voru skotnir og
fangelsin yfirfylltust. í bók sinni
Eistland — smáþjóð undir oki
erlends valds segir Andres Kung
svo frá: „í því augnmiði að kæfa
andóf þjóðanna í fæðingu hóf
rússneska leyniþjónustan NKVD
mikla nauðungaflutninga úr lönd-
unum. Þeir fyrstu hófust aðfara-
nótt 14. júní á svonefndri Bartól-
émeusarnóttu Eystrasaltsþjóð-
anna. Þá nótt voru 10.000 manns
sendir úr Eistlandi einu áleiðis til
þrælkunarbúða í Síberíu. Þriðj-
ungur þessa hóps voru börn yngri
en 15 ára gömul. Tekist hefur að
varðveita lista með nöfnum nær
allra þeirra, sem nauðugir voru
fluttir úr þessum löndum á árun-
um 1940—1941. Úr Lettlandi voru
fluttir 15.000 manns þessa sömu
nótt, gn jun 18.000 úr Litháen.
Eftir að fýrra hernámi Sovétríkj-
anna lauk, fundust miklar fjölda-
grafir í Kore, rétt utan við Tallin,
og í Tartu og í smábænum Vilj-
andi.“
„Helförin“
til Siberíu
Fólkið var gripið á heimilum
sínum að nóttu til og komið fyrir í
gripaflutningavögnum. Á gólfum
þessara vagna var lítið gat og var
það eina náðhúsaðstaðan sem
fólkinu var búin. Á járnbrautar-
stöðinni var fólkinu skipt í hópa
eftir kynjum. Fjörutíu manns var
troðið í hvern vagn, sem urðu svo
yfirfullir að fólk varð að skiptast á
um að liggja og standa. Ándres
Kung segir: „Er vagnarnir voru
full-„hlaðnir“, var þeim læst að
utan með járnslagbröndum.
NKVD-menn og hermenn úr
Rauða hernum slógu hring um
vagnana sem stóðu kyrrir á braut-
arstöðinni næstu þrjá dagana,
meðan NKVD-mennirnir gengu
endanlega frá „sendingunni". All-
an þann tíma fékk „farmurinn"
hvorki vott né þurrt. Örfáir höfðu
haft með sér eitthvað matarkyns
en engan hafði órað fyrir því að
þeir myndu ekki einu sinni fá
vatn.“
Þessi hörmungarfrásögn minnir
óneitanlega á atburði sem á sama
tíma voru að gerast í Þýskalandi
þriðja ríkisins, eða hefði þessi
lýsing Andrésar Kúng ekki allt
eins getað hafa verið atriði úr
Helförinni (Holocaust): „Nokkrir
misstu vitið af hita og þorsta.
Mörg kornabörn dóu. Ófrískar
konur fæddu börn sín fyrir tím-
ann á skítug vagnsgólfin. En
ekkert af þessu snerti varðmenn-
ina hið minnsta. Hvorki líkin né
hinir vitskertu voru fjarlægðir úr
vögnunum. Það var ekki fyrr en
nokkrum dögum síðar, er lestirnar
voru komnar út úr Eistlandi, að
vagnarnir voru opnaðir og fang-
arnir fengu að dreypa á súpugutli
og vatnssopa."
Rússar myrtu á annað hundrað saklausra borgara nálægt þessum stað
I Tartu í Eistlandi. Likunum var siðan demt ofan i brunninn sem sést
á myndinni.
Ein fjöldagrafanna nálægt Tartu.
Eistneskir kommúnistar i Moskvu. I hópnum má kenna ráðherra úr
leppstjórn kommúnista. Myndin var tekin vorið 1940.
En nauðungarflutningunum
lauk ekki með heimsstyrjöldinni.
Á árunum í kringum 1950 voru
tugþúsundir Eistlendinga fluttar
nauðugar brott úr landinu. Talið
er að alls hafi 140 þúsund Eist-
lendingar verið sendir til Síberíu
þau ár sem hernámið hefur staðið.
Það er ekki svo lítil blóðtaka fyrir
þjóð sem í upphafi harmleiksins
taldi rösklega eina milljón manna.
í Lettlandi voru fórnarlömbin
nokkrum þúsundum fleiri og í
Litháen er heildartala þeirra sem
fluttir voru til Síberíu alls um 280
þúsund manna.
Dauði Stalíns batt enda á lík-
amlega upprætingu og fangaflutn-
inga og þeir sem ekki fórust úr
kulda, þrælkun og sjúkdómum
tóku að tínast heim einn af öðrum.
Sennilega hefur þriðjungur fang-
anna komist heim á ný — margir
skaddaðir fyrir lífstíð á sál og
líkama.
Samhliða fangaflutningunum
fjölgaði Rússum í landinu og til
marks um það má geta þess að 92
þúsund Rússar bjuggu i Eistlandi
árið 1934 en árið 1959 voru þeir
orðnir 240 þúsund.
„Af fúsum og
frjálsum vilja*
Jafnframt því sem skipt var um
íbúa í Eystrasaltsríkjunum í stór-
um stíl, fóru fram „kosningar" í
áróðursskyni. Eistneska þjóðþing-
ið hafði verið leyst upp þegar í
júní 1940 og staðið var fyrir
„kosningum" í ráðstjórnarstíl. Öll-
um öðrum en komúnistum var
gert ókleift að bjóða fram. Aðeins
frambjóðendur leppstjórnarinnar
voru í framboði og fólk var neytt á
kjörstaði. Kosningarnar fóru fram
14. og 15. júlí 1940. Þrátt fyrir
ofbeldið var kjörsókn lítil. Sagt
var að 84,1% af þeim er kosn-
ingarétt höfðu hefðu kosið og af
þeim hefðu 92,8% kosið „Samfylk-
ingu hins vinnandi fólks“. 7,2%
atkvæðaseðla hefðu verið úrskurð-
aðir ógildir!
Fyrsti fundur hins nýkjörna
þings fór fram 21. júlí. Honum var
slitið í miðjum klíðum og frestað
var samþykkt ályktunar um að
Eistland óskaði að gerast meðlim-
ur Ráðstjórnarríkjanna. Daginn
eftir var annar fundur haldinn
þar sem öll mótstaða hafði verið
brotin á bak aftur og ályktunin
samþykkt mótatkvæðalaust. Þing-
húsið var umkringt hermönnum
daginn sem þetta gerðist og rússn-
eskir leyniþjónustumenn sáu til
þess að allt færi eftir áætlun.
Sjötta ágúst 1940 var hátíðlega
lýst yfir, að Eistland væri „af
eigin fúsum og frjálsum vilja
gengið í Sovétríkjasambandið".
— IIL
í Morgunblaðinu
á þriðjudag:
Rússneskun
Eystrasaltslanda
í þessari grein er sagt frá
menningarstefnu Rússa i Eystra-
saltslöndum og hvernig mark-
visst hefur verið unnið að þvi að
afmá öll þjóðleg einkenni þessara
landa.
Dauði Stalins batt enda á likamlega upprætingu og fangaflutninga Eistlendinga.