Morgunblaðið - 30.11.1980, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
35
Bragi Krístjónsson Milliríkjaviðskipti og alþjóðastjórnmál:
Ýmsir álíta framtíðar samskipti iðnríkja og
þróunarríkja meira vandamál en vopnaglamur
risaveldanna. Merkasta framlag til framtíðar-
lausnar þess er álit 17 manna nefndar undir
forsæti Willy Brandts, fyrrv. kanslara Vestur-
Þýskalands, sem nýlega skilaði áliti sinu til
Waldheims aðalritara sameinuðu þjóðanna.
Robert McNamara, aðalbankastjóri Alþjóða-
bankans í Washington, átti á sínum tíma
frumkvæði að starfi nefndarinnar. Hér er
fjallað um nokkur atriði skýrslunnar frá ýmsum
hliðum.
í síhraða New York borgar er
einn margra frasa, sem fjöl-
miðlafólk brúkar í daglegum 1
streðserli: MEGO, My eyes glaze
over; tjáning notuð innan stétt-
arinnar þegar ill nauðsyn veldur
því að fjallað er um afar leiði-
gjörn verkefni. Eitt þeirra við-
fangsefna, sem kemur þessu orði
fram á varir fólks, er fátæktin í
þróunarlöndunum, afstaða iðn-
ríkja til þróunarríkja og öfugt.
Astaeður þessa starfsleiða eru
nokkuð augljósar. Umræðan um
þessi alvarlegu málefni hefur í
áraraðir einkennzt af alvörulitl-
um slappleika allra aðilja.
Stjórnmála- og embættismenn í
þúsundatali hafa fjölmennt í
fundarsali og þambað þúsundir
lítra af kokteilum og tekið þátt í
velmeintum tilraunum að koma
á flot viðræðum um samskipti
þróunarríkja og iðnríkja. En
hverju sinni hefur árangurinn
aðeins orðið máttvana orða-
flaumur og síbreikkandi bil milli
þessara aðilja, sem reynt er að
brúa með innihaldslausum álits-
gerðum.
Virðingarverð tilraun var gerð
til að koma af stað raunveru-
legum athugunum á þessum
málefnum árið 1977, þegar aðal-
bankastjóri Alþjóðabankans,
Robert McNamara, skipaði Willy
Brandt formann í 17 manna hópi
stjórnvitringa víðs vegar að til
að „kanna ójöfnuð í samfélagi
þjóðanna og benda á lausnir á
vandamálum þróunar og fátækt-
ar.“
ing nefndar Willy Brandts, svo
erfitt hefur reynzt að rannsaka
þessa hlið mála niður í kjölinn.
Á hinn bóginn hefur það m.a.
verið fært skýrslunni til tekna,
að hún sé tilraun til að skoðs
þessi mál öll frá nýju sjónar-
horni. Á það er bent, að það sé
erfitt á okkar óvissu efnahagstíð
að reyna að greiða fyrir skilningi
manna á þörf aðstoðar við
þróunarríkin með skírskotum til
göfugra tilfinninga og góð-
mennskukennda. Enda hnigur
málflutningur nefndarinnar í þá
rZ'IX.
Ýmsir hafa líkt framkvæmd
grímuleik þar sem lítil alvara búi
þróunaraðstoðar
að baki.
þessa
Tímabil
mammútanna er
Um ríkar þjóðir og snauðar — Fyrri grein
Meðal hinna spöku manna
voru þeir Edward Heath, Olof
Palme og margir fyrrverandi
valdamenn og í ljósi víðtækrar
reynslu þessara manna og vegna
alþjóðlegs álits, sem þeir njóta,
hafa margir gert sér glaðar
vonir um árangur starfs þeirra.
Og nú hafa þessir pólitisku
garpar skilað áliti sínu fyrir
nokkru til aðalritara Sameinuðu
þjóðanna. Nafn nefndarinnar
var: Independent Commission on
International Development Issu-
es, og skýrsla þeirra, sem afhent
var fyrr á þessu ári, ber nafnið:
North-South: A Programme for
Supfival.
Ýmsir gagnrýnendur nefndar-
innar hafa bent á, að í rauninni
sé skýrslan nær eingöngu vönd-
uð skráning á kunnum vanda-
málum og þeim tillögum til
lausnar, sem fram hafi komið
fyrir all löngu. Og hið kunna
tímarit Economist birti mynd af
nokkrum höfundum hennar og
undir stóð: Af hverju gerðum við
þetta ekki, þegar við höfðum
aðstöðu til?
En margir eru þeirrar skoðun-
ar, að þótt nefndin hafi ekki
getað bent á algildar lausnir,
sem allir muni fallast á sam-
stundis, sé þessi skýrsluvinna
það gagnlegasta, sem unnið hafi
verið á þessu sviði — og er það
einkum þakkað stjórnmála-
reynslu og þekkingu meðlim-
anna og raunsæjum viðhorfum
þeirra til ríkjandi ástands og
vænlegra úrlausna. Bjartsýn-
ismenn telja, að árangur starfs-
ins verði sá, að ný hafnar
viðræður milli snauðra og ríkra
þjóða muni komast á nýjan
grundvöll vegna hinnar miklu
vinnu, sem lögð hefur verið í
gagnasöfnun og úrvinnslu upp-
lýsinga.
Ný grund-
vallaratriði
Engin tök eru í stuttu máli að
gera grein fyrir öllum efnisþátt-
um skýrslunnar. Sá hluti henn-
ar, sem mætt hefur einna harð-
astri gagnrýni fjallar um milli-
ríkjaviðskiptin og viðskiptaleg
hagsmunatengsl hinna tveggja
póla.
Athygli er vert, að hinn
heimskunni hagfræðingur
Gunnar Myrdal, sem með réttu
er álitinn helzti brautryðjandi í
rannsóknum á stöðu og ástandi
þróunarríkja, hefur í afar
mergjuðu máli bent á, að Willy
Brandt og félagar hafi leitt hjá
sér alvarlegasta vandamál
þróunaraðstoðarinnar: spilling-
una og skipulagsleysið í þróun-
arlöndunum, sem valdið hefur
því að mikið af þeirri aðstoð,
sem ríki heimurinn lætur í té,
kemst aldrei á leiðarenda, held-
ur endi í vösum þarlendra og
erlendra spilltra og kænna milli-
liða. Vissulega er erfitt að fóta
sig á þessu atriði, enda skipuðu
fulltrúar þróunarríkjanna helm-
átt að sannfæra umheiminn, að
hagsmunir hinna ríku þjóða og
hinna snauðu fari sannarlega
saman. Og það sé vissulega ekki
síður í okkar þágu, þ.e. hinna vel
settu, að skriður komist á raun-
verulegar viðræður um framtíð-
arskipan mála.
Iðnríkin og þróunarlöndin eru
miklir og ómissandi markaðir
fyrir hráefni og framleiðsluvör-
ur hvors annars. Mikilvægara er
þó, að sannarlega er mikið í húfi
fyrir iðnríkin, að ekki dragi til
meiriháttar ágreinings og
árekstra milli aðiljanna. Um
þetta atriði segir í skýrslunni, að
vissulega geti stríð vaidið hung-
ursneyð, en á það megi einnig
benda, að hungur geti komið af
stað stríði.
Með þetta í huga, þessa víkk-
uðu sýn á vandamálinu, er
kannski unnt að koma umræð-
unni á veruleikaplan, þegar
hafðir eru í huga þeir efnahags-
legu og pólitísku ávinningar,
sem í boði geta verið fyrir
iðnríkin. Auk þess sem þeim
gefst um leið kostur á að sýna
mannúðarvilja sinn í verki.
Heimsskattar
I skýrslu Willy Brandts er
lögð mikii áherzla á aukna beina
fjárhagsaðstoð við þróunarríkin.
Og nefndin leggur til að þessi
aðstoð verði tekin úr sambandi
við síkviku stjórnmálanna í
hverju landi fyrir sig, gerð
sjálfvirk og óháð hinum póli-
tísku stjórnendum og fjárins
verði aflað með einskonar al-
þjóðlegri skattlagningu. Lögð er
á það áherzla að auka hin
opinberu fjárframlög iðnríkj-
anna sem nú eru ca. 22 milljarð-
ar dollara árlega upp í ca. 50—60
milljarða dollara árið 1985.
Margir eru bjartsýnir að það
megi takast, enda séu árleg
útgjöld- allra landa heims til
hermála nú áætluð nærri 450
milljarða dollara, þótt svona
samanburður sé í raun lítils
virði.
Framlög iðnríkja til þriðja
heimsins munu hækka um 8
milljarða dollara, ef öll iðnríkin
hlíta í framkvæmd því, sem flest
þeirra hafa heitið, þ.e. að leggja
fram 0,7% af þjóðartekjunum til
aðstoðar við hin þurfandi riki, en
aðeins Svíþjóð, Danmörk, Hol-
land og Noregur hafa hreina
samvizku í þessu efni.
Lagt er til að viðbótaraukn-
ingarinnar verði aflað með
sköttum á milliríkjaviðskipti
iðnríkja, einkum þó vopna- og
hergagnaviðskipti og sköttun
dýrmætra málma og jarðefna,
sem sömu ríki sækja undir
yfirborð sjávar.
Stefnt skal að auknum lána-
fyrirgreiðslum til þróunarríkj-
anna á betri kjörum en fáanleg
eru nú. Ef gefnar verða út fleiri
SDR (Special Drawing Rights)
myntreiknieiningar Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins til að auka
greiðslugetuna í heiminum, ætti
hin aukna kaupgeta fyrst og
fremst að koma þróunarríkjun-
um til góða. Að auki á Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn um 100
milljón únsur af gulli, sem
hugsanlegt væri að selja til að
lækka vexti á lánum þróunar-
ríkja.
En þetta gerist ekki aðeins
með því að fleiri peningar séu
settir í umferð. Gunnar Myrdal
gefur ákveðið til kynna, að
liðið
milljónir dollara fari. í súginn
fyrir hreina spillingu í þróunar-
ríkjunum sjálfum. Willy Brandt
og nefnd hans heggur á hinn
bóginn all óvægilega til þeirra
alþjóðlegu fjármálastofnana,
sem annast miðlun aðstoðarinn-
ar til móttakenda fyrir hönd
iðnrikjanna.
Ekki síst verður Alþjóðabank-
inn fyrir aðfinnslusemi hinnar
virðulegu samkundu Willy
Brandts og þar með æðsti
stjórnandi hans, McNamara.
Enda er það mál margra, að
hann hafi tekið skýrslu nefndar-
innar með óþarflega miklu dá-
læti, þótt hann sjálfur ætti hina
upprunalegu hugmynd að þessu
starfi.
Hinir 17 alþjóðaspekingar
áfellast Alþjóðabankann fyrir að
vera stirðnað skriffinnskubákn.
Álíta þeir, að verkefnum bank-
ans eigi að dreifa til þeirra
deilda stofnunarinnar, sem eru i
námunda við viðfangsefnin og
þróunarríkjunum beri auk þess
aukin hlutdeild í allri ákvarð-
anatöku. Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn fær líka nokkur föst skot
frá nefndinni. Spekingarnir
álíta, að hann sé alltof afskipta-
samur við afgreiðslur lánaum-
sókna. Hann geri kröfur um
efnahagsráðstafanir í lántöku-
löndum, sem fari langt út fyrir
nauðsyn sjóðsins um lögfullar
tryggingar á endurgreiðslu og
hafi þessar kröfur sjóðsins oft
komið af stað óróa og valdið
óöryggi á vinnumarkaði viðkom-
andi landa, sem hafa átt við
greiðsluhallavandamál að stríða.
Eirikur Sigurðsson
„Æviþætt-
ir Aust-
firðings44
Ný bók eftir
Eirík Sigurðsson
BÓKAÚTGÁFAN Skuggsjá,
Hafnarfirði, hefur gefið út bók-
ina „Æviþættir Austfirðings“ eft-
ir Eirík Sigurðsson, fyrrverandi
skólastjóra á Akureyri.
„Fáir hafa skrifað meira um
Austurland. Austfirðinga og
austfirzk málefni en einmitt
hann,“ segir i fréttatilkynningu .
Hjá Skuggsjá hafa áður komið út
eftir Eirík bækurnar Af Héraði
og Úr Fjörðum, Af Sjónarhrauni
og Með oddi og egg, æviminn-
ingar Rikharðs Jónssonar mynd-
höggvara.
Æviþættir Austfirðings er ekki
ævisaga í venjulegri merkingu
j>ess orðs, fremur minningaþættir,
þar sem stiklað er á veigamestu
atburðum lífs hans, allt frá
bernskuárunum í Hamarsfirði og
á Djúpavogi til fjölþættra starfa
hans á Akureyri sem skólamanns,
bindindisfrömuðar og afkastamik-
ils rithöfundar. Hann segir hér frá
fjölda manna, sem hann hefur
kynnzt og átti afskipti við á langri
lífsleið, mönnum, sem margir
höfðu sterk áhrif á lífsviðhorf
hans og lífsstefnu."
„Töfrar lið-
ins tíma“
Ný bók eftir
Torfa Þorsteinsson
Út er komin hjá Setberg fyrsta
bók Torfa Þorsteinssonar bónda i
Ilaga, Ilornafirði og heitir hún
„Töfrar liðins tíma“, tuttugu
þættir úr Skaftafellssýslum og
nærliggjandi héruðum.
Hér skulu nefndir þættirnir
„Hulin lönd“, „Sjóslysið við Hálsós
9. maí 1887“, „Endurminningar úr
Breiðdal“, „Jökulsá í Lóni“, „ís-
lensk örlagasaga“, „Vöruskipið
Anna“, „Frá Þingvöllum til Aust-
urlands sumarið 1919“, „Páll á
Hallbjarnarstöðum, Jörundur
Brynjólfsson og Bjarni á Laugar-
vatni“, „Hornfirskir hestar og
hestamenn“ og „Ein vika í huldu-
heimum“. Þá eru og í bókinni tíu
aðrir frásagnarþættir frá liðinni
tíð. Margar myndir eru í bókinni.