Morgunblaðið - 30.11.1980, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
41
Gunnar Sigurðsson,
læknir:
Samband áhættu-
þátta og kransæða-
sjúkdóma meðal
íslenzkra karla
í erindi Gunnars Sigurðssonar
segir meðal annars að hóprann-
sóknir frá síðustu tveim áratugum
hafi sýnt fram á, að vissum hópi
einstaklinga með ákveðin líkams-
einkenni sé hættara við kransæða-
sjúkdómum en öðrum. Þessi sam-
eiginlegu líkamseinkenni eða
þættir í fari þessa hóps, hafa verið
kölluð áhættuþættir kransæða-
sjúkdóma. Rannsóknir þessar,
sem studdar eru af dýra- og
meinafræðilegum tilraunum,
benda sterklega til þess að fyrr-
nefndir þættir gegni, béint eða
óbeint, mikilvægu lykilhlutverki í
tilurð kransæðasjúkdóma.
Hóprannsókn
Hjartaverndar
Á árunum 1967—1968 var um
3000 körlum á Reykjavíkursvæð-
inu, 34 til 61 árs, boðið að taka
þátt í hóprannsókn Hjarta-
verndar. Um 2200 tóku boðinu og
mættu til skoðunar, eða um 75
prósent boðaðra. Eg hef kannað
dánarvottorð þeirra úr hópnum,
sem dóu fyrir 1. des. 1979, alls 196
karlar. Af þeim dóu 96 úr krans-
æðasjúkdómi samkvæmt dánar-
vottorði. Ég kannaði jafnframt
viss líkamseinkenni þessa hóps,
sem dó úr kransæðasjúkdómi, og
athugaði hvort hann hefði verið að
einhverju leyti öðruvísi með tilliti
til þessara líkamseinkenna við
upphaf rannsóknarinnar 1968,
samanborið við hinn hluta hóps-
ins.
Þættir, sem auka
áhættu á kransæða-
dauðsfallí meðal miö-
aldra íslenskra karla.
Tölfræðílegur
Aldur stuðull 0,59
Kólestról 0,42
Blóðþrýstingur 0,37
Hjartaeinkenni 0,32
Reykingar 0,31
Alvinna 0,31
Líkamsþyngd Sykurþol Tríglyceridar
Niðurstöður
Tafla II sýnir niðurstöður þess-
arar könnunar sem unnin var með
tölvu Reikningsstofnunar Háskól-
ans. Þeir þættir, sem tölfræðilega
voru tengdir auknum líkum á
kransæðadauðsföllum í þessum
kariahópi, eru ofan brotna striks-
ins. Tölfræðistuðullinn til hægri
gefur til kynna hlutfallslegan
styrkleika áhættuþáttanna inn-
byrðis. Rannsóknin sýnir þannig
að því eldri sem einstaklingarnir
voru, því meiri voru líkurnar á
hjartadauða og kemur það víst
engum á óvart. Sömuleiðis myndi
kyn hafa komið út sem sterkur
áhættuþáttur því kransæðasjúk-
dómar eru mun algengari meðal
karla en kvenna. Verulega fleiri
dóu í þeim hópi, sem hafði hátt
kólesteról (tegund blóðfitu sem
talin er stuðla að eða valda
kransæðasjúkdómum) í blóði, en
úr þeim hópi, sem hafði lágt
kólestról í blóði. Sömuleiðis dóu
fleiri úr þeim hópi, sem hafði háan
blóðþrýsting en lágan, og fleiri
dauðsföll urðu í þeim hópi, sem
hafði þegar einkenni um hjarta-
sjúkdóma 1968.
Vindlingareykingar juku lík-
urnar. Einkum var sú aukna
áhætta bundin þeim hópi karla
sem reykti einn pakka af vindling-
um á dag eða meira. I þeim hópi
dóu nær tvöfalt fleiri úr krans-
æðasjúkdómum en í hópi þeirra
sem ekki reyktu.
Það er hins vegar athyglisvert
að offita ein út af fyrir sig virtist
ekki auka líkurnar á dauða af
völdum kransæðasjúkdóms. Offita
gerir það þó óbeint þar sem hún
stuðlar oft að hækkuðum blóð-
þrýstingi og hækkaðri blóðfitu og
er því ótvírætt óæskileg.
Ahrif starfs-
stéttarstöðu
Áðurnefndum karlahópi var
skipt í þrjá flokka með tilliti til
atvinnu þeirra árið 1968, hópa A,
B og C. I rannsókn þessari reynd-
ust nokkru fleiri kransæðadauðs-
föll í atvinnuhópi A, sem einkum
samanstóð af stjórnendum fyrir-
tækja og eigendum, embættis-
mönnum og menntamönnum,
samanborið við hóp C, sem í voru
menn sem gegndu fyrst og fremst
líkamlegri vinnu. Hópur B, sem í
voru karlmenn er stunduðu þjón-
ustustörf og eftirlitsstörf, var
þarna mitt á milli. Munur hóp-
anna er að vísu ekki mikill en
samt tölfræðilega marktækur og
athyglisvert að hann skýrist ekki
af fylgni við einhvern hinna
áhættuþáttanna. Hugsanleg skýr-
ing á þessu er mismunandi hreyf-
ing og líkamleg áreynsla þessara
atvinnuhópa.
Það er einnig velþekkt af er-
lendum rannsóknum að sykursýki
getur stuðlað að kransæðasjúk-
dómum en fjöldi sykursjúklinga í
hópnum sem ég kannaði var of
lítill til að nokkuð verði sagt þar
um.
Samverkun
áhættuþáttanna
Mynd 8 er fengin úr bandarísk-
um hóprannsóknum, sem gjörla
Myndin sýnir samverkanir áhæt-
tuþáttanna þriggja, hækkaðs kól-
esteróls, hækkaðs blóðþrýstings
og reykinga, i orsök kransæðasj-
úkdóma. (Úr bandarisku hópr-
annsóknunum National Pooling
Project)
hafa sýnt fram á að helztu
áhættuþættir kransæðasjúkdóma
— hátt kólesteról í blóði, hár
blóðþrýstingur og sígarettureyk-
ingar — magna upp áhættu hvers
annars, þegar fleiri en einn þeirra
eru til staðar. Segjum t.d. að ef
áhættan sé tvöfölduð af tilvist
eins áhættuþáttar verði hún nær
fjórföld þegar tveir þeirra eru til
staðar og nær áttföld er allir þrír
eru til staðar. Þessi mögnun
áhættuþáttanna veldur þvi m.a. að
stór hluti kransæðasjúkdóma-
sjúklinga kemur úr þeim hópi sem
hefur aðeins lítillega hækkað kól-
estról ásamt lítillegri hækkun
blóðþrýstings og reykir jafnframt.
Þetta ætti því að leiða til þess, að
tiltölulega lítil lækkun á styrk
allra þessara þátta samtimis hefði
talsverð áhrif í þá átt að draga úr
kransæðasjúkdómum ef um or-
sakasamband er að ræða milli
þeirra og kransæðasjúkdóma eins
og margt bendir til.
Sitt af hverju um egg
Þegar aðskilja á rauðu og hvítu i eggjum er
best að gera það meðan eggin eru vel köld.
Þetta litla áhald, sem sést hér á mynd, er ætlað
að auðvelda slíkt, þ.e. rauðan verður eftir en
hvitan rennur niður með og í ílát undir. Það var
keypt í búsáhaldahúð hér í borg í fyrravetur.
En ef svo illa tekst til. að örlitið af rauðunni
fer saman við hvituna, sem á að stifþeyta, er best
að ná henni upp með broti af eggjaskurn.
Til að ná sem bestum árangri við að þeyta
eggjahvítur, þurfa þær að hafa verið í stofuhita
drykklanga stund.
Ef sprunga er á eggi, sem á að sjóða, er gott að
núa sítrónu yfir sprunguna, áður en eggið er sett
ofan í vatnið. Einnig má auðvitað vefja álpappír
utan um eggið og sjóða það þannig. Til að koma í
veg fyrir að egg springi við suðu, er gott að stinga
örlítið gat á annan endann með fínni saumnál.
Ef geyma á eggjarauður, er gott að láta þær í
glas og hella svo köldu vatni yfir. Þær geymast í
nokkra daga. Eggjahvítur geymast hins vegar
betur, settar í lokað ílát. Þær má einnig frysta.
Fljótandi egg
(blæjuegg, „pocheruð" egg)
Fljótandi egg borin fram á ristuðu brauði, með
sósu eða jafningi yfir, er ljómandi góður smárétt-
ur.
Eggin verða að vera ný og góð. Þegar vatnið
sýður er sett örlítið salt ásamt ediki út í, þá er
eggið brotið og sett gætilega út í og þess gætt að
safna hvítunni vel utan um rauðuna, síðan er
eggið látið sjóða í ca. 3 mín., eða þar til hvítan er
orðin stíf. Eggin eru tekin upp með gataspaða, svo
vatnið drjúpi vel af. Sett á ristað brauð og borið
fram með sósu.
Tómatsósa úr íisksoði
Búin til sósa úr fisksoði, annað hvort uppbökuð
eða jöfnuð, og ýsusoð er ljómandi gott til þess.
Tómatsósu úr flösku bætt í eftir smekk og sósan
höfð fremur þunn.
Rækjujafningur
. Búinn er til jafningur úr fisksoði og mjólk,
rækjum bætt út í, kryddað að smekk og dálitlum
rjóma bætt út í að lokum.
Jafningur með grænum
baunum og skinku
Búinn til uppbakaður jafningur úr soðinu af
niðursoðnum grænum baunum, þynnt með mjólk
ef þarf. Grænar baunir og skinkubitar sett út í.
Ljósker
uið
dyrnar
Það er skemmtilegt að setja
Ijós við útidyrnar, t.d. þegar von
er á gestum. Ljóskerin á mynd-
inni, sem hér fylgir með, eru
heimatilbúin og mjög skemmtileg
á að líta. Notaður er börkur af
appelsinum. grape-ávexti og mel-
ónu og skorið út augu. nef og
munnur svo svipbrigðin verða
mismunandi. það þarf vel beittan
hníf til þess. Það er tilvalið að
nota bork af ávöxtum t.d. þegar
búið er til ávaxtasalat á heimil-
inu eða þegar heill borkur fellur
til.