Morgunblaðið - 28.03.1981, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. MARZ 198L
en ég verð að halda í taumana“
— Ég er örþreyttur — ekki
bara líkamlega þreyttur. Ég sef
nánast aldrei. Hjartað er ekki í
lagi. Ég er þreyttur í sálinni. Ég
þarf alltaf að vera að hitta menn
sem ég get ekki hitt öðru vísi en að
vera með slifsi. Ég er alltaf að
taka á móti ráðleggingum, —
gerðu þetta, gerðu hitt, ekki gera
það. Slifsið þvingar mig, mér
finnst óþægilegt að hafa það um
hálsinn. Og af hverju í ósköpunum
á ég að vera að brosa þegar mig
langar ekki til að brosa? Ég get
ekki fengið mér í glas, gæti ekki
einu sinni náð mér í stelpu þó mig
langaði til þess, því að þá færi
heimurinn á annan endann, segir
hann.
— En hvað með ábyrgðina,
Lech Walesa, — stendur þér aldrei
ógn af henni?
— Nei, nei. Ég er mjög trúaður
maður og ég geri mér grein fyrir
því að á þessari stundu þarf þjóðin
nauðsynlega á mér að halda.
Þjóðin þarfnast manns sem getur
tekið ákvarðanir og tekist á við
vandamál af varkárni og hófsemi.
Mér er ljóst að á síðustu 36 árum
hefur alltof mikið óréttlæti hrúg-
ast upp í þessu landi. En það er
ekki hægt að breyta öllu á einni
nóttu. Það ríður á því að vera
þolinmóður og klókur. Fólkið er að
springa af óþolinmæði og það
þráir að fá útrás, helzt með
einhverri allsherjarsprengingu.
En það verður að halda í tauminn.
Ég veit hvernig á að halda í
þennan taum. Ég veit hvernig við
eigum að haga málflutningnum.
— Líturðu á sjálfan þig sem
stjórnmálamann?
— Nei, nei. Ég er ekki stjórn-
málamaður. Það hef ég aldrei
verið. Kannski á ég eftir að verða
það. Ég er meira að segja farinn
að gefa því gaum hvernig þeir
bera sig að — er að reyna að átta
mig á því hvernig þeir hugsa.
Sönnun þess að ég er ekki stjórn-
málamaður liggur í því að ég hef
ekkert gaman af þessu. Mér leiðist
þetta. Þú spyrð hvers konar mað-
ur ég sé. Ég er maður, fullur reiði,
reiði sem ég er búinn að ganga
með í maganum siðan ég var
smástrákur. Og þegar þessi reiði
hefur verið að safnast fyrir í öll
þessi ár þá lærist manni að hafa
stjórn á henni. Það er þess vegna
sem ég get haft stjórn á fjölda
manns og stjórn á því að verkföll
fari ekki úr böndunum.
Alltaf verið leiðtogi
— Hvað fellst í því að vera
leiðtogi?
— Það felur í sér að maður
verður að vita hvað maður vill, og
það felur í sér að vera ákveðinn,
bæði við sjálfan sig og gagnvart
umhverfinu. Ég hef alltaf verið
þannig, alveg frá því að ég var
lítill drengur. Égólst upp í fátækt,
en ég var alltaf foringinn í stráka-
hópnum, alltaf forystusauðurinn.
Fólk þarf að hafa foringja, alveg
eins og hjörðin þarf að hafa
forystusauð. Hjörð sem hefur
enga forystu verður stefnulaus og
á sér enga framtíð.
— En það eru margir sem
spyrja hver hann raunverulega sé,
þessi Walesa.
— Ha! Þetta er líka spurningin
hjá þeim fyrir austan. Hver er
þessi gaukur sem er búinn að sjá
til þess að hermennirnir okkar
hafa orðið að sofa í stígvélunum í
hálft ár? Er hann einhver hers-
höfðingi?
— Já, þeir segja að þú sért
stjórnleysingi, gagnbyltingarmað-
ur, óvinur sósíalismans — ef
marka má Tass og Prövdu.
— Segðu þeim að ég sé maður,
sem biður ekki um meira en
ákveðið réttlæti. En ég er líka
maður sem hefur löngun til að
verða þeim að liði líka, burtséð frá
allri hugmyndafræði, landamær-
um og hörundslit. Svangur héri
þekkir engin landamæri og haga
sér ekki eftir neinni hugmynda-
fræði. Hann fer þangað sem æti er
að finna og hinir hérarnir hindra
ekki för hans með skriðdrekum.
Þeir ættu að taka sér hérana til
fyrirmyndar. En tölum heldur um
Vesturlönd. Hvað geturðu sagt
mér frá Vesturlöndum?
— Sumir segja að þú sért
kristilegur demókrati, aðrir að þú
sért arftaki Rósu Lúxembúrg. En
aðrir segja að þú sért jafnaðar-
maður og sumir segja meira að
segja að þú sért Evró-kommúnisti.
Hverju eigum við að svara?
Fyrir fólkið
—i Engu. Ég tek ekki í mál að
tjájpig með þeirra orðum, læt þá
ekki hengja á mig þessa merki-
miða sína. Ég viðurkenni ekki
þessi slagorð: vinstri, hægri, sósí-
alismi, kommúnismi, kapítalismi,
kristilegur-demókrati, sósíal-
demókrati, lúxemborgari. Ég geri
mig skiljanlegan með mínum eigin
orðum: Góður, slæmur, betri verri.
Og ég segi: Ef það er fyrir fólkið
þá er það gott, ef það er ekki fyrir
fólkið þá er það slæmt.
— Er kommúnisminn mis-
heppnaður?
— Það fer eftir því hvaða
merkingu maður leggur í hvað sé
gott, slæmt, betra og verra. Ef við
athugum hvað við Pólverjar eigum
mikið í buddunni og hvað mikið er
til I búðunum hjá okkur þá er
svarið það að kommúnisminn hafi
gert ákaflega lítið fyrir okkur. Ef
þú athugar aftur á móti hvað við
eigum mikið til í sálinni þá er
svarið það að kommúnisminn hafi
gert mikið fyrir okkur. Staðreynd-
in er nefnilega sú að sálirnar í
okkur eru nákvæmlega eins og
þeir ætluðust til að þær væru ekki.
Þeir ætluðust til að við tryðum
ekki á Guð. Kirkjurnar okkar eru
troðfullar. Þeir ætluðust til að við
yrðum efnishyggjufólk, ófært um
að færa fórnir. Þeir ætluðust til að
við yrðum hræddir við skriðdreka
og fallbyssur, en slíkt óttumst við
ekki.
Hvers konar hóru-
hús er það?
— Við kunnum ekki að ýkja
eins og þið á Vesturlöndum eruð
vön að gera, en allir þessir stjórn-
málaflokkar sem ekki hafa hug-
mynd um hvað þeir vilja — einn
angrar annan, þeir láta hvern
annan ekki í friði, en þó styður
einn annan — hvers konar eigin-
lega hóruhús er það? Hér í
Póllandi mundi ekki þýða að hafa
stjórnmálaflokka. Stjórnin verður
að koma frá verkalýðshreyfing-
unni. Ef okkur tekst að koma því
á, þá mun okkur vegna betur en
stjórnmálaflokkunum á Vestur-
löndum, sem sóa tímanum með því
að móðga hver annan, finna högg-
stað hver á öðrum og smjatta á
kjaftasögum.
— En viltu þá ekki lýðræði?
— Jú, jú. Hver einstaklingur og
hver þjóðfélagshópur verður að
mega lata í ljós skoðun sína. En
það er ekki þar með sagt að það sé
nauðsynlégt að líkja eftir flokks-
kerfinu og kalla þessa hópa
stjórnmálaflokka. Það má alveg
eins kalla það „félög" eða
„klúbba". Klúbb áhugamanna um
uppeldi kanarífugla t.d., eða
Klúbb Rósinkransbera. Og þar
sem hveiti vex því miður ekki á
grjóti — nú á ég við þá staðreynd,
að aðrir flokkar en sá sem til er,
eru bannaðir í Póllandi — þá er
ekki annað að gera en laga sig að
aðstæðum. Þess vegna er bezt að
safna saman uppalendum kanarí-
fugla. Lofum þeim sem vilja
stofna samtök að gera það í friði,
hvort sem það eru klúbbar kan-
ínuuppalenda, aðdáendaklúbbar
fasana, eða klúbbar þeirra sem
vilja ala gæsir. Við skulum öll
fara að rækta kanínur, fasana,
gæsir og kjúklinga. Forsendan er
að slík samtök fái að starfa óháð,
þannig að þau geti þjónað samfé-
laginu, önnur forsenda fyrir því er
sú að valdhafinn komi ekki og
handtaki þá sem eru í klúbbnum.
Hljómar þetta nokkuð heimsku-
lega?
Enginn engill
— Hefurðu þá alltaf verið trú-
aður?
— Já. Þú getur spurt biskupinn
minn. Þegar ég var í skóla var
verið að reyna að troða í okkur
kommúnisma en ég gat ekki fylgst
með. Þú mátt ekki misskilja mig
— ég er enginn engill. Það væri
frekar að ég líktist Satan. Á
hverjum morgni fer ég í kirkju. Ég
meðtek sakramentið og ef ég þarf
að skrifta þá skrifta ég. Þetta segi
ég til að sýna að ég sé ekkert
voðalega vondur maður. Ég hef oft
drukkið mig fullan og hvað kven-
fólk snertir ... Nei, annars, konan
mín er heldur ekkert slæm mann-
eskja. Ætli hún sé ekki einmitt
rétta konan fyrir mig. Ef ég hefði
gifzt annarri konu þá væri ég
annað hvort skilinn eða það væri
búið að stinga mig í gegn með
hnífi. Svo það er engin ástæða
fyrir mig að halda framhjá henni.
Auk þess eigum við sex börn.
Sýnir það ekki að ástarlífið hlýtur
að vera í lagi hjá okkur?
— Ertu aldrei neitt hræddur
um að verða misnotaður? í Varsjá
sagði mér geistlegur maður að
Walesa gerði aldrei neitt sem
kardínáíanum væri á móti skapi.
Mikilmenni
— Að vissu leyti er það rétt. Ég
mundi aldrei hreyfa legg eða lið á
móti trúnni, kirkjunni eða Wysz-
ynski kardínála. Hann er mikil-
menni. Hann er líka mjög vitur
maður og hans ráð hafa vegið
þungt á metunum. Fólk gerir sér
ekki ljóst að það var hann sem
kom á fundum okkar með Kanía
og Gierek. Jafnvel í bændaverk-
fallinu í Rzeszow og Bielsko-Biala
varð ég að leita til hans um aðstoð.
Án hans hjálpar hefði mér ekki
tekizt að binda enda á þessi
verkföll. Svo það væri heimskulegt
af mér að fara að snúast gegn
kardinálanum. Hann lætur heldur
engum haldast uppi að snúast
gegn mér.
— Hvað með menntamennina?
— Minnstu ekki á þá! Liberas
Domine (guð forði oss) frá
menntamönnum og bændum. Ég
verð nú að segja það í fullri
hreinskilni. Þú mundir ekki trúa
því hvers konar þolraun bænda-
verkföllin voru. Ég öskraði stanz-
laust: „Þið eruð aumingjar. Þið
hugsið ekki um annað en ykkur
sjálfa. Þið eruð á villigötum, þið
gerið ykkur ekki grein fyrir hvaða
aðstöðu við erum í.“ Að vissu leyti
eru menntamennirnir eins. Þeir
eru ekki færir um að gera sér
grein fyrir staðreyndum augna-
bliksins. I baráttunni voru þeir
frábærir. Ég ber virðingu fyrir
þeim, þótt þeir hafi ekki getað
aðlagað sig þeim aðstæðum sem
nú eru. Hvers vegna eru þá svona
margir prófessorar, kennarar og
annað háskólafólk í hreyfingunni
með okkur, spyrðu kannski. Ha! Ef
við neituðum þeim um aðgang þá
mundu þeir grafa sig inn á okkur
eins og moldvörpur og komast
þangað sem þeir ætluðu sér eftir
sínum eigin leiðum. Það er miklu
betra að segja: Gjörið þið svo vel.
Komið inn og setjist hérna hjá
okkur. Ég get sagt þér eitt:
Menntamenn þurfa langan tíma
til að skilja hlutina. Og þeir þurfa
ennþá lengri tíma til að komast að
niðurstöðu. Þeir ræða málin,
kanna málin, og eftir fimm tíma
eru þeir loksins komnir að sömu
niðurstöðu og ég var kominn að
fimm mínútum eða jafnvel fimm
sekúndum eftir að þrasið byrjaði.
Lífhræddur?
— Hvað með kommúnistaflokk-
inn? Ég spyr sjálfa mig aftur og
aftur hvernig standi á því að þeir
hafi látið þig komast svona langt á
svo skömmum tíma. Ætla þeir að
nota þig sem verkfæri? Ætla þeir
kannski að innlima þig?
— Nei, nei, nei. Að ganga í
þjónustu hins opinbera er nokkuð
sem ég hef aldrei hugsað mér að
gera. Hefði ég viljað það þá hefði
mér verið í lófa lagið að gera það á
meðan ég var enn „hr. óþekktur".
Þú getur rétt ímyndað þér hvaða
tilboð ég hef fengið. Að ganga
hinu opinbera á hönd? Frekar
mundi ég ganga út og skjóta mig.
Það er fylgzt með okkur. Fólk
spyr: „Lech, ertu ekki hræddur um
að verða drepinn?" Ég yppti öxl-
um. Ég geri ekki mikið til að
verjast hugsanlegum árásum.
Nokkrir vinir mínir reyna að
vernda mig og fylgjast með mér
hvert sem ég fer. En hver er
tilgangurinn? Það er hægt að
myrða á svo margan hátt, ekki
bara með handhægum vopnum.
Þeir drápu bezta vin minn og þeir
geta hæglega drepið mig. Ég er
örlagatrúar. Ef það verður að
gerast þá gerist það. Og ég enda í
Paradís.
— Nú er búið að semja um
þriggja mánaða vopnahlé milli
Samstöðu og stjórnvalda.
PóIIand þarf
sterka ríkisstjórn
— Við skulum hafa eitt á
hreinu. Samstaða hefur ekki und-
irritað neitt vopnahléssamkomu-
lag. Við lýstum því einungis yfir
að við ætluðum ekki að vera á
móti hinni nýju ríkisstjórn Jaruz-
elskis. Pólland þarf sterka ríkis-
stjórn, og Jaruzelski er fær um að
gegna slíku forystuhlutverki. Það
getur hann m.a. af því að hann er
hermaður, hershöfðingi, sem er
fær um að gefa fyrirmæli og sjá til
þess að þeim sé fylgt. Hann er fær
um að stjórna bæði sjálfum sér og
öðrum.
— En hvað gerist ef honum
mistekst?
— Ef honum mistekst og
„bræður" okkar taka ekki í taum-
ana þá kemur til kasta Samstöðu
að ábyrgjast stjórn ríkisins. En
það er ólíklegt að til slíks þurfi að
koma. Það er raunar svo ólíklegt
að það er eiginlega hreinasta
fjarstæða. Og ég legg áherzlu á
það að þetta er nokkuð sem ég vil
alls ekki að gerist, og sú skoðun er
ríkjandi innan Samstöðu. Það sem
við viljum er bara að fátækt fólk
fái svolítið meira að borða og hafi
tækifæri til að lifa svolítið betra
lífi. Það er það sem við viljum ná
fram — ekki að koma okkur í
einhverja pólitíska aðstöðu. En ef
allt annað bregzt þá yrði ekki um
annað að ræða en Samstöu. Ef
stjórnin segir: Þetta er allt í
klessu, við ráðum ekki við þetta
lengur, þá mundi Samstaða taka á
sig þessa ábyrgð og ég tæki þá
málin í mínar hendur. Og ég get
bætt því við að Pólland mundi
aldrei hverfa aftur til þess
ástands sem var ríkjandi þar til í
ágúst 1980.
Stórveldi hafa
fallið fyrr
En heldurðu að kommúnista-
flokkurinn og stjórn Kanía gætu
sætt sig við að gefast upp með
slíkum hætti? Nýlega sagði hátt-
settur maður í ríkisstjórninni og
miðstjórn kommúnistaflokksins:
Við munum aldrei fallast á að
dreifa valdinu, hvað þá að láta af
valdinu.
— Þetta segja þeir í dag. Það er
allt annað mál hvað þeir segja svo
á morgun. Það hefur gerzt fyrr i
mannkynssögunni að stórveldi
hafi fallið.