Morgunblaðið - 22.09.1981, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 1981
I
t
i
I
Rústirnar í Herjólfsdal:
Elstu mannvistarleifar á íslandi
Norrænir menn í Vestmannaeyjum
fyrir landnám Ingólfs
Fornlcifarannsóknir þar or farió hafa fram í Herjólfsdal í
Vostmannaoyjum undanfarin ár honda cindrcgió til aó þar hafi
verið hústaóur norra-nna manna snomma á níundu rdd. oða fyrr on
hinnað til hofur vorið talið að landnám hæfist á. Alltónt or Ijóst að
hluti þoirra rústa som urafnar hafa vorið upp í Vostmannaoyjum
oru olstu mannvistarloifar som fundist hafa hórlondis ok að um or
að ra'ða híhýli norrænna manna.
Að söjín Mariírétar Her-
mannsdóttur fornleifafræðinKS
sem stjórnað hefur þessum
rannsóknum, hefur uppKreftri á
þessum slóðum nú verið hætt, en
í vetur verður unnið úr þeim
u[)[)lýsin(;um sem safnast hafa
og verður fyrst að því loknu unnt
að setya til um það með fullri
vissu hvað elstu rústirnar eru
Kamlar <>n jafnframt því, hvers
vegna hyupð á þessum' stað
laKðist af ok hvenær.
MarKrét sajíði í samtali við
Mbl., að búið hefði verið í elstu
húsunum, sem Krafin hafa verið
u[>p, í einhvern tíma áður en svo
nefnd „LandnámsKjóska“ féll, en
það var uþb. árið 896 og hefðu
ekki áður fundist mannvistar-
leifar hér á landi frá þeim tíma.
Ilins vejjar, sagði Marj;rét, að
þetta njóskulat; hefði fundist í
byKKÍnttarefni annarra fornra
húsa, en það sýndi að þau hús
hefðu verið byjtKÓ nokkru eftir
að það féll.
Kkki ba‘r Ilorjólfs
Svæðið sem t;rafið hefur verið
upp í Herjólfsdal er um 1300
fermetrar ok mun það einhver
víðáttumesti fornleifauppKröft-
ur hér á landi. Fundust alls níu
húsarústir á þessu svæði frá
mismunandi tímum og mun um
að ræða einn bæ sem endurnýj-
aður hefur verið eftir þorfum ok
fluttur til. Hefur þá byKKÍnuar-
efni úr eldri húsunum verið
notað í hin yngri.
Len(;i hefur verið vitað um
þessar húsarústir oj; þær Kengið
undir nafninu „Herjólfsbær“, en
hæpið er þó, að um bæ Herjólfs
Bárðarsonar sé að ræða, þar eð
hann er talinn hafa sest þar að á
tíundu öld, en rústir þær sem
fundist hafa sumar hverjar frá
þeirri níundu.
Matthías Þórðarson fyrrum
þjóðminjavörður kannaði rúst-
irnar í Herjólfsdal nokkuð árið
1924 ok vissi um fjöj;ur af þeim
níu húsum sem nú hafa komið í
leitirnar. Það var svo sumarið
1971 að rannsóknir hófust að
nýju, ekki síst fyrir áhrif Stef-
áns Arnasonar oj; Rotaryklúbbs
Vestmannaeyja. Árin 1973—
1977 lá öll vinna við uppt;röftinn
niðri vej;na gossins, en haustið
1977 var þó byrjað að nýju oj;
síðan unnið sumurin 1979 ok
1980 ok nú í haust var rannsókn-
unum svo hætt. Það er Vest-
mannae.vjabær sem staðið hefur
straum af kostnaði við uppKröft-
inn að mestu, en einnij; hafa
komið til nokkrir styrkir úr
Þjóðhátíðarsjóði.
Floiri hæir?
Enda þótt nokkrum spurninj;-
um um þessar rústir hafi þegar
verið svarað, eru þær enn fleiri
spurnint;arnar sem vaknað hafa
við þessar rannsóknir. Þannit;
Kæti frjó(;reinin(; á jarðvegssýn-
um sem gerð var árið 1979 bent
til þess að byj;gð hafi verið á
Heimaey alllönj;u áður en eistu
húsin í „Herjólfsbæ" voru reist.
Ennfremur fannst í rústunum á
sl. ári hluti af hrin(;prjóni úr
bronsi, þeirrar j;erðar sem talinn
(Ljósm. Mbl. SixurKeir. )
Martrrét Hermannsdóttir (t.h.) fornleifafræðingur að störfum i
rústunum í Herjólfsdal. ásamt Þóreyju Hannesdóttur.
k- ' '*

Margrét, Þórey og Friðrik Njálsson við mælingar í rústunum. Vestmannaeyjabær í baksýn.
(LjÓNm. Mbl. SÍKurKfir.)
er frá víkingatíma, eða allt frá
áttundu öld og út þá tíundu.
Osvarað er sþurningum um
það hve margt fólk bjó á þessum
bæ og á hverju það lifði. Vitað er
að akuryrkja var iðkuð í Vest-
mannaeyjum á miðöldum og
hugsanlegt er að hún hafi verið
stunduð fyrir þann tíma. Senni-
legast er að byggð hafi lagst af á
þessum slóðum af völdum upp-
blásturs, en var það vegna
ágangs húsdýranna á þessum
eina bæ, eða voru bæirnir fieiri?
Þau dýrabein sem fundist hafa
eru úr hundi, sauðfé, nautgrip-
um, hestum, svínum, fuglum
(þ.á m. geirfugli) auk fisk-, sel-
og hvalbeina.
Margrét Hermannsdóttir
sagði það gæti ekki talist ósenni-
legt að Vestmannaeyjar hefðu
b.vggst mjög snemma, vegna
þess hve þar væri og hefði verið
gott til fanga, bæði hvað varðar
fisk og fugl, en bætti við, að ekki
yrði hægt að segja nánar til um
það, hvað snemma það hefði
verið, fyrr en úrvinnslu hinna
nýju gagna lyki, en það verður
væntanlega næsta vor.
- sin.
Þetta hefur fundist
Hér fer á eftir yfirlit yfir helstu rústirnar sem komu í Ijós viö uppgröftinn í
Herjólfsdal. Tölurnar vísa til meðfylgjandi myndar, sem Sigurgeir tók af
rannsóknarsvæðinu úr bómu kranabíls.
1. Skáli
íveruhús þar sem töluvert hefur
veriö eidaö, sem sjá má af
seyöunum. Hér fundust m.a.
brennd dýrabein, viöarkol og
járnmolar (mýrarrauöi). U.þ.b.
28 fermetrar.
2. Skáli/Langhús
íveruhús þar sem m.a. hefur
verið hellulagður langeldur. Hér
fannst m.a. brýnisbútur úr
flögubergi. U.þ.b. 47 fermetrar.
3. Eldaskáli
Hér fannst m.a. grópaöur
grágrýtissteinn sem notaöur
hefur veriö sem kola- eöa
grútarlampi.
4. Fjós
Hér má greina u.þ.b. fjórtán
bása og hellulagöan flór. Fjósið
hefur veriö u.þ.b. 32 fermetrar
að stærö.
5. Skáli
Skálinn er tengdur fjósinu meö
göngum og hefur verið íveruhús
og þá slegiö upp eldum á gólfi.
Hér fundust m.a. pottbrot úr
klébergi og þrír snældusnúöar.
6. Garðhleðsla
Sennilegt er aö gripafóöur hafi
veriö geymt innan þessa garös,
enda er þetta nálægt fjósinu.
7. Reyk- eða eldhús?
Ekki er enn Ijóst til hvers þetta
hús hefur veriö notaö. Hér
fundust m.a. brennd bein og
viöarkol.
8. íveruhús/gripahús
Þetta er elsta húsið sem grafið
hefur veriö upp og mun vera frá
fyrri hluta níundu aldar. Gólf-
flötur þess er um 34 fermetrar
og hér hafa menn og skepnur
veriö undir sama þaki, dýrin
frammi viö dyr, en fólkiö innar.
Hér fannst m.a. brýnisbútur úr
flögubergi, en hvorki flöguberg
né kléberg eru íslenskar berg-
tegundir.
9. Skáli?
Vegna uppblásturs er lítiö eftir
af veggjum þessa húss.
10. Garðhleðsla
Sennilega til aö halda skepnum
frá húsum.
11. Lítið gripahús