Morgunblaðið - 27.09.1981, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1981

■ - ■■

Sturla Sighvatsson Qengst til vinstri) við A pavatn.
Siðari hluti kvikmyndarinnar
um Snorra Sturluson verður sýnd-
ur í sjónvarpinu í kvöld.
Sjónvarpsáhorfendur munu þá um
stund bregða sér í huganum ein
sjö til átta hundruð ár aftur i tim-
ann, og fylgjast um hríð með glæst
um höfðingjum Sturlungaaldar,
klækjum þeirra og vélabrögðum,
skálmöld, vargöld og vigöld þeirri
er þeir lifðu Snorri og samferða-
menn hans, Sturlungar, Ásbirn-
ingar og Haukdælir, auk f jölda
annarra ættgöfgra manna og
smælingja. Eins og nafnið sjálft,
Sturlungaöld, stirt og óþjált, þá
var þessi timi íslandssögunnar
tími ófriðar og upplausnar, þar
sem bræður börðust og frændur
sátu á svikráðum hverjir við aðra,
og almúgamenn jafnt sem höfð-
ingjar bjuggu við öryggisleysi og
óvissu um framtíð sína.
Saga sú, er sögð er af Snorra
í kvikmyndinni, er jafnframt
ættarsaga Sturlunga, og ís-
landssaga þessa tímabils.
Helsta heimild er íslendinga-
saga Sturlu sagnaritara Þórð-
arsonar, bróðursonar Snorra,
en hún er eitt helsta verkið í því
safni sagna sem nefnt hefur
verið Sturlunga, en þar er að
finna eftirtaldar sögur: Geir-
mundar þátt heljarskinns,
Þorgils saga og Hafliða, Hauk-
dæla þátt, Sturlu sögu, Prests-
sögu Guðmundar góða, Guð-
mundar sögu dýra, Hrafns sögu
Sveinbjarnarsonar, íslendinga
sögu, Þórðar sögu kakala, Svín-
fellinga sögu, Þorgils sögu
skarða, Sturlu þátt, Arons sögu
og fleira.
Gífurlegur fjöldi manna kem-
ur við sögu í Sturlunga sögu og
verður lesandanum því oft fóta-
skortur, er hann reynir að átta
sig á hinum flóknu samböndum
manna og atburða. Mörg hundr-
uð manns koma við söguna,
margir að vísu aðeins nefndir
einu sinni og þá jafnvel í upp-
talningum. Sagan er því flókin
og erfið yfirlestrar að flestra
mati, en jafnframt munu menn
sammála um það að því oftar
sem Sturlunga er lesin, því
meira ástfóstri tekur lesandinn
við hana. Við hvern nýjan lestur
opnast ný sýn, og menn taka að
átta sig á hinum flóknu orsak-
asamböndum, og atvik er áður
gátu virst lítils virði, fá nýja og
þyngri merkingu. En þegar
horft er á kvikmynd eftir sög-
unni verður erfiðara að átta sig
í hinni breiðu elfi manna og at-
burða, heldur en þegar lesið er,
því kvikmyndinni verður ekki
flett aftur að vild er eitthvað
þarfnast frekari skýringar eða
upprifjunar. í greinarkorni
þessu verður því reynt að skýra
nokkur atriði, er sjónvarpsá-
horfendum í kvöld mættu að
gagni verða.
Ættfaðirinn,
Hvamm-Sturla
Ættfaðir Sturlunga er yfir-
leitt talinn Sturla Þórðarson
goðorðsmaður í Hvammi í Döl-
um, Hvamm-Sturla, eins og
hann er oftast nefndur í sög-
unni. Hann var af ætt Snorr-
unga, sem svo voru nefndir eftir
forföðurnum Snorra goða á
Helgafelli (d. 1031.) Hvamm-
Sturla, sem lést 1183, var sonur
Þórðar goðorðsmanns á Felli,
sonar Gils Snorrasonar og
Þórdísar, dóttur Guðlaugs Þor-
finnssonar og Þorkötlu, en
Þorkatla var dóttir Halldórs
Snorrasonar, goða á Helgafelli.
Hið forna Snorrungagoðorð var
því erfðagoðorð Sturlunga, en
síðar áttu þeir eftir að marg-
falda ríki sitt og verða valda-
mesta ætt íslands á 13. öld.
Hvamm-Sturla átti þrjá syni,
er einkum koma við sögu, þá
Þórð, Sighvat og Snorra, en auk
þeirra mörg börn, ýmist laun-
getin eða af tveimur hjónabönd-
um hans. Koma nokkur þessara
barna hans við sögu, og afkom-
endur þeirra, svo sem Svart-
höfði og bræður hans, Dufgus-
synir. En mest fer sem fyrr seg-
ir fyrir sonunum þremur er áð-
ur voru nefndir, en þeir voru
allir synir annarrar konu
Sturlu, Guðnýjar Böðvarsdóttur
af ætt Egils Skalla-Grímssonar,
en goðorð þeirra komst Snorri
Sturluson síðar yfir.
Þórður, Sighvatur
og
Snorri Sturlusynir
Þórður var elstur bræðr-
anna, sona Hvamm-Sturlu, og
bjó hann á Stað á Snæfellsnesi.
Nafnkenndastir sona hans voru
þeir Böðvar á Stað og Sturla
lögmaður og sagnaritari, en
börn Þórðar voru mun fleiri, og
skal hér aðeins nefndur ólafur
hvítaskáld. — Tveir sona Böð-
vars Þórðarsonar koma nokkuð
við sögu, þeir Sighvatur, og þó
einkum Þorgils skarði.
Sighvatur bjó á Grund í
Eyjafirði, og var kvæntur Ha-
lldóru Tumadóttur, en hún var
af ætt Ásbirninga í Skagafirði,
systir Kolbeins og Arnónrs, og
föðursystir Kolbeins unga. Sig-
hvatur átti syni sjö með konu
sinni, og eina dóttur. Hún var
Steinvör, er giftist Hálfdani
Sæmundarsyni, af ætt Odda-
verja. Synir Sighvats * voru
Tumi, sem lést ungur af völdum
manna Guðmundar biskups,
Sturla, sá er mest kemur við
sögu í kvikmyndinni, Kolbeinn,
Þórður kakali, Markús, Þórð-
ur krókur og Tumi yngri.
Sturla og Þórður kakali voru
lang fyrirferðamestir þeirra
bræðra, Sturla fyrst, en Þórður
síðar er hann lifði einn bræðra
sinna eftir Örlygsstaðabardaga
1238, auk Tuma yngri, sem
Þórður kakali lifði einnig. Þeir
bræður Sturla, Kolbeinn, Mark-
ús og Þórður krókur féllu allir á
Sturlungar A
Örlygsstöðum, eða voru teknir
af lífi eftir bardagann. Sighvat-
ur bjó á Grund sem fyrr er sagt,
en Sturla sonur hans bjó aftur á
Sauðafelli í Dölum. Sonarsynir
eða aðrir afkomendur Sighvats
á Grund koma lítið við sögu, en
þó má nefna Jón Sturluson og
Þurðíði Sturludóttur, laun-
getna, er giftist Eyjólfi ofsa
Þorsteinssyni.
Þá er ótalinn af sonum
Hvamm-Sturlu, sjálfur Snorri.
Margt hefur verið um Snorra
ritað, og eru menn ekki á eitt
sáttir er rætt er um hvernig
maður hann hafi verið. Flestir
hallast þó að því að fégráðugur
hafi hann verið, og það jafnvel
svo að hann sat á fé sínu fyrir
börnum sínum. Snorri var lítill
bardagamaður, en því meiri
fræðimaður. Hann komst þó
ekki hjá því að lenda í deilum
Sturlungaaldar miðjum, og
stundum lagði hann þar á ráðin
um vélabrögð er ekkert gáfu
eftir Sturlu, bróðursyni hans.
Hjónaböndum beitti Snorri
mjög fyrir sig í pólitískum og
fjármálalegum tilgangi, bæði
hvað snerti sjálfan hann og
dætur hans. Synir Snorra voru
Jón murti og órækja, sá fyrr-
nefndi lést ungur ókvæntur og
barnlaus eins og kom fram í
fyrri hluta kvikmyndarinnar.
Orækja var aftur kvæntur
Arnbjörgu Arnórsdóttur, af
ætt Ásbirninga, bróðurdóttur
konu Sighvats á Grund. Dætur
Snorra voru þær Hallbera, er
fyrst átti Árna óreiðu af
Ámundaætt, og síðar Kolbein
unga af Ásbirningaætt, Ingi-
björg er átti Gizur Þorvaldsson
síðar jarl af Haukdælaætt, og
loks Þórdís, er átti Þorvald
Vatnsfirðing. — Þorvaldssyn-
ir, þeir Þórður og Snorri, er
Sturla Sighvatsson sat fyrir og
drap árið 1232, eins og sást í
fyrri myndinni, voru þó ekki
dóttursynir Snorra, heldur báð-
ir laungetnir. Það voru einnig
tvær dætra Snorra Sturlusonar,
þær Ingibjörg og Þórdís.
Stur/a Þórðarson í Hvammi
v 1. Ingibjörg Þorgeirsdóttir
u 2. Guðný Böðvarsdóttir
Sveinn (laung.)
u Ursúla Snorra-
dóttir
Þuríðr (laung.)1
v 1. Ingjaldr Halls-
son u 2. Þorleifr
skeifa
1: Dætr Ingibjargar:
Steinunn Þórdís
u Jón u Bárðr
Brandsson Snorrason
2: Börn Guðnýjar:
Þórðr Sighvatr Snorri Helga u
“ Sölmundr
Austmaðr
Vigdís
u Gellir
Þor-
Þórdís
I
Guðmundr sorti
Jónsson
Sturla
Svertingr
Þorleifsson
Jón krókr Þorleifs-
son prestr (d. 1229)
u Halldóra Þorgils-
dóttir
Dufgus Þor-
leifsson u
Halla Bjarn-
ardóttir
I
Guðmundr Steinarr
skáld(?)
Svarthöfði Björn Björn Kol-
u Herdís drumbr kæg- beinn
stein&son 1
Hróð- Þórunn Þórdís
bjartr(.J) n Eyvindr u Oísli
i Þórarins- Markús-
Þorgeirr son son
stafsendi
(d. 1244)
Þorleifr
Fagrdæll(?)
Oddsdóttir
ill (d. grön (d.
1244) 1254)
Fgill í Reykjaholti
(d. 1297)
Björn
Oli u
Salgerðr
jónsdóttir
Gyða u
Nikulás Oddsson
}______________I____________________
Jón murti Þórðr o. fl. Valgarðr Sölmundr Helga u
(d. 1320) lögm. Þorlákr
Narfason
Gizurr galli |
í Víðidalstungu Steinunn
(d. 1370) (d. 1361)
| u Haukr lögm.
Hákon (d. 1381) Erlendsson
I
1 Oskilprlin höru Ilvannu Sliiilii mm ii i nn í'n nnii :
Helga, Valgcrðr, Sigríðr, llalldóri ug Bjöm.