Morgunblaðið - 08.10.1981, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. OKTÓBER 1981
JMfógmtlrlfttolfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 85 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 5 kr. eintakiö.
Sjávarútvegur
í sjálfheldu
Rekstraröryggi atvinnuveganna er forsenda atvinnuöryggis
almennings. Það eru því alvarleg tíðindi þegar undirstöðu-
atvinnuvegur þjóðarinnar, sjávarútvegur, stendur frammi fyrir
verulegum taprekstri, bæði í veiðum og vinnslu, þrátt fyrir ytra
góðæri: mun meiri afla en verið hefur um árabil, hærra söluverð
á sjávarafurðum en þekkzt hefur áður, nokkra lækkun olíuverðs
og hagstæða gengisþróun, sem byggir á hækkun dollarans, er
sölusamningar okkar miða yfirleitt við.
Frystiiðnaðurinn er rekinn með 6,7% halla, samkvæmt út-
reikningum Þjóðhagsstofnunar. Og nefnd, sem sjávarútvegsráð-
herra skipaði til að kanna rekstrarstöðu 19 nýjustu skuttogara
okkar, komst að þeirri niðurstöðu, að heildartap þeirra hafi
numið 52,5 milljónum króna á sl. ári, eða 4,6 milljónum á hvern
togara. í hlutfalli af tekjum nemur tapið um 31% til jafnaðar.
Vanskil þessara togara við Fiskveiðasjóð, Byggðasjóð og Ríkis-
ábyrgðarsjóð nema nú 52 milljónum króna, og eru þá ekki talin
vanskil við viðskiptaaðila, þ. á m. olíufélög.
„Málin standa nú þannig,“ segir formaður LÍÚ, „að engin
einka- né samvinnuútgerð getur tekið þátt í endurnýjun fisk-
veiðiflotans, þar sem verðbólgan og hinir háu vextir beina
mönnum beinustu leið til gjaldþrots. Það eru eingöngu bæjarfé-
lög og þeir, sem geta lagt skatt á þriðja aðila, sem hafa bolmagn
til að kaupa ný fiskiskip ..." — Þannig stendur undirstöðuat-
vinnuvegur þjóðarinnar, veiðar og vinnsla, nú þrátt fyrir óvenju
góð ytri skilyrði, þegar sígur á seinni hluta annars starfsárs
núverandi ríkisstjórnar, sem fól formanni Framsóknarflokksins
forsjá sjávarútvegsráðuneytisins! Rekstraröryggið, sem er for-
senda atvinnuöryggis þúsunda fiskverkunarfólks og sjómanna
vítt um land, er minna en ekki neitt. Þannig er og haldið á
opinberri stýringu í þjóðarbúskapnum, að höggvið er á lífþræði
einkaframtaks í sjávarútvegi — sem og í öðrum atvinnugrein-
um.
Útgerðarplássin, sem myndað hafa keðju verðmætasköpunar
á gjörvallri strandlengju landsins, sjá sína sæng upp reidda, ef
rekstrargrundvöllur sjávarútvegs brestur. Atvinnuöryggi þús-
unda manna og afkomuöryggi fjölda byggðarlaga er í hættu.
Það er því ekki að ástæðulausu sem almenningur í þessu landi
horfir með ugg í brjósti til aðgerðarleysis og sjálfsánægju sof-
enda í stjórnarráði landsins.
Kísiliðjan
í alvarlegum vanda
Það er enginn rekstrargrundvöllur eins og er og málin eru í
athugun hjá stjórn fyrirtækisins ...“, sagði framkvæmda-
stjóri Kísiliðjunnar í blaðaviðtali um rekstrarstöðu fyrirtækis-
ins. Kísiliðjan er starfsvettvangur 80 einstaklinga og undirstaða
þess byggðakjarna, sem myndazt hefur á undanförnum árum í
Mývatnssveit.
Ástæður hinnar slæmu rekstrarstöðu eru margþættar: sam-
dráttur á sölumörkuðum, sem einkum eru í Evrópu, hækkun á
innlendum tilkostnaði, sem ekki er hægt að færa út í verðlag til
erlendra kaupenda, fjárfestingarkostnaður vegna mengunar-
varna og náttúruhamfara ásamt tilheyrandi lánsfjárkostnaði,
auk almennrar þróunar á sviði efnahagsmála. Framkvæmda-
stjórinn sagði fyrirtækið illa undir það búið að mæta þeim
erfiðleikum, sem nú steðjuðu að, og hann sagði stafa af þeirri
þróun efnahagsmála, sem orðið hefði á þessu ári.
Rekstrarhalli Kísiliðjunnar á sl. ári mun hafa verið um 10%
og þær áætlanir, sem fyrir liggja um afkomu fyrirtækisins í ár,
benda til allt að tvöföldunar rekstrarhallans, í krónum talið. Ef
fram heldur sem horfir er því svart í álinn hjá þessu iðnaðarfyr-
irtæki, sem myndað hefur um sig byggðakjarna í Mývatnssveit,
en Kísiliðjan var merkileg tilraun til að fjölhæfa og styrkja
atvinnulífið í strjálbýli landsins. Vonandi rætist úr þeim vanda,
sem við blasir, en hann á, því miður, alltof margar hliðstæður í
þjóðarbúskapnum í dag.
Það er næstum því sama, hvar borið er niður hjá íslenzkum
atvinnuvegum, sem eru undirstaða verðmætasköpunar og lífs-
kjara í landinu, hvarvetna blasir við sama myndin: fyrirtæki á
horrim, sem skortir rekstraröryggi. En ríkisstjórnin heldur að
sér höndum — og segir ástandið harla gott! Það má þó öllum
ljóst vera, að þegar rekstraröryggi atvinnuveganna þrýtur þá er
atvinnuöryggi almennings í glatkistunni. Þessvegna er mál að
linni sjálfsblekkingu og sjálfumgleði stjórnvalda í landinu. Það
er alltof mikið í hættu fyrir þjóðina, bæði sem heild og einstakl-
inga, til að láta reka á reiðanum áfram — og fljóta sofandi að
feigðarósi.
Prófkjör fy
siálfstæðisfi
Grein þessi er skrifuð til að
minna á komandi prófkjör
Sjálfstæðisflokksins, reglur þess
og vandamál. Höfundur mælir
með því að prófkjörinu verði lok-
að á þann hátt að einungis
flokksbundnir sjálfstæðismenn
hafi kosningarrétt. Það er nauö-
synlcgt að ákvörðun um hvort
prófkjör sé opið eða lokað sé nú
tekin með fullri vitneskju um þau
rök sem eru með og á móti. En
opið prófkjör er ekki haldið bara
til að hafa það eins <>k siðast.
Prófkjörsreglur
Prófkjör verður að halda sam-
kvæmt einhverjum föstum reglum
sem ekki er hringlað með. Fastar
grundvallarregiur verður að hafa í
heiðri, en samt má ekki negla alla
framkvæmd prófkjöra rígfasta
svo engu verði breytt þegar ný
reynsla er fengin. Það getur verið
nauðsynlegt að hnika til próf-
kjörsreglum og það er hægt án
þess að hringla með þær, hin póli-
tíska staða er margbreytileg og
fólk getur leitað svara við nýjum
spurningum sem ekki hefur verið
spurt áður í prófkjöri. Til dæmis
er nú komin upp sú staða, að
margir ætla prófkjöri Sjálfstæðis-
flokksins fyrir næstu Borgar-
stjórnarkosningar að svara þeirri
spurningu hvern flokkurinn á að
bjóða fram sem borgarstjóra. All-
ir vita að krossaprófkjör svarar
ekki þeirri spurningu svo nokkurt
vit sé í. Sú niðurstaða sem þar
kann að fást er í besta falli óskýr,
en að öllum líkindum verður hún
algerlega út í hött og slík niður-
staða vekur einungis hatrammar
deilur í stað þess að sætta menn
eins og prófkjöri er ætlað. En því
má ekki bæta við reit á kjörseðil-
inn þar sem kjósendur geta skrif-
að nafn þess frambjóðanda sem
þeir óska eftir að verði borgar-
stjóraefni? Svo mætti láta þá
reglu gilda, að ef einhver fram-
bjóðandi fær fylgi einfalds meiri-
hluta gildra atkvæða þá sé hann
kjörinn borgarstjóraefni Sjálf-
stæðisflokksins. Áð öðrum kosti
velji borgarstjórnarflokkurinn
borgarstjóraefnið sjálfur eins og
verið hefur. Borgarstjóri er kosinn
á fundi borgarstjórnar, svo það er
ekki hægt að binda hendur borg-
arfulltrúa í þessu máli nema að
mjög takmörkuðu leyti. Þess
vegna ætti fyrrgreind regla að
vera nokkuö sanngjörn. Einnig
ætti að sjá til þess að andstæð-
ingar Sjálfstæðisflokksins taki
ekki þátt í prófkjörinu. Liggja til
þess ástæður sem nú verða raktar.
Próf kj örsbarátta
I prófkjörsbaráttu berjast
frambjóðendur innbyrðis um hylli
kjósenda. Stóri vinningurinn er
„öruggt" sæti á framboðslistán-
um. I komandi prófkjöri þarf um
3000—4000 atkvæði til að hreppa
þetta hnoss. Slíkan fjölda atkvæða
fá þeir einir sem heppnast að taka
sig útúr hópnum, vekja athygli á
sér umfram aðra frambjóðendur
og skapa bil milli sín og hinna,
vera eitthvað sérstakt sem menn
kjósa fremur en aðra frambjóð-
endur. í slíkri baráttu er fyrst og
fremst beitt vinum, kunningjum
og fjölskyldu. Síðan vinnufélögum,
stéttarfélögum og áhugamanna-
félögum, til dæmis eru íþrótta-
menn frægir fyrir dugnað í próf-
kjörum. Sjálfstæðisflokkurinn
sjálfur er einungis áhorfandi að
eftir Jónas Elíasson
„Langbezta próf-
kjörsfyrirkomulagið
virðist vera að halda
það milli flokksbund-
inna eingöngu. Þetta
á ekki síður við um
aðra flokka en Sjálf-
stæðisflokkinn. Þátt-
taka utanflokksm-
anna og andstæðinga
í prófkjöri verður ei-
líft óánægjuefni með-
al flokksbundinna,
því réttur þeirra til
að ráða framboði
flokksins er algerlega
skýlaus.“
sjálfri baráttunni. Hann fær
hinsvegar að leggja til það lið sem
raðar borðum og stólum, krossar í
bækur og reiðir fram kaffi svo
prófkjörið fari nú sæmilega fram.
Auk þess hefur flokkurinn það
hlutverk að vera til og taka við
skömmum frá baráttuliði þegar
úrslitin eru mönnum ekki að
skapi. Það er hinsvegar eftirtekt-
arvert, að enginn frambjóðandi
notar flokkinn sem sinn vettvang.
Það að vera góður flokksmaður og
einlægur stuðningsmaður stefnu-
mála flokksins þykir greinilega
ekki vænlegt til árangurs í próf-
kjörsbaráttu og ekki notað af
neinum frambjóðanda. Líklegasta
orsökin fyrir þessu er sú að
prófkjörin eru öllum opin. Fram-
bjóðendur vilja ekki fæla þá frá,
sem hugsanlega vilja styðja þá, án
þess að styðja flokkinn. Hætt er
við að barátta sem þessi bindi
menn á klafa ýmissa þrýstihópa
utan flokksins, dragi menn burt
frá flokknum og hver öðrum og
geri mönnum erfitt að vinna sam-
an innan flokksins. Það er í
prófkjörsbaráttunni sem framtíð
stjórnmálamanna fyrst og fremst
ræðst. Það er fyrir öllu að halda
prófkjörsliðinu saman og gera því
ekki á móti skapi. Vettvangur
manna verður því í vaxandi rnæli-
utan við flokkinn. Upplausnar af
þessu tagi s má nú í vaxandi mæli
merkja í prófkjörsflokkunum,
Sjálfstæðisflokki og Alþýðuflokki.
Hverjir kjósa
í prófkjöri
Auðvitað flokksbundnir fyrst og
fremst. Hægt er að slá því föstu,
að skipulögð þátttaka andstæð-
inga í prófkjöri Sjálfstæðisflokks-
ins er engin. Þær fáu tilraunir
sem gerðar hafa verið til að skipu-
leggja slík skemmdarverk hafa
engan árangur borið. Eigi að síður
er þátttaka andstæðinga í próf-
kjörinu 1000—2000 manns, en
þetta eru ekki skemmdarverka-
menn heldur vinir, kunningjar og
fjölskylda þeirra um það bil 40
frambjóðenda sem keppa innbyrð-
is í prófkjörinu. Þessir aðilar
koma hálf vandræðalegir í próf-
kjörið, setja kross við hið eina
nafn sem þeir ætla nú að styðja og
eru síðan í standandi vandræðum
með hina sjö krossana sem þarf að
setja á seðilinn til þess að hann
verði gildur. Greinilegt er að
flokknum sem slíkum er ekkert
gagn í svona þátttöku og mjög
vafasamt er hvort nokkrum sé
greiði gerður með því að leyfa
frambjóðendum að draga þetta
fólk í prófkjörið. Heiðarlegt fólk
er á móti því að skipta sér af
prófkjörum annarra flokka en
þess eina sem það sjálft styður, en
gera það fyrir þrábeiðni vina
sinna sem eru að freista gæfunnar
í Sjálfstæðisflokknum, að koma og
kjósa, prófkjörið er jú öllum opið.
Fæstir þessara manna gera sér
grein fyrir að nöfn þeirra eru
skráð á tölvuskrá, innan um hina
flokksbundnu stuðningsmenn, og
fá síðan senda miða í happdrætti
Sjálfstæðisflokksins eins og þeir.
Þegar þessi staðreynd er íhuguð,
verður lítið úr hinni upprunalegu
ástæðu sem gefin var fyrir því að
prófkjörið ætti að vera opið, en
hún er sú að margir styddu flokk-
inn af heilum hug en vildu samt
ekki vera skráðir í hann. Þessu
fólki vildu menn gefa tækifæri til
að kjósa í prófkjörinu án þess að
neyða það til að skrá sig í flokkinn
um leið. En allir sem taka þátt í
prófkjörinu, fara inná happdrætt-
isskrána og fá sína miða senda. En
hinu virðast færri hafa gert sér
grein fyrir, að með þessu eru allir
komnir á skrá hlið við hlið, eini
munurinn á þeim flokksbundnu og
þeim óflokksbundnu er sá að þeir
flokksbundnu eru rukkaðir um
eitthvert óverulegt árgjald.
Hvað er lýðræðislegt?
Margir hafa talið það lýðræðis-
legra fyrirkomulag að hafa próf-
kjör Sjálfstæðisflokksins öllum
opið. Þetta er misskilningur sem
margir virðast trúa. Lýðræði á
ekkert skylt við opið prófkjör.
Lýðræði er einungis það, að
tryKRÍa öllum þegnum þjóðfélags-
ins ákveðin og afmörkuð lýðrétt-
indi, sem nánar eru ákveðin í
stjórnarskrá. Eitt af þessum lýð-
réttindum er félagafrelsið, það er
frelsið til að stofna félög, hverra
skýlausi og lýðræðislegi réttur er,
að ráða sínum málum sjálf, án af-
skipta utanfélagsmanna. Það eyk-
ur ekki lýðræði á nokkurn einasta
máta, að gefa utanflokkamönnum
og andstæðingum tækifæri tilað
kjósa í prófkjöri Sjálfstæðis-
flokksins. Lýðræði er, að Sjálf-
stæðismenn ákveði sjálfir hverja
flokkurinn býður fram í almenn-
um kosningum, og enginn utan-
flokkamaður hefur nokkurn lýð-
ræðislegan rétt til að skipta sér af
því vali. Hitt er svo annað mál, að
óflokksbundir stuðningsmenn