Morgunblaðið - 24.10.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1981
Einræði, skortur á daglegum nauðsynjum, einokun
Flokksins á öllum sviðum, ófrelsi í listum og menning-
arlífi. Urgur í almenningi, kröfur um úrbætur. Kurteis-
leg mótmæli. Fundir í afmörkuðum hópum listamanna,
stúdenta og verkamanna. Óánægjan eykst. Fundir
verða fjölmennari, mótmælin háværari. Hóparnir
bræða sig saman og efna til sameiginlegra mótmælaað-
gerða. Flokksbroddarnir reyna að sigla milli skers og
báru. Þrýstingur risans í austri fer vaxandi. Tass, mál-
pípa Sovétstjórnarinnar, flytur illa dulbúnar hótanir
daglega. Astandið verður sífellt alvarlegra. Loks þrýtur
þolinmæði risans. Útséð er um að ítrekaðar aðvaranir
með mismunandi alvöruþunga beri árangur. Fólkið í
þessu landi skilur ekki hver það er sem ræður. Örþrifa-
ráðin ein koma að gagni. Rauði herinn ryðst yfir landa-
mærin á skriðdrekum og heldur inn í höfuðborgina.
Kúlnahríðin dynur á óbreyttum borgurum og þeir strá-
falla í þúsundatali. Blóðið flýtur um stræti og torg.
Örvilnun grípur um sig. Stjórnleysi er ríkjandi. Margir
reyna að flýja, jafnvel í hundraðaþúsundatali. Enginn
veit hver það er sem raunverulega hefur vöidin í land-
inu. Fólkið er tryllt af hræðslu, skelfingu og reiði. Marg-
ir eru reiðubúnir að fórna lífi sínu í baráttunni fyrir
frelsi. Hetjudáðir eru drýgðar. Ódæði eru framin.
Skothríðin heldur áfram. Skriðdrekarnir halda áfram
að flæða yfir landamærin og allt er orðið krökkt af
sovézkum hermönnum. Gæzla er hert við öll landamæri
en úr austri kemur einstefnuakstur Rauða hersins. í
hina áttina halda óbreyttir borgarar áfram að flykkjast
með eitthvað af pjönkum sínum í þeirri von að takast
megi að flýja þetta óttalega land.
Eftir nokkra daga er allt dottið í dúnalogn — á yfir-
borðinu. Blóðsletturnar á gangstéttunum fara að dofna.
í fyrstu er fólkið ragt við að fara mikið út fyrir hússins
dyr. „Traust stjórn" er aftur komin á. Það eru komnir
nýir leiðtogar. Gömlu leiðtogarnir voru ekki hæfir til að
stjórna landinu. Nýju leiðtogarnir eru mennirnir sem
höfðu kraft í sér til að taka í taumana og biðja Sovét-
stjórnina um hjálp áður en undirróðursmönnum, uppi-
vöðsluseggjum og þýi auðvaldsríkjanna tækist að koma
öllu í kalda kol. Og enn einu sinni slær rauðum bjarma
á austurhimininn.
Flóttafólk fetar sig yfir brú úr
trjágreinum til að komast í skjól
í Austurríki.
útrás svo árum skipti. Þarna
sást í fyrsta sinn eftir margra
ára hlé hinn gamli þjóðfáni
Ungverja og einnig brá fyrir
fánum kommúnistastjórnar-
innar þar sem rauða stjarnan
í miðju hafði verið rifin úr.
Þegar málsvari ríkisstjórnar-
innar birtist loks á svölum
þinghússins til að tala til
mannfjöldans hóf hann mál
sitt með því hefðbundna
kommúnistaávarpi „félagar!"
Kvað þá við um allt torgið:
„Við erum ekki lengur félagar
— við erum öll Ungverjar!"
Upp úr sauð sama kvöld
þegar stúdentar kröfðust þess
að kröfugerð þeirra væri lesin
í Búdapest-útvarpinu. Óein-
kennisklæddir lögreglumenn
hleyptu af fyrstu skotunum,
að því er talið er, og féllu þá
margir stúdentar. Umsvifa-
laust snerist viðureignin þá í
blóðug átök. Innan fárra
stunda var búið að siga Rauða
hernum á ungverska alþýðu.
Strax fyrsta sólarhringinn
féllu hundruð manna fyrir
rússneskum kúlum í Búdapest.
Borgin var umkringd herliði
og sovézkir hermenn voru
hvarvetna í borginni. Hinn 24.
október var brugðið á það ráð
að kalla til Imre Nagy, og
setja hann á ný í forsætisráð-
herraembættið, sem hann
hafði verið rekinn úr nokkrum
mánuðum áður, ef það mætti
verða til þess að stilla lýðinn,
en Nagy var talinn nokkuð
UPPREISNIN í UNGVERJA-
LANDIFVRIR ALDARFJÓRÐUNGI
Þetta er hin klassíska saga
sem menn óttast að eigi eftir
að endurtaka sig enn einu
sinni þegar nú er spurt hvort
og hvenær Rauði herinn haldi
innreið sína í Pólland. Þetta er
sagan sem gerðist í hverju rík-
inu á fætur öðru í lok heims-
styrjaldarinnar síðari og þetta
er leikurinn sem síðan hefur
verið endurtekinn þegar Sov-
étstjórnin hefur talið þjóðirn-
ar, sem hún hefur á valdi sínu,
ganga of langt í frjálsræðis-
átt.
Ungverjar risu upp gegn
þessu ofurvaldi fyrir aldar-
fjórðungi. Það tók þrjár vikur
að bæla niður uppreisnina.
Eftir þessar þrjár vikur lágu
tugþúsundir í valnum og um
tvö hundruð þúsund höfðu flú-
ið land. Talið er að um 200
þúsund sovézkir hermenn hafi
tekið þátt í því að bæla niður
uppreisnina og sem dæmi um
vopnastyrk innrásarliðsins má
nefna að það hafði á að skipa
um 4.600 bryndrekum.
Upphaf hörmunganna í
Ungverjalandi þetta haust
fyrir 25 árum er rakið til stúd-
entafundar sem haldinn var í
Búdapest hinn 22. október.
Umræður á fundinum leiddu
til þess að samþykkt var að
krefjast frjálsra þingkosninga
í landinu, brottfarar sovézka
setuliðsins og þess að Moskvu-
stjórnin hætti afskiptum af
efnahags- og stjórnmálum
Ungverja. Aðrar kröfur voru
um málfrelsi, ritfrelsi og aðra
þætti lýðræðis. Varð niður-
staða fundarins sú að boðað
skyldi til fjöldafunda daginn
eftir til að afla víðtækari
stuðnings við þessar kröfur.
Þegar yfirvöld komust á snoð-
ir um þessar ráðagerðir lögðu
þau bann við öllum slíkum
fundahöldum. Eigi að síður
komu 25 þúsund stúdentar til
fundar sem haldinn var við
minnismerki um skáldið og
frelsishetjuna Oetöfi, sem
hafði fallið í bardaga fyrir
sjálfstæði landsins rúmri öld
áður. Stúdentar gengu síðan
fylktu liði á fund rithöfunda
og verkamanna sem höfðu
safnazt saman í öðru borg-
arhverfi, en þaðan var gengið
saman til þinghússins til að
kynna kröfurnar. Var talið að
um 200 þúsundir manna væru
á torginu fyrir framan þing-
húsið þennan dag. Leiðtogar
fundarmanna gengu á fund
ríkisstjórnarinnar og gerðu
grein fyrir kröfum fólksins
sem beið átekta fyrir utan.
Menn voru óvopnaðir og kom
ekki til neinna átaka, en hróp
og köll vitnuðu um tilfinn-
ingar sem höfðu ekki fengið
vinsæll meðal alþýðu manna
og átti auk þess að gæta hags-
muna kommúnista. Þann
sama dag voru sett á herlög í
landinu og hótað dauðarefs-
ingu öllum þeim sem brytu
gegn yfirvöldum landsins.
Uppreisnarmönnum var heitið
sakaruppgjöf ef þeir hættu
bardögum innan ákveðins
tíma, en sá frestur var fram-
lengdur þegar lát varð ekki á
átökum.
Hinn 25. október var Ernö
Gerö, formanni kommúnista-
flokksins, vikið úr embætti, en
sá maður var með afbrigðum
óvinsæll og þótti öðrum frem-
ur hleypa illu blóði í alþýðuna.
Þegar bardagar stóðu sem hæst í Búdapest velti almcnningur hinni hrikalegu
Staííns-styttu af stalli svo hún mölbrotnaði.
Rússneskir skriðdrekar í viðbragðsstöðu á aðalgötu í Búdapest rétt áður en
lokascnnan var á enda. Talið er að 2.500 sovézkir hermenn hafi látið lífið í
bardögunum.