Morgunblaðið - 27.11.1981, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1981
39
um. Með því að nota fullkomnustu
bortækni hefur þeim tekist að ná
upp tæplega tveggja og hálfs kíló-
metra löngum ístappa í Byrd-
rannsóknastöðinni og segja má, að
þessi ískjarni hafi verið brotinn til
mergjar i orðsins fyllsta skilningi.
Þegar ís myndast, lokast inni í
honum örlítið loft og með því að
mæla samsetningu þess í hverju
einasta lagi í öllum ístappanum
má rekja loftslagið aftur um ár-
þúsundir.
Óvæntar niðurstöður
Margt hefur komið mönnum á
óvart við þessar rannsóknir. I síð-
asta mánuði skýrðu vísindamenn
við Bernar-háskóla í Sviss, sem
hafa tekið þátt í þessu starfi, frá
því, að koltvísýringur í andrúms-
loftinu hefði aukist mjög skyndi-
lega við lok síðustu ísaldar, þegar
aftur tók að hlýna um alla jörð.
„Koltvísýringur hefur aukist
stórkostlega fyrir 12.000 árum, úr
200 upp í 280 hlutar af milljón,"
segir Bernhard Staufer, einn
svissnesku vísindamannanna. Það
kann að vera tilviljun, og það kann
líka að vera ástæða eða afleiðing
ísaldarlokanna. Vegna þess, að
koltvísýringur hefur gert ýmist að
aukast eða minnka á síðustu ár-
þúsundum eru menn ekki vissir
um hvort aukinn koltvísýringur
veldur hlýrra veðurfari eða er
fylgifiskur þess. A fyrri tíma-
skeiðum hefur hann komist upp í
400 hluta af millj. án þess að
bræða ísinn á heimskautunum, nú
er hann 338 og því er spáð, að
hann komist í 600 hluta af milljón
á næstu öld.
Ætla mætti, að við þær aðstæð-
ur væri ísnum veruleg hætta búin,
en gegn því mæla ýmsar rann-
sóknir á ískjarnanum. Með því að
mæla stærð loftbólanna í ísnum
geta vísindamenn sagt fyrir um
hve þykkur ísskjöldurinn var á
einhverjum tilteknum tíma í for-
tíðinni. Því fleiri og því stærri sem
loftbólurnar eru, því meiri hefur
loftþrýstingurinn verið og ís-
skjöldurinn af þeim sökum þunn-
ur. Franskir jöklafræðingar hafa
með þessari aðferð fundið út, að
suðurheimskautsjökullinn hefur
þykknað um 240 metra frá lokum
síðustu ísaldar. „Við teljum,"
sagði einn þessara vísindamanna,
„að fyrir áhrif koltvísýringsins
aukist snjókoman eftir því sem
hitastigið hækkar og þess vegna
vex jökullinn en minnkar ekki.“
Hopar sudur-
skautsjökullinn?
Þó að suðurskautsjökullinn
kunni að hafa vaxið á síðustu ár-
hundruðum hafa vísindamenn
miklar áhyggur af því, að sú þróun
sé e.t.v. að snúast við. Ef ásýnd
þurrlendisins á eftir að breytast
verulega á næstu áratugum kemur
það sér vel fyrir mennina að vita
af því með nokkrum fyrirvara.
Með þetta í huga hafa breskir vís-
indamenn verið að vinna að rann-
sóknum á Suðurskautsskaganum
og eru niðurstöður þeirra rann-
sókna vægast sagt dálítið ugg-
vænlegar.
Á síðustu 30 árum hefur hita-
stigið um heim allan hækkað um
tvö stig, „og við höfum sannanir
fyrir því að ísinn er að hopa á
Suðurskautsskaganum og að ís-
hellurnar fara minnkandi," segir
Swithinbank, einn bresku vísinda-
mannanna. „Við höfum sjálfir get-
að fylgst með þessari bráðnun og
ég er þeirrar skoðunar, að hærra
hitastig af völdum koltvísýrings í
andrúmsloftinu muni þrengja æ
meir að suðurskautsísnum."
Því er enn ósvarað hvort hækk-
andi hitastig veldur meiri snjó-
komu á Suðurskautslandinu eða
mun bræða hann þegar tímar líða
fram. En sú spurning krefst svars.
Menningarsamfélögin sáu fyrst
dagsins ljós fyrir 8000 árum þegar
hlýna tók um alla jörð og það væri
ljóti grikkurinn ef náttúran tæki
einnig upp á því að fyrirkoma
þessu sköpunarverki sínu.
Sv. Heimild: Newsweek.
Bliss
tákn fyrir talhamlaða
Litið inn á námskeið í Norræna húsinu
Hér má segja að „talað“ sé með tánum, þ.e. bent á ákveðið tákn þannig
að sá sem „talað“ er við skilur hvað um er að vera. LjoHin. Mbl. Krimján
í NORRÆNA húsinu var haldið
óvenjulegt námskeið dagana
12.—16. október sl. Námskeiðið
var haldið frá 9—5 frá mánudegi
til (ostudags, og sóttu það rúmlega
40 manns alls staðar að af landinu,
kennarar, sérkennarar, iðjuþjálfar,
þroskaþjálfar, fóstrur og meðferð-
arfulltrúar. Námskeið þetta er
haldið með styrk frá Menntamála-
ráðuneytinu og Kennaraháskóla
íslands. Að auki greiða þátttak-
endur námskeiðsgjald. Til aðstoð-
ar á námskeiðinu er sænskur
kennari Britt Carlsson.
Við litum inn í Norræna húsið
á fimmtudag, reyndum að leita
okkur upplýsinga um námskeið-
ið, en okkur var sagt að þarna
væri verið að kenna nýtt tákn-
mál sem notað hefur verið fyrir
hreyfilamað fólk og andlega
þroskahefta. Við hittum fyrir
Ingibjörgu Símonardóttur, tal-
kennara, og spurðum hana hvað
þetta nýja táknmál væri og hver
hefði fundið það upp.
„Táknmál þetta er nefnt Bliss
og er kennt við Charles Bliss, en
hann var austurískur gyðingur
sem fæddist 1897 rétt við rúm-
önsku landamærin. Hann ólst
upp í umhverfi þar sem mörg
tungumál voru töluð, og sá að
þetta leiddi til námsörðugleika
og torveldaði mannleg sam-
skipti. Bliss lærði síðan efna-
verkfræði og kynntist þar al-
þjóðlegum táknum. Formúlan
H20 táknar t.d. um heim allan
vatn, og skilgreinir um leið hvað
vatn er. Bliss dvaldi síðan 6 ár í
Shanghai og hreifst þar af kín-
verskum rittáknum, en þótt mál-
lýskur séu margar í Kína, geta
allir skilið sama ritmálið. Þetta
leiddi hug Bliss að því að reyna
að koma fram með alþjóðlegt
táknmál og vann hann að því á
árunum 1942—49. Þetta táknmál
hans náði þó ekki neinum vin-
sældum því um svipað leyti kom
Esperanto fram á sjónarsviðið
og náði meiri útbreiðslu. Bliss
gaf út bók eina stóra og mikla
með öllum táknum sínum, og
hvernig það er byggt upp og má
segja að sú bók hafi rykfallið á
bókasöfnum nokkuð lengi. 1971
tóku nokkrir sérkennarar í Tor-
onto, Kanada, bókina fram úr
bókaskáp bókasafnsins og veltu
fyrir sér möguleikum á að nota
ræma námið. Hér á landi nota
nú um 15—20 manns Bliss-kerfið
og er það aðallega hreyfilamað
fólk sem ekki getur talað og and-
lega þroskaheftir."
Við lítum í kring um okkur í
fundarsal Norræna hússins og
búið er að skipta þáttakendum
niður í litla hópa sem hver um
sig notar ákveðin tákn til tjá-
skipta innan hópsins. Sumir ein-
staklingar geta t.d. ekki tjáð sig
nema með einstökum hreyfing-
um, á gólfinu í einum hópnum er
spjald með táknum á og eru
þátttakendur í þeim hóp að nota
fæturnar til að segja frá ein-
hverju, þ.e. benda með tánni á
ákveðin tákn á spjaldinu og get-
ur þá sá sem „talað" er við skilið
hvað við er átt.
I öðrum hópnum er unnið með
stórt spjald, sem á eru skrifaðir
tölustafir og er hver tölustafur
tákn fyrir ákveðið orð eða setn-
ingu. Sumir hreyfilamaðir geta
ekki notað neitt nema augn-
hreyfingar til að tjá sig og með
því að horfa á ákveðinn tölustaf
er hægt að skilja hvað viðkom-
andi á við.
Við hittum einnig fyrir Guð-
rúnu Árnadóttur iðjuþjálfa og
sagði hún að komið hefði í ljós,
að margir þeir sem áður voru
taldir vangefnir vegna tján-
ingarörðugleika, hefðu nú sýnt
að þeir væru búnir venjulegri
greind og með þessu táknmáli
kæmust þeir í sambandi við aðra
sem þeir hafa ekki átt kost á
áður.
þetta táknmál fyrir fjölfötluð
börn. Það reyndist árangursríkt
og síðan hefur Bliss-kerfið verið
tekið upp á fleiri stofnunum í
Kanada, Bandaríkjunum, Nýja
Sjálandi og ýmsum Evrópulönd-
um þ.á m. Englandi og Svíþjóð,
og eru nú um 25—30.000 manns
sem nota Bliss-kerfið í heimin-
um.“
„Hvernig kom þetta kerfi
hingað til lands og hve margir
nota það í dag hér á landi?“
„Hér á landi hófst tilrauna-
kennsla í athugunar og meðferð-
ardeildinni að Kjarvalsstöðum
haustið 1977 og var fyrsti nem-
andinn 6 ára fjölfatlaður dreng-
ur. Þetta tókst vel, en ýmis
kennslugögn vantaði og höfðum
við þá samband við Svíþjóð og
haldið var námskeið í kennslu
Bliss-táknmáls fyrir starfsfólk
frá stofnunum afbrigðilegra
barna og endurhæfingarstöðv-
um. Eftir námskeiðið var stofn-
uð íslensk Bliss-nefnd og eru í
henni auk mín Sigrún G. Magn-
úsdóttir, sérkennari, Guðrún
Árnadóttir iðjuþjálfari og Sig-
ríður Ólafsdóttir kennari.
Nefndin hefur m.a. unnið að þýð-
ingum og við að útbúa verkefni.
Reynt er að samræma námsefni
á öllum Norðurlöndunum og var
stofnað norræn Bliss-nefnd 1978,
sem í eiga sæti 2 fulltrúar hinna
5 Norðurlanda og hittist nefndin
1 til 2 sinnum á ári til að sam-
Mánasilfur
- þriðja bindi komið út
ÚT KR komið hjá Iðunni þriðja
bindi Mánasilfurs, en það er úrval
úr íslenskum endurminningum og
sjálfsævisögum sem Gils Guð-
mundsson hefur tekið saman. í
þessu bindi eru þættir eftir 31 höf-
und. Klstir eru tveir höfundar, fædd-
ir á seinni hluta sextándu aldar, ann-
ar Jón Olafsson Indíafari sem talinn
er höfundur fyrstu íslensku sjálfs-
ævisögunnar. Yngsti höfundurinn,
Jón Thor Haraldsson, er fæddur ár
ið 1933, en átta aðrir höfundar voru
á liTi þegar frá bókinni var gengið.
Kinn þeirra hefur andast síðan, Þór
leifur Bjarnason. Allt efnið er frum-
samið á íslensku nema þáttur Onnu
Borg.
Um efni þessa bindis segir svo í
kynningu forlagsins: „Hér stíga
fram karlar og konur úr ýmsum
stéttum, reyndir rithöfundar,
menntamenn og forkólfar, en
einnig alþýðufólk sem engu síður
kann að segja frá. Og frásagnar-
efnin eru margs konar: frá
bernskudögum í sveit á öldinni
sem leið til listsigra á erlendu
leiksviði, — frá örlagastundum í
IOUNN
jviÁJS^s,
SILFUR
SAFN ENDURMINNINGA III
CilS GUOMUNDSSON
VALDI EFNIO
þjóðarsögu til samvista við eftir-
lætishestinn, — frá dvöl í belgísku
klaustri til lestrarnáms á
Hornströndum, — og er þá fátt
eitt talið."
Mánasilfur, þriðja bindi, er 284
blaðsíður. Oddi prentaði.
Ljóð Einars
Más gefin út
í Danmörku
VINDROSK-forlagid í Danmörku
hefur gefið út bók sem hefur að
geyma danska þýðingu Ijóða eftir
Kinar Má Guðmundsson. Það er
Krik Skyum-Nielsen sem hefur þýtt
Ijóðin, en útgáfan er m.a. styrkt af
Norræna menningarsjóðnum. Bókin
nefndist Frankensteins Kup og hef-
ur að geyma þýdd Ijóð úr bókunum
Sendisveinninn er einmana (1980),
Kr nokkur í kórónafötum hér inni?
(1980) og Róbinson Krúsó snýr aftur
(1981). Frankensteins Kup er 80 bls.
að stærð.
Kinar Már Guðmundsson
Einar Már Guðmundsson er
fæddur árið 1954 og lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum við
Tjörnina árið 1974. Einar hefur
verið búsettur í Kaupmannahöfn
undanfarin ár.
Dóra og Kári
UT KR komin hjá Iðunni unglinga-
sagan Dóra OG Kári eftir Ragnheiði
Jónsdóttur. Þetta er önnur útgáfa
sögunnar sem kom út fyrst árið
1947. Ragnheiður Gestsdóttir teikn-
aði myndir í söguna.
Dóra og Kári er þriðja sagan í
bókaflokknum um Dóru sem nú er
verið að gefa út í annað sinn. Hin-
ar fyrri voru Dóra og Dóra í Alf-
heimum. — Ragnheiður Jóns-
dottir var meðal kunnustu barna-
og unglingasagnahöfunda á sinni
tíð og voru Dórubækurnar fyrsti
bókaflokkur hennar handa ungl-
ingum. — Sögurnar gerast í
Reykjavík á stríðsárunum og rétt
eftir stríð.