Morgunblaðið - 16.02.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1982
17
Áhrif Sjálfstæðisflokksins
væru minni án Heimdallar
- segir Pétur Sveinbjarnarson
Á þessari mynd sjást Heimdellingar á bryggjunni í Vestmannaeyjum í hvítasunnuferð félagsins 1955.
Stofnun Heimdallar
„Heimdallur hefur og hefur alltaf
haft mikilvægu hlutverki að gegna
innan Sjálfstæðisflokksins,“ sagði
Pétur Sveinbjarnarson, „og áhrif
Heimdallar hafa náð langt út fyrir
Sjálfstæðisflokkinn. Innan félagsins
hafa orðið til mörg góð mál, og þar
hafa fjölmargir góðir menn hafið
stjórnmálaafskipti sín, sem síðar
hefur komið þeim að miklu gagni.
Áhrif þau er Heimdallur hefur á
stjórnmálabaráttuna eru að sjálf-
sögðu mismikil, og þau eru misjafn-
lcga sjáanleg, en þegar til lengri
tíma er litið, efast enginn um mikil-
vægi starfsins í Heimdalli," sagði
Pétur ennfremur.
„Þá er Heimdallur nokkurs kon-
ar félagsmálaskóli, og staðreynd
er, að væri félagið ekki til, væru
áhrif Sjálfstæðisflokksins í ís-
lensku þjóðlífi mun minni en raun
ber vitni. Hið beina stjórnmála-
lega hlutverk Heimdallar er mik-
ilvægt, en þó má alls ekki gera
lítið úr hinu félagslega hlutverki.
Aðeins fáir þeirra, sem starfa í
félaginu, komast að vísu á topp
íslenskra stjórnmála, en sá breiði
fjöldi sem þar hefur hlotið þjálfun
og æfingu í félags- og stjórnmála-
starfi, hefur gífurleg áhrif á gang
þjóðmála og gengi Sjálfstæðis-
flokksins á hverjum tírna."
— Áhrif ungra sjálfstæð-
ismanna, eru þau nægilega mikil í
flokknum?
„Sú gagnrýni ungra sjálfstæð-
ismanna, að þeir hafi ekki nógu
mikil áhrif á gang mála, er sjálf-
sagt að mörgu leyti réttmæt. Hafa
verður það þó í huga að ungt fólk
er óþolinmótt, bæði varðandi eigin
frama og um afgreiðslu sinna
mála. En almennt séð, tel ég, að
„Félagið hefur ákaflega mikil-
vægu hlutverki að gegna í starfi
Sjálfstæðisflokksins, og í íslenskri
stjórnmálabaráttu yfirleitt," sagði
Kjartan Gunnarsson. „Heimdallur
og ungliðasamtökin í heild, eru vaxt-
arbroddur flokksins, og miklu skipt-
ir hvernig til tekst við að ná til ungs
fólks og fylkja því undir merki
Sjálfstæðisflokksins og í baráttu
fyrir Sjálfstæðisstefnunni," sagði
Kjartan ennfremur.
„Þessu fjölþætta og mikilvæga
hlutverki gegnir félagið mjög vel
um þessar mundir. Stór hópur
ungs fólks er í miklu starfi innan
Heimdallar og daglega er fólk að
koma á skrifstofur Sjálfstæðis-
flokksins tl að ganga í félagið. Allt
finnst mér þetta bera vott um hið
mikla starf sem nú er unnið í fé-
laginu, og um hið jákvæða hugar-
far sem þar ríkir."
— Þú ert fyrrum formaður
Heimdallar, og nú framkvæmda-
stjóri Sjálfstæðisflokksins. Hvað
finnst þér um þá gagnrýni ungra
manna, sem oft heyrist, að áhrif
ungs fólks í stjórnmálaflokkunum
séu of lítil. Hafa skoðanir þínar á
þessum málum breyst eftir að þú
lést af formennsku í Heimdalli?
„Nei, skoðanir minar í þessu
efni hafa ekki breyst. Ég tel æski-
legt, að ungt fólk hafi mikil áhrif
á gang mála í stjórnmálaflokkun-
um, og ungir sjálfstæðismenn
þurfa ekki að kvarta yfir því að
ekki sé tekið tillit til þeirra. Gagn-
rýni ungra manna af þessu tagi á
hins vegar vafalaust mjög mis-
munandi mikinn rétt á sér, þar
sem hlutirnir eru breytilegir frá
einu tímabili til annars. En hin
síðari ár hefur í mjög auknum
mæli verið tekið tillit til ungra
sjálfstæðismanna, og áhrif þeirra
Pétur Sveinbjarnarson
Sjálfstæðisflokkurinn væri nú
betur á vegi staddur ef áhrif ungs
fólks hefðu verið meiri, og staða
Sjálfstæðisflokksins væri nú
sterkari ef meira tillit hefði verið
tekið til skoðana yngri manna í
flokknum. Úrelt kjördæmaskipan
á þó meiri þátt í því að halda aftur
af ungu fólki innan stjórnmála-
flokkanna en flokkarnir sen> slík-
ir. Núverandi fyrirkomulag kemur
beinlínis í veg fyrir það að ungt
fólk fái þau tækifæri sem það á
skilið.
Að lokum vil ég láta þá ósk í
ljós, að Heimdalli megi vel vegna í
framtíðinni, og víst er, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur ríka þörf
fyrir Heimdall nú sem endranær.
Það er von mín og trú, að það verði
yngra fólkið í Sjálfstæðisflokkn-
um, sem losa muni flokkinn úr
þeirri herkví sem hann nú er í.“
— AH
Kjartan Gunnarsson
eru margfalt meiri en jafnaldra
þeirra í öðrum stjórnmálaflokk-
um.“
— Ungliðahreyfingar stjórn-
málaflokkanna, eiga þær rétt á
sér?
„Já, tvímælalaust. Aldursskipt-
ing í félagsstarfinu er bæði æski-
leg og nauðsynleg. Ungt fólk á að
fá að ráða málum sínum sem mest
sjálft, og ekki aðeins taka ákvarð-
anir, heldur einnig bera ábyrgð á
starfi sínu.
Ég vildi svo að lokum óska
Heimdalli allra heilla á 55 ára af-
mælinu, og vona, að félagið verði
áfram sá frjóangi öflugs félags-
starfs og jákvæðra hugsjóna, sem
það hefur verið í meira en hálfa
öld.“
— AH
í tilefni af 55 ára afmæli
Ileimdallar hefur félagið lát-
ið rita sögu félagsins. Verk
þetta vann Hannes H. Giss-
urarson sagnfræðingur. Sag-
an verður birt í heild í afmæl-
isriti Heimdallar sem er að
koma út. Hér á eftir fer hluti
af fyrsta kafla sögunnar, um
upphaf og fyrstu ár Heim-
dallar.
íhaldsflokkurinn var stofnaður
24. febrúar 1924 með yfirlýsingu 20
þingmanna. Nafnið hlaut hann ekki
af því, að hann væri íhaldsflokkur í
hefðbundnum skilningi Norðurálfu-
manna, heldur töldu stofnendur
hans nauðsynlegt að halda S al-
mannafé eftir eyðslu undanfarinn-
ar ára, enda tók hann við af „Sparn-
aðarbandalaginu“, sem nokkrir
þingmenn undir forystu Jóns Þor-
lákssonar höfðu myndað. Jón skýrði
síðan nafnið svo í ritgerð í Eimreið-
inni 1926, að flokknum væri ætlað
að halda í fengið frelsi, hann væri
því hvort tveggja, frjálslyndur
flokkur og íhaldssamur, en and-
stæðingar hans væru stórlyndir
menn og umrótsgjarnir. Ihalds-
flokkurinn var í byrjun lítið annað
en þingflokkur, en smám saman var
þó fylgismannalið hans skipulagt
að fyrirmynd samhyggjumanna
(sósiaíista), en fjöldaflokkar komu
til sögu með sambyggingunni. Það
var til marks um þessa skipulagn-
ingu, þessa breytingu úr þinglokk í
fjöldaflokk, er Heimdallur var
stofnaður 16. febrúar 1927. íhalds-
flokkurinn sameinaðist að vísu
frjálslynda flokknum, sem var
miklu fámennari. 25. maí 1929, er
Sjálfstæðisflokkurinn var stofnað-
ur. En Heimdallur starfaði áfram
undir sama nafni. Þetta var fyrsta
æskulýðsfélag Sjálfstæðisflokksins
og á þessum blöðum getur að líta
ágrip af sögu þess.
Stofnun Hcimdallar
Æskulýðsstarf hefur alltaf skipt
meira máli í Sjálfstæðisflokknum
og Alþýðubandalaginu (sem tók við
af Sósíalistaflokknum 1968, en
hann hafði tekið við af Kommún-
istaflokknum 1938) en í „miðflokk-
unum“ tveimur, Framsóknar-
flokknum og Alþýðuflokknum.
Skýringin kann að vera sú, að ungir
menn hafi fremur laðst að þessum
tveimur flokkum, sem höfðu orðið
til utan um hugsjónir, en í „mið-
flokknunum", sem minntu stundum
á varnargarða í kringum hagsmuni.
En meginskýring þess, að ungir
menn hafa alltaf verið áberandi í
Sjálfstæðisflokknum, er sú, að hann
er og hefur alltaf verið langfjöl-
mennasti íslenski stjórnmálaflokk-
urinn, í honum var sveit ungra
manna, sem var tilbúin til að leggja
sig fram fyrir þá hugsjón, sem hún
trúði á. Hún gekk ekki síst út á
vettvang stjórnmálanna undir
merki Heimdallar.
Aðdragandinn að stofnun Heim-
dallar var í fæstum orðum sá, að
Magnús Jónsson hafði hreyft því á
Varðarfundi 18. desember 1926, að
nauðsynlegt væri að útvega ungum
mönnum í Ihaldsflokknum vettvang
við sitt hæfi. Þessu var vel tekið, og
tveir flokksmenn, Sigurbjörn Þor-
kelsson í Vísi og Gísli Jónasson
kennari, voru einkum áhugasamir í
málinu. Jón Þorláksson hafði einnig
hvatt þá Lárus H. Blöndal og Pétur
Hafstein til að stofna æsku-
lýðsfélag íhaldsmanna. Undirbún-
ingsfundur var haldinn 9. febrúar
1927, sem valdi í nefnd til að vinna
að þessu þá Lárus H. Blöndal, sem
var formaður nefndarinnar, Þor-
grím Sigurðsson, Ólaf H. Jónsson,
Sigurð Haukdal og Jón Vestdal.
(Þess má geta til gamans, að tveir
núverandi þingmenn flokksins eru
synir undirbúningsnefndarmanna,
en að vísu báðir kjörnir úr strjál-
býlinu. Þeir eru Halldór Blöndal frá
Norðurlandi eystra og Eggert
Haukdal frá Suðurlandi.) Stofn-
fundur Heimdallar var siðan 16.
febrúar 1927 í Kaupþingssalnum í
Reykjavík. Lárus H. Blöndal setti
fundinn, Gunnlaugur Briem var
fundarstjóri og Jón Vestdal ritari.
Umræður voru fjörugar, lög voru
samþykkt fyrir félagið, en því var
frestað að gefa því nafn. Á þessum
stofnfundi var Pétur Hafstein kjör-
inn formaður félagsins, en aðrir í
fyrstu stjórn þess voru Ólafur H.
Jónsson, Gunnlaugur Briem Ein-
arsson, Lárus H. Blöndal og Torfi
Jóhannsson. Á fundi 8. mars var
félaginu síðan gefið nafnið „Heim-
dallur" eftir hinum forna ás. Var
það valið úr þremur nöfnum, en hin
tvö voru „Stefnir" og „Félag ungra
íhaldsmanna".
Stofnendur félagsins voru sam-
kvæmt þessu fundarmennirnir í
kaupþingssalnum 16. febrúar 1927.
Þeir voru 32, Ólafur H. Jónsson,
Lárus H. Blöndal, Gunnlaugur
Briem Einarsson, Torfi Jóhanns-
son, Magnús Thorlacius, Björn
Blöndal, Sigurður Haukdal, Einar
Ásmundsson, Pálmi Jónsson,
Magnús Finnbogason, Hafliði
Helgason, Jóhann G. Möller, Sig-
urður Jóhannsson, Sigurbjörn
Þorkelsson, Karl Þorfinnsson,
Snorri Ólafsson, Baldur Jónsson,
Daníel Ólafsson, Jón Geirsson,
Þorgrímur Sigurðsson, Ragnar Lár-
usson, Tómas Pétursson, Hörður
Þórðarson, Kjartan Jóhannsson,
Helgi Konráðsson, Hálfdán Helga-
son, Guðjón Einarsson, Jón Vest-
dal, Sigurður Einarsson, Magnús
Björnsson og Ólafur Þorsteinsson.
Stefnuskrá
Heimdallar 1931
Jónas H. Haralz sagði í grein í
afmælisriti Varðar 1976, að krepp-
an á fjórða áratugnum hefði gert
hugsandi menn róttæka, en krepp-
an á hinum áttunda íhaldssama.
Ástæðan til þess er sú, að menn
telja fyrirnefndu kreppuna umfram
allt vera vegna of lítilla ríkisaf-
skipta, en hina síðarnefndu vegna
of mikilla ríkisafskipta. (Frjáls-
lyndir hagfræðingar, t.d. Milton
Friedman hafa að vísu efast um
það, að heimskreppan á þriðja ára-
tugnum hafi verið vegna þess, að
markaðserfið sé „í eðli sínu óstöð-
ugt“.) Það er að minnsta kosti eng-
inn ágreiningur um það, að heims-
kreppan breytti miklu um stjórn-
málaskoðanir manna, Frjáls-
hyggjumenn misstu margir sjálfs-
traustið. Sú hefð, sem menn eins og
Jón Sigurðsson, Hannes Hafstein
og Jón Þorláksson voru sprottnir
upp úr, rofnaði. Eitt dæmið um þá
hægu stefnubreytingu, sem krepp-
an olli, var stefnuskráin, sem
Heimdallur samþykkti á félags-
fundi 13. febrúar 1931, en hún hafði
verið samin að frumkvæði stjórnar-
innar, Thors Thors, Guðmundar
Benediktssonar, Jóhanns G. Möller,
Gunnars Thoroddsens og Ragnars
Lárussonar.
Eitt atriði stefnuskrárinnar var,
að sambandinu við Dani yrði slitið
og lýðveldi síðan stofnað. Um það
var að vísu enginn ágreiningur á
Íslandi, að sambandslagasamn-
ingnum við Dani skyldi sagt upp
svo fljótt sem auðið yrði, en um hitt
var varla rætt á almannavettvangi,
hvort konungssambandi yrði hald-
ið. Heimdellingar voru í þessu rót-
tækari en margir eldri menn í
flokknum. Þau atriði önnur, sem
þóttu einkum nýmæli, voru í 5., 6.,
7. og 8. grein stefnuskrárinnar:
5. að kosningaréttur til Alþingis
verði bundinn við 21 árs lág-
marksaldur og að þeginn sveit-
arstyrkur valdi eigi missi kosn-
ingaréttar;
6. að komið verði á víðtækri og
hagkvæmri tryggingarlöggjöf,
einkum slysatrygginga, sjúkra-
trygginga og ellitrygginga;
7. að yfirráð atvinnufyrirtækja í
landinu verði í höndum íslenskra
ríkisborgara;
8. að unnið verði að auknum skiln-
ingi og samúð milli verkamanna
og vinnuveitenda, meðal annars
með því að verkamenn fái hlut-
deild í arði þeirra fyrirtækja,
sem þeir vinna við, þar sem því
verður við komið.
Síðustu tillöguna, um arðgreiðsl-
ur til verkamanna, hafði dr. Magn-
ús Jónsson prófessor að vísu gert í
grein í Stefni, en hinar tillögurnar
voru varla samkvæmt frjálshyggju
nítjándu aldar, sem enn lifði með
nokkrum eldri þingmönnum flokks-
ins. Frjálshyggjumenn hefðu varla
haft neitt á móti einkareknum
tryggingum, en þeir hlutu að snúast
gegn ríkisreknum tryggingum, því
að þær takmörkuðu frelsi manna og
auðvelduðu þeim að slæpast á
kostnað náungans. Þeir hlutu líka,
ef þeir voru sjálfum sér samkvæm-
ir, að vera alþjóðahyggjumenn og
hafna þeim takmörkunum á flutn-
ingi fjármagns á milli landa, sem
hefðu falist í banni við, að útlend-
ingar réðu yfir atvinnufyrirtækjum
í landinu. Fjármagn varð að
streyma í þá farvegi, sem voru hag-
kvæmastir. Þeir hlutu líka að efast
um, að hyggilegt væri að veita
ómögum kosningarétt, því að í því
fólst réttur án skyldu.
Stefnuskráin var því fráhvarf frá
frjálshyggju nítjándu aldar, hún
var viðbragð við heimskreppunni.
Þeir Jóhann G. Möller og Gunnar
Thoroddsen höfðu báðir orð á því
síðar, að ýmsir eldri flokksmenn
hefðu hrokkið við. Jóhann sagði, að
þessum málum hefði svipað til mála
Franklíns D. Roosevelts Banda-
ríkjaforseta. Það er að vísu hæpið.
Roosevelt varð ekki forseti fyrr en
tveimur árum síðar, og hann er
einkum kunnur að því að hafa stór-
aukið ríkisframkvæmdir, en á það
er ekki minnst í stefnuskránni.
Hugmyndin, sem er stundum kennd
við Roosevelt, en stundum við John
Maynard Keynes lávarð, er að jafna
sveiflur með ríkisafskiptum, þenja
ríkið út, þegar atvinnulífið dróst
saman, og öfugt. Gunnar Thorodd-
sen segir, að þessi stefnuskrá hafi
verið til marks um frjálslyndi ungu
mannanna í Sjálfstæðisflokknum.
Það er einnig hæpið, ef lögð er sú
merking í orðið „frjálslyndi”, sem
Jón Þorláksson gerði. Jón sagði, að
frjálslyndi væri „vöntun á tilhneig-
ingu til að gerast forráðamaður
annarra" og að andstæða þess væri
því stjórnlyndi. En Heimdell-
ingarnir voru að krefjast aukinna
ríkisafskipta og takmarkana at-
vinnufrelsis í stefnuskránni. Þessar
kröfur kunna að hafa verið skyn-
samlegar, en þær voru fremur í
anda stjórnlyndis en frjálslyndis.
Gunnar hlýtur því að nota orðið
„frjálslyndi“ í annarri nierkin^u en
Jón. En stefnuskrá Heimd illar 1931
er sennilega fremur afleiðing breyt-
inga en orsök þeirra, hún sýnir,
hvaða hugmyndir ungu mennirnir í
Sjálfstæðisflokknum höfðu, en
breytti litlu.
Hlutverk Heimdallar
afar mikilvægt
- segir Kjartan Gunnarsson