Morgunblaðið - 25.03.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. MARZ 1982
Flytjum þekkingu og
reynslu atvinnulífeins
yfir á stjórnmálasviðið
— sagði Páll Sigurjónsson, formaður Vinnuveitenda-
sambands fslands á aðalfundi þess í gær
Hér fer á eftir í heild ræða Páls
Kigurjónssonar á aðalfundi Vinnu-
veitendasambands íslands í gær:
Hagsmunasamtök vinnumark-
aðarins heimta frelsi af stjórn-
völdum. Stjórnvöld krefjast þess
að losna úr fjötrum hagsmuna-
samtakanna. Svona upphrópanir
lýsa andstæðum í íslensku efna-
hags- og stjórnmálalífi. Þessar
tvær setningar eru auðvitað mikil
einföldun á flóknu máli, en þær
hljóma svo sterkt í þjóðfélagsum-
ræðum nú á dögum, að fyilsta
ástæða er til að forystumenn at-
vinnulífsins og stjórnmálalífsins
ræði í grundvallaratriðum þau
vandamál, sem við stöndum
frammi fyrir.
Það er því mikið ánægjuefni, að
formenn stjórnmálaflokkanna
hafi sýnt okkur þá vinsemd að
koma hingað til okkar í dag til
þess að fjalla um stjórnmálin og
vinnumarkaðinn. Ég vænti þess að
þær umræður, sem hér fara á eft-
ir, geti orðið upphafið að viðtæk-
ari umfjöllun um þetta viðfangs-
efni.
Engum blandast hugur um, að í
almennum heildarsamningum um
kaup og kjör eru teknar ákvarðan-
ir, sem hafa mikla þýðingu fyrir
framvindu efnahagsmála. Samn-
ingar hafa oft sett strik í efna-
hagsreikning stjórnvalda. A móti
hefur löggjafarvaldið í stöðugt
vaxandi mæli hlutast til um
hefðbundin samningamálefni
launþega og vinnuveitenda. Því
hefur verið haldið fram, að ríkj-
andi uppgjörskerfi milli launþega
og vinnuveitenda, sé ein orsök
þess efnahagslega öngþveitis, sem
við búum við.
Að sjálfsögðu er það ekki ætlun-
in að fá lokaniðurstöðu í þessu
máli á þessum fundi, en ég trúi
því, að sú umræða sem hér mun
fara fram um stjórnmálin og
vinnumarkaðinn geti orðið grund-
völlur heilabrota og rökræðna,
sem síðar geti leitt til þess, að
okkur takist að brjótast úr þeim
fjötrum sem íslenskt efnahags- og
atvinnulíf hefur verið í. Að minni
hyggju, hljótum við að stefna frá
ofstjórn að meira frjálsræði, auk-
inni valddreifingu og gæta þess,
að réttindi og ábyrgð fylgist jafn-
an að. Ef til vill er helsta undirrót
okkar stórnunarerfiðleika sú, að
við höfum komið okkur upp kerfi
þar sem allir virðast vera meira
og minna ábyrgðarlausir.
Gjá milli stjórn-
málamanna og
forystumanna í
atvinnulífi
Þar sem allir formenn stjórn-
málaflokkanna eru samankomnir
hér hjá okkur í dag er ekki úr vegi
að víkja að þeirri gjá, sem virðist
vera á milli stjórnmálamanna
annars vegar og forystumanna at-
vinnulífsins hins vegar. Óvægin
gagnrýni á stjórnmálámenn af
hálfu talsmanna samtaka at-
vinnulífsins er daglegt brauð í
okkar þjóðfélagsumræðum. A
sama hátt ríkir tortryggni af
hálfu stjórnmálamanna í garð at-
vinnurekenda og forystumanna
þeirra samtaka. Ég ætla ekki hér
að upphefja venjulegt hnútukast
yfir þessa gjá, sem virðist skilja
atvinnulífið frá stjornmálunum.
Miklu fremur vildi ég varpa fram
þeirri spurningu, hvort ekki megi
brúa gjána, auka tengsl atvinnu-
lífs og stjórnmála.
I stað þess að flytja reiðilestur
yfir stjórnmálamönnunum ætla
ég að beina orðum mínum til at-
vinnurekendanna. Áskorun mín til
þeirra er sú, að þeir gefi stjórn-
málunum meiri gaum með virkri
þátttöku. Aðeins með beinni
hlutdeild atvinnurekenda í
ákvarðanatöku á stjórnmálasvið-
inu verður þekking og reynsla at-
vinnulífsins flutt yfir á þann
vettvang. Ég held að það sé knýj-
andi nauðsyn að svo verði.
Um þessar mundir er verið að
tilkynna framboð til sveitar-
stjórnakosninga. Val frambjóð-
enda er eitt af því mikilvægasta
sem á sér stað í lýðræðisríki. Þeir
sem þar eru valdir taka síðar
ákvarðanir, sem snerta bæði ein-
staklingana og atvinnufyrirtækin.
I þessum hópi þarf að fjölga þeim,
sem hafa þekkingu og reynslu úr
atvinnulífinu sjálfu. Annars eig-
um við á hættu að ákvarðanir í
efnahags- og atvinnumálum verði
einvörðungu teknar á grundvelli
hugmyndafræði eða hrepparígs.
Ég hvet því atvinnurekendur, án
tillits til þess hvar í flokki þeir
standa, til að taka á sig þá miklu
ábyrgð, sem því fylgir að taka
samfélagslegar ákvarðanir. I öll-
um flokkum er þörf fyrir fólk með
reynslu úr atvinnulífinu.
Þessi pólitísku afskipti þeirra,
sem stundað hafa atvinnurekstur
og flutt geta reynslu úr starfi sinu
inn á stjórnmálasviðið, verða bæði
að eiga sér stað í sveitarstjórnum
og á Alþingi. Samráðsfundir og
bænaskjöl eru góðra gjalda verð,
en það kemur ekkert í stað beinn-
ar virkrar þátttöku. Ég held að við
brúum best gjána á milli atvinnu-
lífsins og stjórnmálanna með
þátttöku fleiri manna úr atvinnu-
lífinu i stjórnmálum og þar af
leiðandi þátttöku fleiri stjórn-
málamanna í atvinnulífinu. At-
vinnurekendur eiga ekki einvörð-
ungu að biðja um að umhverfi og
aðstaða atvinnufyrirtækjanna
verði bætt, þeir eiga sjálfir að gefa
kost á sér til þeirrar ákvarðana-
töku. Ég er í engum vafa um að þá
mætti taka stór skref til betra
þjóðfélags öllum til farsældar.
Ég læt þá útrætt um stjórnmál-
in og vinnumarkaðinn en mun
víkja svo sem venja er að kjara-
málum, og efnahagslegu baksviði
þeirra.
Stöðnun í
hagkerfinu
Síðustu fjögur ár hefur verið
stöðnun í hagkerfinu. Hagvöxtur
hefur farið minnkandi, á síðasta
ári var hann einungis rúmlega
1%. Að jafnaði var árlegur hag-
vöxtur síðastliðinn áratug um 5%.
Hér hafa því orðið umtalsverð
þáttaskil. í reynd varð nær engin
aukning á þjóðartekjum á mann
frá árinu 1980 til ársins 1981. Þar
sem 75% —80% af þjóðartekjum
eru laun er ljóst að þessi stöðnun
hagvaxtar setur samningsaðilum
á vinnumarkaðnum þröngar
skorður.
Undanfarin ár hafa launþegar
endurgreitt 99% af öllum launa-
hækkunum með stöðugri lækkun á
gengi krónunnar og almennri
verðhækkun. Það má því segja að
það sé engum erfiðleikum bundið
fyrir fyrirtækin að samþykkja
hvaða kröfur sem vera skal, ef
launþegar endurgreiða launa:
hækkanirnar með þessum hætti. Í
reynd snúast samningar launþega
og vinnuveitenda fyrst og fremst
um verðbólgu. Meðan launþegarn-
ir fást til að endurgreiða á þennan
hátt launahækkanir nokkurn veg-
inn jafnóðum er það ekki afkoma
fyrirtækjanna sem gildir í afstöðu
vinnuveitenda í samningum. Þar
skiptir þá megin máli, að reyna að
hafa hemil á verðbólgunni. Það
var með þetta að leiðarljósi, sem
Vinnuveitendasambandið gekk til
viðræðna við Alþýðusambandið
um endurnýjun samninga síðast-
liðið haust.
Kröfur ASI og sérsambanda
þess voru mjög misjafnar. Þær
gerðu ráð fyrir 12% og upp í 35%
hækkun launa við undirritun
samnings, en frá 34% upp í 88%
hækkun samtals á tveggja ára
samningstíma.
Vinnuveitendasambandið neit-
aði einfaldlega að ræða þessar
kröfur, en lagði áhersiu á, að
launahækkanir væru algjörlega
háðar aukningu þjóðartekna. Þá
voru settar fram tillögur um
breytingar á launaverðbótakerf-
inu, sem miðuðu að því að draga
úr víxlhækkunum verðlags og
launa.
Óraunhæf kröfugerð Alþýðu-
sambands Islands setti samning-
ana í algjöra sjálfheldu. Það var
þá sem ríkissáttasemjari gerði til-
lögu um sex-mánaða samning og
3,25% almenna launahækkun.
Miðað við allar aðstæður taldi
Vinnuveitendasambandið rétt að
fallast á þessa tillögu. Ég held að
flestir geti verið sammála um, að
þetta voru minnstu verðbólgu-
samningar, sem völ var á eins og
sakir stóðu.
Af þessum ástæðum og vegna
verðbótaniðurskurðar stjórnvalda
urðu launahækkanir minni á síð-
asta ári en á árinu 1980. Hækkun-
in frá upphafi til loka árs varð um
43% samanborið við 54% árið á
undan. Ætla má að launaskrið
hafi verið um 2%. Meðalatvinnu-
tekjur hjóna eru nú um 18 þúsund
krónur á mánuði. Hjá kvæntum
verkamönnum eru meðalatvinnu-
tekjur þeirra einna um 14 þúsund
krónur á mánuði og hjá kvæntum
iðnaðarmönnum eru tekjur þeirra
einna rúmar 15 þúsund krónur á
mánuði.
Afurðir okkar seldar
á hærra verði
Viðræður eru nú hafnar vegna
endurnýjunar þeirra samninga,
sem úr gildi falla 15. maí nk. Al-
þýðusamhandið hefur lagt fram
sömu kröfur og í síðustu samning-
um. Samningaráð Vinnuveitenda-
sambandsins hefur þegar óskað
eftir því við ríkissáttasemjara, að
Þjóðhagsstofnun athugi efna-
hagslegar afleiðingar þess, ef orð-
ið yrði við þessum kröfum. Mikil-
Páll Sigurjónsson
vægt er, að engar viðræður fari
fram um þá þætti kröfugerðarinn-
ar er varða launakostnað, fyrr en
niðurstaða Þjóðhagsstofnunar
liggur fyrir. Nú er brýnni þörf en
nokkru sinni, að efnahagsleg áhrif
kröfugerðar og hugsanlegra samn-
inga séu Ijós fyrirfram. Á þessa
kröfu um vinnubrögð verður fund-
ur okkar nú að leggja mikla og
þunga áherslu.
Flestar af okkar mikilvægustu
útflutningsafurðum seljum við nú
á hærra verði á erlendum markaði
en keppinautar okkar. Enginn vafi
er á, að við verðum í vaxandi mæli
að gefa gaum að samkeppnisstöðu
okkar. Kjarni þess máis er sá, að
kostnaðarhækkanir mega ekki
verða meiri en hjá erlendum sam-
keppnisaðilum.
Afkoma atvinnuveganna ræðst
að sjálfsögðu af aðbúnaði þeirra á
hverjum tíma. Einn þeirra þátta,
sem miklu ræður, er gengið og
hefur það bæði áhrif á þær grein-
ar sem framleiða fyrir innan-
landsmarkað og þær sem fram-
leiða vörur til útflutnings. Séu
kostnaðarhækkanir meiri hér á
landi en í samkeppnislöndunum,
þurfa íslensku fyrirtækin í raun
meiri verðhækkanir en hin er-
lendu sem selja á sama markaði.
Öllum hlýtur að vera ljóst hvernig
fer, ef fyrirtæki hækkar verð sitt
umfram það sem tíðkast hjá öðr-
um með sömu vöru. Fólk einfald-
lega hættir að kaupa dýrari vör-
una.
Hugsum okkur tvær fjölskyldur.
Á Ítalíu býr fjölskylda sem kaupir
íslenskan saltfisk. Einhvers stað-
ar í Bandaríkjunum býr fjölskylda
sem kaupir tilbúna fiskrétti úr
frystum fiski frá Islandi. Þessar
fjölskyldur spyrja ekki: Hvað hafa
launin hækkað á íslandi, þær
spyrja ekki heldur: Hversu mikið
álag eigum við að borga vegna of
margra togara og vegna útflutn-
ingsuppbóta á kjöt á íslandi eða
hversu mikið álag vegna iðnaðar-
gæluverkefnanna eða sóunar í
opinberum rekstri á íslandi. Þess-
ar fjölskyldur borga fyrir fiskinn
einfaldlega það verð, sem þeim
finnst sanngjarnt. Þær geta líka
keypt saltfisk frá Noregi og fisk-
rétti frá kanadískum frystihúsum.
Það er ekki einungis að þessar
fjölskyldur séu ekki reiðubúnar til
þess að borga álag á sínar neyslu-
vörur vegna okkar heimatilbúnu
vandamála, þær hafa einfaldlega
ekki minnstu hugmynd um þau.
Það fyrirtæki, sem býr við mest-
ar kostnaðarhækkanir tapar því
viðskiptavinum. Á máli hagfræð-
inga heitir þetta að „samkeppn-
ishæfni" fyrirtækisins minnkar,
eða m.ö.o. það er ekki lengur fært
um að standast samkeppnina á
markaðnum.
Þetta er sú staða sem íslensk
útflutningsfyrirtæki standa
frammi fyrir. Kostnaðarhækkanir
hafa hér.verið þrisvar til fjórum
sinnum meiri en í helstu við-
skiptalöndum okkar. Samkeppnis-
hæfni okkar minnkar því stöðugt,
nema gripið verði til gagnráðstaf-
ana. Augljóslega er ekki hægt að
hækka verðið á erlendum markaði
til að mæta kostnaðinum. Þá er
ekki nema um tvær leiðir að velja,
annaðhvort að auka framleiðni
eða lækka gengi. Aukin framleiðni
þýðir að hver eining verður ódýr-
ari í framleiðslu og þannig getum
við mætt hluta af kostnaðaraukn-
ingunni. Hins vegar dugir þetta
ekki til, þegar búið er við svo
mikla verðbólgu sem hér á landi.
Því hefur orðið að grípa til geng-
islækkana í jafn miklum mæli og
raun er.
Gengislækkun —
mælikvaröi
á stjórn
efnahagsmála
Gengisfelling er aðferð til að
viðhalda atvinnu í landinu, þar
sem ekki er hægt að velta kostnaði
af auknum lífsgæðum íslendinga
yfir á erlenda neytendur. Geng-
isskráningin er þannig einskonar
mælikvarði á það, hvernig stjórn-
völdum hefur tekist í stjórn efna-
hagsmála.
Gagnvart fyrirtækjum sem
framleiða fyrir innlendan markað
horfir málið þannig við, að sé
kostnaðarhækkunum velt út í
verðlagið verða íslensku vörurnar
langtum dýrari en þær innfluttu.
Gengisfelling veldur því, að verð á
erlendum vörum hækkar og sam-
keppnisaðstaðan jafnast á þann
hátt.
Það sem hér hefur verið rakið
ætti að skýra þá erfiðleika, sem
það, að halda genginu föstu eins
og gert var á liðnu ári, hafði í för
með sér fyrir íslenskt atvinnulíf.
Fram eftir öllu árinu minnkaði
samkeppnishæfni atvinnuveganna
jafnt og þétt, enda virtist geng-
isstefna stjórnvalda slitin úr öllu
samhengi við aðra þætti efna-
hagsmálanna. Gengi krónunnar
ræðst af þeim kostnaðarákvörðun-
um sem teknar eru á hinum ýmsu
stöðum í efnahagskerfinu, en
genginu verður á hinn bóginn ekki
haldið stöðugu með því einu að
ríkisstjórnin fyrirskipi Seðla-
bankanum að skrá það ekki í sam-
ræmi við þær breytingar sem orð-
ið hafa i raunveruleikanum.
Gengisfellingarnar í nóvember
og janúar í af löguðu stöðuna hins
vegar nokkuð. Það að nú hefur
verið horfið frá gengisstefnu síð-
asta árs vekur vonir um að stjórn-
völd leiti nú raunhæfari leiða til
að halda gengisbreytingum í
skefjum, en það verður að sjálf-
sögðu best gert með því að ná
verðbólgunni niður á svipað stig
og í viðskiptalöndum okkar með
því að hafa hemil á innlendum
kostnaðarhækkunum. í því efni
skipta launin mestu máli. Þessum
vandamálum getum við ekki velt
yfir á fjölskyldur í viðskiptalönd-
um okkar. Við verðum að leysa
þau sjálf.
Efnahagsleg sjónar-
mið verða að ráða
Horfur um framvindu efna-
hagsmála á þessu ári eru þannig,
að hjá því verður ekki komist í
yfirstandandi kjarasamningum að
láta efnahagsleg sjónarmið ráða
niðurstöðum þeirra, en ekki fé-
lagslega stöðu þeirra einstaklinga,
sem keppa um völdin í verkalýðs-
félögunum.
Á síðasta áratug höfum við í
ríkum mæli notið útfærslu land-
helginnar í vaxandi sjávarafurða-
framleiðslu. Nú hefur breyting á
orðið, við horfum fram á 5%—6%
samdrátt í heildarsjávarafla. Ef
fram heldur sem horfir má reikna
með að þjóðartekjur á mann
minnki um allt að 2% á þessu ári.