Morgunblaðið - 08.04.1982, Blaðsíða 26

74
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 1982
Morgunblaöiö/ Kristján
Söftiuðum
fargjaldinu í
skókassa
Rætt við Edward Kristinn Olsen, einn stofnenda Loftleiða
og fyrrum flugstjóra, um fyrstu árin hjá Loftleiðum
Þeir voru þrír saman í Kanada og
höföu farið þangað í maí 1941 til
að stunda flugnám. Fóru þeir létt
með það og allir sneru þeir aftur
eins og karlarnir kátu. Ekki al-
veg strax þó því að á stríðsárun-
um flugu þeir fyrir kanadíska
herinn. Flugu þeir með sprengju-
kastara í æfingaskyni og sitthvað
fleira. Þetta voru þeir Edward
Kristinn Olsen, Alfreð Elíasson
og Sigurður Ólafsson. Loftleiðir
urðu síðan til þegar þremenn-^
ingarnir höfðu snúið aftur til ís-
lands. Kristinn Olsen var sóttur
heim á dögunum og beðinn að
greina frá ýmsu úr fluginu á
þessum fyrstu árum og síðar.
— Við vorum á flugskóla í
Winnipeg og undirbjuggum
okkur fyrir farþegaflug og öðl-
uðumst réttindi sem slíkir. Eftir
prófin réðumst við til kanadíska
hersins, gegiidum þar nokkurs
konar herþjónustu og þegar við
höfðum gert það í hálft þriðja ár
fórum við að ókyrrast. Fórum að
athuga okkar gang. Konsúllinn í
Winnipeg var okkur mikil hjálp-
arhella og sagði Kanada-
mönnum að ísland þarfnaðist
okkar. Haustið 1943 var okkur
leyft að fara og þá festum við
kaup á Stinson-flugvél sem
kostaði 10 þúsund dali.
Áttuð þið fyrir henni?
— Ekki var það nú alveg.
Nokkrum fjármunum hafði
okkur tekist að safna, en við
fengum líka hjálp að heiman og
Soffanías Þorkelsson, sem að-
stoðaði við að koma Kassagerð-
inni af stað, hjálpaði okkur líka.
Okkur var síðan vísað á mann í
New York sem átti að vera
okkur hjálplegur við að koma
vélinni í skip og við drifum
okkur í því að fljúga vélinni
þangað.
Fundum ekki
flugvöllinn
Sú ferð varð nokkuð
ævintýraleg, því þegar við kom-
um til New York fundum við
engan flugvöllinn! Á fluginu frá
Winnipeg höfðum við m.a. við-
komu í Toronto og þar og á
landamærum Bandaríkjanna
við Niagara-fossana fór mikill
tími í tollpappíra og var því
komið myrkur þegar við loks
náðum New York, en þangað
ætluðum við og áttum að koma í
björtu og lenda á Roosevelt-
flugvelli. Við erum komnir yfir
borgina og sjáum hvergi braut,
en sjáum fljótlega Douglas DC-3
vél við hliðina á okkur. Var hún
að Iækka flugið og töldum við
eina ráðið að elta hana. Við
stungum okkur því niður á eftir
henni og lentum alveg í rassin-
um á henni, en ljósin á braut-
inni voru kveikt rétt áður en við
lentum. Töldum við okkur vera á
hinum rétta flugvelli, en þegar
við höfðum stöðvað vélina þustu
að okkur hermenn og spurðu
hvað við værum að þvælast á
þessum hervelli. Við skýrðum
málin og tóku þeir okkur þá
ágætlega, en hinn rétti flugvöll-
ur var svo til við hliðina á þess-
um, aðeins yfir járnbrautar-
teina að fara.
Um jólin 1943 eru þeir félagar
komnir heim og ganga á fund
Arnar Johnsens og Bergs Gísla-
sonar, sem starfræktu þá Flug-
félag Islands:
— Við buðum þeim að kaupa
vélina okkar á kostnaðarverði,
en vegna stríðsins töldu þeir á
því alla annmarka. Buðu þeir
einum okkar vinnu sem vara-
flugmanni, en við snerum okkur
þá að því að kanna stofnun eigin
félags. Loftleiðir urðu síðan til
14. mars 1944 og þar kom við
sögu m.a. Kristján Jóhannsson í
Kassagerðinni og fleiri og
nokkru síðar var vélin komin til
landsins.
Og var þá strax hægt að hefja
flugrekstur?
Fyrst flogið
til Vestfjarða
— Fyrsta reynsluflugið var 6.
apríl og flugum við mest á Vest-
firði, aðallega ísafjörð. Einnig
vorum við mikið í síldarleit og
voru það einkum við Alfreð Elí-
asson sem flugum. Samkeppnin
var eiginlega hafin þarna því
áður höfðu Flugfélagsmenn haft
síldarleitina. Var hún mest
stunduð úti fyrir Norðurlandi og
iðulega flogið frá Akureyri. Var
Eyjafjörðurinn oft langur þá, en
við buðumst til að hafa bækistöð
á Miklavatni í Fljótum, enda gat
það sparað eitthvað. Held ég að
það hafi ráðið úrslitum um að
við fengum síldarleitina það
sumarið.
Og þið fluguð alltaf á Stin-
son?
— Já og strax þetta haust
kom næsta Stinson-vél, en alls
urðu þær þrjár. Loftleiðir eign-
uðust síðar 2 Anson-vélar, 2
Norseman og Grumman-vélar
okkar urðu alls 5, Catalína-
flugbátar 2 og Þristar 2.
Hvernig vöndust farþegar
fluginu?
Flugið oft eini
ferðamátinn
— Bara nokkuð vel að ég held.
Þetta var eini ferðamátinn lang-
tímum saman, illa var fært
landveginn um Vestfirði og
skipaferðir stopular. Því var
þetta oft eina úrræðið. Sumir
voru auðvitað hræddir og helst
fannst mér ég verða var við
hræðslu hjá sjómönnum. Þeim
var ekkert vel við að velkjast
þetta í sjóflugvélum, kunnu bet-
ur við sig í eigin bátum.
Flugþol vélanna var nú ekki
mikið á þessum árum eða burð-
argeta og oft var þetta hálfgert
basl. í logni minnkaði burðar-
getan og þá urðum við stundum
að fækka farþegum til að vélin
kæmist á loft. Man ég að farþeg-
ar þurftu stöku sinnum að draga
um það með eldspýtu hver
þeirra ætti að vera eftir.
Var flugið ekki dýr ferða-
máti?
— Ekki tiltakanlega held ég
og þegar við hófum flug til út-
landa virtist alltaf nóg af far-
þegum. Islendingar eru miklir
ferðamenn og þetta breyttist
mjög mikið eftir stríð. Flugið
hefur alltaf átt mikinn þátt í
Islendingum og þegar Loftleiðir
voru stofnaðar keyptu einstakl-
ingar og fyrirtæki hlut í fyrir-
tækinu.
Svo aftur sé vikið að upphaf-
inu, hvað sögðu ættingjar þegar
þið fóruð út til að læra flugið?
— Þeir tóku þessu öllu vel og
ég held að menn hafi skilið að
hér var eitthvað á ferðinni sem
átti framtíð fyrir sér. Enda
komu fljótlega fleiri á eftir og
við eignuðumst fljótt marga
góða flugmenn.
Fáir ílugvellir
F’lugvellir voru fáir og varla
nokkrir á þessum árum, reyndar
segja flugmenn að ennþá séu
vart til flugvellir á Islandi,
kannski 3 eða 4. Agnar Kofoed-
Hansen flugmálastjóri segir að
hér séu til örfáir flugvellir,
nokkrir lendingarstaðir og
margir nauðlendingarstaðir.
Kristin Olsen kallar hann líka
flugpabba, segir hann hafa gert
mikið fyrir íslensk flugmál. En
þessi fyrstu ár voru sjóflugvélar
mikið notaðar, en síðar hófst
eins konar landnám:
— Já, við vorum beðnir að
kanna hvort mögulegt væri að
Krístínn Olsen sítur hér í hús-
bóndakróknum é heimili sínu og
í bak og fyrir eru merki Loftleióa
og þota máluó í litum Loftleiða.
fljúga til Vestmannaeyja og búa
þar til flugvöll. Hafði forgöngu
um það Jóhann Þ. Jósefsson al-
þingismaður. Við héldum þrír,
Alfreð, Sigurður og ég, með
skipi til Eyja og fengum þar
Skarphéðin nokkurn vörubíl-
stjóra og seinna flugvallarstjóra
til að aka með okkur um eyjuna.
Dvöldum við í Stórhöfða í tvo
daga til að athuga veðurfar.
Fengum við þar upplýsingar um
ríkjandi vindátt og veðurhæð
síðustu 3 árin á undan og eftir
þessar athuganir okkar komum
við okkur saman um einn stað í
hrauninu og lögðum til að braut
yrði lögð milli fellanna. Liggur
hún sem næst í austur-vestur.
Málið var rætt i bæjarstjórn og
samþykkti hún að hrinda flug-
vallargerð í framkvæmd. Vorum
við þá beðnir að koma aftur og
staðfesta tillögur okkar. Ég veit
ekki hvort félagar mínir voru
sjóveikir eða hvað, en ég fór
einn í þá sjóferð og í október
1946 hófum við að fljúga til
Vestmannaeyja. Það átti síðar
eftir að koma oft í ljós að þessi
braut okkar var rétt staðsett.
Hættum innan
landsflugi
Þú nefndir áðan samkeppni
ykkar og flugfélagsmanna, hún
hefur strax verið fyrir hendi?
— Samkeppnin var náttúrlega
fyrir hendi, en að því kom árið
1952 að innanlandsfluginu var
skipt og fljótlega eftir það hætt-
um við að fljúga innanlands.
Okkur fannst þetta ekki til
skiptanna. Þá einbeittum við
okkur að flugi til útlanda og
stunduðum m.a. leiguflug milli
staða erlendis. Árið 1946 höfð-
um við keypt DC-4, Hekluna og
fór heilt ár í að innrétta hana.
Við flugum henni fyrst frá New
York til Winnipeg ári síðar og
síðan heim og á þjóðhátíðardag-
inn 1947 flugum við fyrst til
Kaupmannahafnar á henni.
Þessi flugvél var eiginlega sú
fyrsta sem hingað kom og var
frá upphafi hugsuð til farþega-
flugs, eiginlega fyrsta milli-
landafarþegaflugvél okkar. Síð-
ar keyptum við Geysi, vélina
sem við misstum síðar á Bárð-
arbungu.
Þetta leiguflug erlendis var
okkur ágæt tekjulind, við flug-
um frá Róm og París til Venezú-
ela og voru það erlendir um-
boðsmenn okkar sem útveguðu
þessi verkefni. Fargjaldið var þá
innheimt beint af farþegum og
söfnuðum við dollurum saman í
skpkassa eða bréfpoka. Við flug-
um frá París, til Reykjavíkur,
um Goose eða Sidney og niður
til Venezúela. I bakaleiðinni
höfðum við viðkomu í Puerto
Rice og keyptum þar banana,
fylltum vélina og seldum spítöl-
um við komuna til Islands aftur,
en þeir höfðu einir leyfi til að
kaupa ávexti á þessum árum.
Þannig nýttum við tómarúmið á
bakaleiðinni.
Þessi árin flugum við einnig
um 20 ferðir á ári þrjú sumur til
Grænlands. Vorum við þá í
vistaflutningum fyrir Græn-
landsleiðangur Poul Emmanuel
Victors. Þeir ferðuðust um jök-
ulinn á snjóbílum og hentum við
niður til þeirra vistunum, bens-
ínbrúsum og öðrum varningi.
En við flugum einnig mikið til
hinna Norðurlandanna, Gauta-
borgar, Osló, Stavanger, Bergen
og höfðum á þessum árum mikla
samvinnu við Braathen hinn
norska. Lánuðum við honum
stundum vélar og hann okkur ef
þannig stóð á.
Voru næstum hættir
En ekki gekk alltaf allt í hag-
inn fyrir þeim Loftleiðamönnum
og um tíma leit jafnvel svo út