Morgunblaðið - 08.04.1982, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 1982
79
Pottarím
Umsjón: SIGRÚN
DAVÍÐSDÓTTIR
Nú þegar páskar fara í hönd
fer vel á að forvitnast um páska-
hald annarra þjóða. í Sovétríkj-
unum er, eða var, páskahald með
nokkuð sérstökum svip, miðað
við það sem við þekkjum hér.
Hér á ég við þá hluta ríkisins,
þar sem grísk-kaþólsk trú er í
heiðri höfð.
Aðdragandi páskanna er lang-
ur. Eftir langan og oft strangan
vetur veitir ekki af að stytta sér
vorbiðina. Vikan fyrir föstuna
var fjörleg. Þá var haldin
smjörhátíð, maslenitsa. Þar var
tekið hressilega til matar síns
áður en kom að föstunni, sem er
ströng í þessum sið. Og vafalítið
hafa Rússarnir staðið sig vel við
matarborðið, því þeir eru þekkt-
ir fyrir að kunna að meta mat
sinn, vilja hafa hann bæði góðan
og vel útilátinn. Þá voru gjarnan
borðaðar blini, löðrandi í smjöri.
Þetta eru bókhveitipönnukökur
með geri í. Þær eru litlar eins og
klattar, fisléttar og hreint af-
bragð. Með þeim var auk smjörs-
ins boðið upp á styrju og kavíar,
styrjuhrogn, já hvað annað ...
og einnig síld og sveppi. Rússar
kunna vel að meta sveppi, tína
villisveppi. Þetta ættum við að
hafa bak við eyrað í haust. Og
þegar líður á blinimáltíðina er
boðið upp á sætmeti með þeim,
t.d. sólberjasultu og sýrðan
rjóma. Aðallinn hélt dýrlega
dansleiki, borgarar dönsuðu
grímuklæddir eftir strætunum
og farandleikarar fóru um og
skemmtu bændum. Á síðasta
degi hátíðarhaldanna var prins
úr strái dreginn um göturnar,
fólkið kallaði til hans að fara
ekki, en við sólsetur var hann
brenndur.
40 daga fasta tók við. Þá
skyldi ekki neyta kjöts eða dýra-
afurða. Því áttu egg, smjör og
önnur dýrafita, mjólk og ostur
ekki að sjást á borðum sanntrú-
aðra. Fiskur var leyfður. Aðall-
inn lifði auðvitað jafn góðu lífi
þessa daga og aðra. Hann útbjó
sér t.d. mjólk úr hnetum með því
að hella sjóðandi vatni yfir
malaður hnetur og sía svo hnet-
urnar frá. Þá er eftir mjólkurlit-
ur og sætlegur vökvi, sem vel gat
komið í mjólkurstað þessa 40
daga. Og fleira gerðu mat-
reiðslumeistarar aðalsmann-
anna til að létta þeim föstuna.
Þeir matreiddu fisk eins og kjöt.
Sumir freistuðu þess jafnvel að
útbúa kjöt sem fisk, en það var
hættuspil, því viðurlögin voru
þung kæmist athæfið upp.
Bændur stilltu hungur sitt með
því að tyggja sólblómafræ, sem
er skynsamlegt því þau eru holl,
þó ekki bættu þau upp allan for-
boðna matinn. Og svo jöpluðu
þeir vobla, þurrkaðan, saltaðan
fisk.
Þegar leið á föstuna varð allt
yfirbragðið fjörlegra. Vorgræn-
metið skreytti söluborð markað-
arins. Og það þurfti að undirbúa
páskana á viðeigandi hátt. Það
var gert hreint og vetrarrykið
þurrkað af, áður en sólin næði að
beina geislum sínum á það á
miskunnarlausan hátt. Og svo
þurfti að mála egg. Það er mikil
hefð í Rússlandi. Það voru eink-
um Úkraínumenn, sem voru
þekktir listamenn í eggjaskreyt-
ingu. Þeir skreyttu eggin með
batíktækni, þ.e. dreyptu vaxi á
þá fleti sem liturinn átti ekki að
lita. Oft voru fjórir eða fleiri lit-
ir, auk eiginlegs litar skurnar-
innar. Mynztrin voru hefðbund-
in, sól, stjörnur, þríhyrningar,
krossar og blómamynztur. I lok
19. aldar hljóp galskapur í
eggjatískuna við hirðina. Þar
gáfu menn hver öðrum egg úr
eðalmálmum, skreytt gimstein-
um. Eggin voru mörg hver
hreinasta völundarsmíð, opnan-
leg með smáhlutum innan í.
Páskamatur
í austurvegi
Óbreyttir borgarar létu sér
nægja fábreyttari egg, eða lit-
uðu þau sjálfir. Rauðlit og brún-
lit egg fengu þeir með því að
sjóða eggin í laukhýði eða rauð-
rófuhýði, grænlit úr birkilaufa-
eða mosasoði og blálit með
þvottabláma. Og svo var hægt að
rispa í þau XB, rússnesku upp-
hafsstafina í orðunum Christos
voskres, Kristur er upprisinn.
Fleira var gert en þetta. Það
tilheyrði að baka sæta gerköku
með eggjum, rúsínum, hnetum,
smjöri og sykruðu appelsínu- og
súkkathýði. Kakan var bökuð í
háum formum, lítur út eins og
rör- eða súlubútur. Þegar hún
var orðin köld var hún stundum
hjúpuð með sykurhúð, eða
sprautuð með sykurhúð. Kakan
nefnist kulich. Og svo var búinn
til sætur búðingur úr rjómaosti
með rúsínum og súkkati. Sá
nefnist paskha, mótaður í fer-
hyrndum formum, en er mjórri
að ofan en neðan. Ég hef einu
sinni séð uppskrift að paskha
eftir rússneskfædda konu, bú-
setta hér. Hún notaði skyr, sem
er einkar vel við hæfi og örugg-
lega stórgott.
Á laugardagskvöldið fyrir
páska var farið í kirkju og kakan
kulich tekin með svo presturinn
gæti blessað páskamat fjöl-
skyldunnar. Konurnar pökkuðu
kökunni í hreint, hvítt stykki.
Þeim var svo raðað fyrir prest-
inn, kerti stungið í, pappírsblóm
sett í til skrauts og lituðum
eggjum raðað í kring. Prestur-
inn gekk svo fram hjá kökuröð-
inni og blessaði brauðið. Kirkj-
urnar og klæði prestanna eru af-
ar skrautleg og kertaljósin
glampa og skína. Rétt fyrir mið-
nætti er kallað Christos voskres,
Kristur er upprisinn og fagnað-
arlæti brjótast út. Menn óska
hver öðrum gleðilegra páska og
fallast í faðma.
í fjóra daga er lítið sem ekk-
ert eldað, heldur stendur dúkað
borð með köldum mat, þar sem
hver og einn getur tekið sér eins
og hann kýs. Með páskunum
kemur svo vorið.
Lítið fer fyrir páskahátíðinni í
Rússlandi nú miðað við það sem
áður var. Rússneskir flóttamenn
frá byltingartímanum halda
víða hópinn í stærri borgum
Evrópu og Bandaríkjanna, t.d. í
París, og halda páska saman
eins og forfeður þeirra gerðu.
Við eigum ekkert þessu líkt.
Orðið páskar er komið úr latínu,
og er kristið nafn þessarar há-
tíðar. Kristnin yfirtók heiðna
hátíð, sem var fyrir. Það var ein-
hverskonar frjósemishátíð. Á
þýzku eru páskar Ostern, sem er
komið af heiðnu nafni hátíðar-
innar, eða hugsanlega gyðju,
sem hátíðinni tengdist. Allt er
þetta þó fremur óljóst, enda
langt um liðið, ekki satt... Egg-
in hafa væntanlega tengzt þess-
ari vorhátíð sem tákn gróand-
ans. Páskaegg í nútímamerkingu
orðsins er þekkt frá Þýskalandi
síðan á 16. öld. Þaðan hefur lík-
lega sá siður að gefa góðvinum
páskaegg borist í kjölfar ann-
arra menningarstrauma upp til
Danmerkur og þaðan hingað til
okkar. Hænur, hérar og kanínur
hafa líka upphaflega tengst
páskahátíðinni sem tákn gró-
andi lífs, þó við hugsum víst ekki
um litlu sætu páskaungana sem
heiðna frjósemisfyrnsku ...
Þó páskahald okkar sé nú
fremur rótlaust, var það fast-
mótaðra áður fyrr, einkum með-
an landið var enn kaþólskt. Og
þá var fastað hér eins og annars
staðar. Það hefur þó verið erfitt
vegna þess hve landinn átti bágt
með að missa svo mikilvæga
fæðu sem kjöt af diski sínum.
Hinir sanntrúuðu hafa vafalaust
ekki gengið móti vorinu styrkum
fótum.
Það er áberandi, að í Laxdælu
er lögð áherzla á, að þegar kapp-
inn frækni, Kjartan Ólafsson,
ríður úr garði í hinzta sinn, var
fimmtudagur í páskaviku. Svo
fór sem fór, að Bolli níddist á
Kjartani fóstbróður sínum og
drap hann. Það var sérstætt af-
rek, miðað við hvað Kjartan var
vel á sig kominn og fimur með
vopn. Hann hafði að vísu ekki
Fótbít með sér, en sama samt...
Hermann Pálsson í Edinborg
álítur að þarna sýni Guðrún
Ósvífursdóttir afburða kænsku,
þegar hún sendir Bolla, mann
sinn, á Kjartan. Kjartan var
þekktur fyrir föstur. Guðrún
hafi því líklega álitið hann
slappan í föstulokin og auðveld-
an viðureignar. Og vel tókst
Guðrúnu ráðagörðin, því ekki
gekk Hrefna, kona Kjartans,
hlæjandi til sængur þetta
fimmtudagskvöld ...
Ekki höfum við sérstakar og
fastmótaðar páskahefðir til að
styðjast við. Það á vel við á há-
tíðum að gera sér dagamun í
mat, þó góður maturinn einn og
sér geri ekki út um páskagleð-
ina. Þar verður hver og einn að
bæta við léttri lund. Það er
ánægjulegt að hafa þessa daga
til að eyða með sjálfum sér og
sínum nú í vorbyrjun, ekki sízt
ef veðrið er gott, svo við getum
notið samvista við vaknandi
jörð.
Gleðilega páska!
Skozk egg
Ein lítil eggjauppskrift flýtur
hér með. Þetta er skozkur réttur,
sem ekki tengist páskunum sér-
staklega þar í landi. En hann er
borinn fram hér, því egg setja
svip sinn á páskahátíðina. Það
er sjálfsagt að rifja upp að það
er fleira páskaegg en súkkulaði-
egg.
Þessi réttur er búinn til úr
harðsoðnum eggjum, sem eru
hjúpuð í kjötfars, velt upp úr
brauðmylsnu og osti og bökuð í I
ofni. Þegar bollurnar eru svo '
skornar í sundur að endilöngu
blasir við þverskurður af eggi.
Þetta er því nokkuð laglegt á að
líta. Ef þið hafið soðið ykkur egg
til skrauts, er ekki úr vegi að
nota þau í þennan rétt, t.d. í létt-
an málsverð á 2. í páskum eða
þann 3.
8egg
1 Setjið 8 egg varlega í sjóð-
andi vatn og sjóðið þau í um 8
mín. Þau verða þá nægilega hörð
til að hægt sé að taka skurnina
af, en þau mega helzt ekki of-
soðna, því þau verða bökuð á eft-
ir. Látið eggin kólna.
500 gr kjöthakk, magurt, t.d.
kálfa- og svínahakk til helm-
inga, eða annaö hakk sem þið
kjósið
1 egg
1 dl rjómi eða mjólk
2—3 msk. hrauðmylsna
1—2 tsk. þurrkaðar kryddjurtir
að eigin vali
pipar
(finnst ykkur salt nauðsynlegt?)
2 Úr þessu á að útbúa fars. Ef
þið eigið kvörn, er það fljótlegt
verk. Annars þurfið þið að
hræra þetta vel og lengi, svo
þetta líkist sem mest deigi. Ef
farsið er mjög mjúkt, bætið þá
mylsnu í það. Nú er að taka svo-
lítið fars og móta utan um eggin.
Það er einfalt ef þið gætið þess
að vera blaut um hendurnar, þá
festist farsið ekki við ykkur,
heldur getið þið auðveldlega
sléttað það vel utan um eggin.
3 Blandið saman brauð-
mylsnu og fínrifnum osti. Mér
finnst gott að hafa mikinn ost,
en þið hafið ykkar hentisemi.
Veltið nú eggjabollunum upp úr
þessari blöndu.
4 Setjið ofninn á 350°, og
gjarnan á grill ef hægt er.
5 Setjið bollurnar á grind og
fat undir, eða beint á smurt fat.
Grindin gefur stökkari skorpu.
Látið nú bollurnar stikna vel að
utan, gjarnan um 10 mín. á ann-
arri hliðinni og um 5 mín. á
hinni. Eggin getið þið borið fram
heit eða köld, gjarnan með nýju
grænmeti, eftir því sem þið náið
LATTL)
MIG
GR4TA
sönn frásögn
argus
__ af konunni sem
losnaði undan ofurvaldi eiturlyQanna með hjálp Hans,
konu svo harðsviraðri að ekkert gat fengið hana til að
tárfella. Sagan er sögð eins og hún raunverulega
gerðist, spennandi, kröftug og stundum ógnvekjandi.
Metsölubækur Samhjálpar: Krossinn og hnífsblaðið
1978, Hlauptu drengur hlauptu 1980 og Láttu mig
gráta 1981.
grata 1981. 'O'
Þriðja metsölubók Samhjáláar