Morgunblaðið - 08.04.1982, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐÍÐ, FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 1982
Texti: Elín Pálmadóttir
— Maður braust þetta áfram á
milli staða, og þegar það hafði
verið gert, vaknaði áhuginn og
farið að ýta á að fá veg, sagði Guð-
mundur, þegar blaðamaður bað
hann um að rifja upp fyrstu árin
„í þransanum". — Það var bara
byrjað á því að kasta grjóti í
verstu staðina og síðan haldið
áfram að baeta veginn. Þetta er
ástæðan fyrir því að vegarstæði
virðast sums staðar liggja á nokk-
uð undarlegum stöðum.
Fyrsti bíllinn
1930
Guðmundur Jónasson var heima
í Múla í Húnavatnssýslu, þegar
bílaöld gekk í garð, bjó þar hjá
foreldrum sínum 1914—1934.
Hann hafði verið fatlaður frá því
hann var krakki, er hann datt af
baki í göngum, þoldi illa að sitja
hest og átti erfitt um gang, svo að
hann var ekki nema 25 ára gamall,
þegar þurfti að skera upp mjaðm-
irnar. Því von að hann fagnaði
farartækjum. Bærinn Múli blasir
og var Þorkell grunaður um ölvun
við akstur á Akureyri. Ég þekkti
Þorkel og held að hann hafi hreint
ekki notað vín.
— Nú fékkstu sjálfur vörubíl
norður 1930. Hvernig notaðirðu
hann?
— Aksturinn var í rauninni tví-
þættur. Um þetta leyti var að
koma hreyfing á það að steypa
íbúðarhús í sveitum. Ég var með
vörubílinn á Hvammstanga og
lenti mikið í að flytja sement það-
an og fram í sveitirnar. Inn í Víði-
dal og Miðfjarðardali var um 35
km leið, en ekki var hægt að kom-
ast nema 8 km út á Vatnsnes. Oft
fór sólarhringurinn í að koma
sementsfarminum á staðinn, því
það þurfti svo oft að taka allt sem-
entið af bílnum til að komast
áfram. Það var Ijóta vinnan. Pok-
arnir voru þungir og rauk sement-
ið gegnum strigann. Þá er líka
verið að leggja mikið af einkasím-
um í Húnavatnssýslu og lenti ég í
vinnu við það hjá Einari Jónssyni.
Miklum dugnaðarmanni. Var
raunar viðloðandi símalagnir með
bíl fram til 1940. Hestarnir þóttu
dýrir og gott að fá bíl, ef hægt var
að koma því við. Og ég komst eins
langt og aðrir inn í dali og yfir
Hestarnir fældust og hlupu á fjöll
þegar maÖur kom á fyrstu bílunum
Viðtal við Guðmund Jónasson, sem keypti sér bíl
og fór að aka milli sveita fyrir rúmri hálfri öld
Heyrist ferðabílstjóra getið, kemur í hug Guðmund-
ur Jónasson. Og þegar ritstjórar ákveða að helga
páskablað samgöngubyltingunni, sem varð hér á
landi með tilkomu bíla og flugvéla og frumkvöðlun-
um, er að því stóðu, stendur Guðmundur Ijóslifandi
fyrir sjónum. Osjaldan hefur maður síðar á öldinni
séð kempuna mjaka bíl með fullfermi fólks og dóts
eftir leiðum á hálendinu, sem aldrei voru áður farn-
ar á fjórum hjólum — yfir blautar keldur, vatns-
rásir að vori, kraman snjó, óbrúaðar ár, lausan
sand, grjóturðir og hraun. Veljandi af íhygli leiðir,
krókinn fyrir kelduna og háu brekkuna ellegar
stjórnandi liði við að kasta í hana grjóti og ýta upp
brattann, vaðandi upp undir hendur með stafinn
Gríðarvöl til að kanna vað yfir fijót í vexti eða
bardúsandi við að koma snjóbíl aftur á beltin, sem
hann var fainn út af í hliðarhalla. Þannig hafa
fyrstu bílstjórarnir með kraftlítil tæki eflaust á ár-
um áður mjakað bílum sínum yfir nær ósnortið land
í byggðum. Valið skárstu leiðirnar, myndað slóðir,
sem síðar var farið að lagfæra, og urðu með tíman-
um að nútímavegum — að svo miklu leyti sem hægt
er að kalla þá það á íslandi. Minnisstæð er til
dæmis ferð með Guðmundi á Kússajeppa yfir Tré-
kyllisheiði, hjakkandi yfir grýttasta land sem gefur,
í viðleitni við að finna færa leið norður í Djúpuvík. í
það sinn tókst ekki að komast með bílana niður af
háum brúnum ofan í Keyðarfjörð. Eftir nokkrar
slíkar könnunarferðir, fór Guðmundur að fara
Bassastaðahálsinn, er var greiðfærari, og fyrstur
varð hann til að aka til Djúpuvíkur og síðan áfram
alla leið á Eyri við Ingólfsfjörð. Bílvegurinn norður
Strandir var svo síðar lagður með ströndinni, um
Bala og Veiðileysufjörð. Strandirnar eru því Guð-
mundi kunnar, og enn hefur hann áætlunarferðir
norður á Hólmavík og Drangsnes tvisvar sinnum í
viku. Notar á vetrum til þess sérstaka trukka með
drifi á öllum hjólum. Sparar þar líklega drjúgan
snjómokstur. Þessi ferð á Trékyllisheiði gaf hug-
mynd um hvernig frumkvöðlar bilaaldar höfðu ára-
tugum áður brotist ótrauðir áfram og opnað í sveit-
um hverja leiðina af annarri.
við af Norðurlandsvegi uppi í
fjallinu skammt frá gatnamótum
út á Hvammstanga. Enda hóf
Guðmundur akstur á Hvamms-
tanga, keypti sinn fyrsta bíl 1930.
Ford að sjálfsögðu, sem hann seg-
ir að hafi reynst betur en aðrir
bílar á þessum árum. Hann hafði
fengið ökuskírteini númer 18 í
Húnavatnssýslu 17. des. 1929.
Fordinn hans kom landleiðina
norður, þ.e. var fluttur sjóleiðis
frá Reykjavík í Borgarnes og ekið
á land í Brákarey. Þaðan ók hann
honum norður yfir heiðar. Þessi
bíll fékk númerið 3 í Húnavatns-
sýslu.
— Á þessum árum þótti eðlilegt
að vera 3 tíma að aka yfir Holta-
vörðuheiði, en það voru taldir 26
km milli efstu bæja, segir Guð-
mundur. Þarna voru vegleysur og
forað. Vegurinn kom þar sem
hesturinn hafði troðið áður. Þeir
sem fóru um af illri nauðsyn, báru
grjót ofan í til að komast leiðar
sinnar. Hlaðinn var vegur úr torfi
yfir mýrarsund milli holta. Var í
fyrstu bara uppbyggður yfir mýr-
arsundin, en ekkert á holtunum.
Ef ekki var grjót í ræsunum eða
hellur lagðar yfir þau, þá voru
settir yfir tréhlerar. Vatnið þurfti
að komast í gegn. En hlerarnir
vildu vera lausir og mikið upp úr
þar sem runnið hafði frá þeim.
Maður varð oft að raða spýtunum
á þá þegar að var komið. Ef þær
fundust þá. Þverslárnar voru
gerðar úr 2X4 tommu plönkum og
aðeins sást á endann á þverslán-
um, þegar að var komið. Um að
gera að hitta þá með hjólin vel á
þá. Allt annað var oft farið í veðri
og vindum.
— Annars komst fólk orðið i
einum áfanga á Blönduós um það
leyti sem ég fékk ökuskírteini,
segir Guðmundur. Og þótti stór-
kostlegt. Farið var með skipinu í
Borgarnes og svo ekið norður. Oft
vildi þó teygjast úr áfanganum
þeim, og nótt lögð við daginn. Það
voru taldir 185 km frá Borgarnesi
til Blönduóss, ef ég man rétt.
Brýrnar höfðu komið á árnar á
næstu árum á undan, svo sem brú-
in á Hrútafjarðará, Sýká, Mið-
fjarðará, Víðidalsá og Glúfurá, að
ekki sé talað um Hvítá, þar sem
brúin var opnuð 1927. Ég man að
haustið 1928 var verið að byggja
upp veginn að brúnni á Miðfjarð-
ará og þótti mikið verk.
— Hvenær manstu, Guðmund-
ur, fyrst eftir að hafa séð bíl fara
um veginn hjá Múla?
— Það var 1927, þegar Jón
Þorsteinsson í Borgarnesi kom á
hálfkassabíl, gamla Ford, og hafði
komist alla leið á Blönduós. Þeir
voru nokkrir saman og sungu há-
stöfum „Hvað er svo glatt"! Þar
var Jóhann í Fornahvammi, Andr-
és í Síðumúla, Jón í Galtarholti
o.fl. En ég man að árið 1928 fór ég
fyrst sjálfur upp í bíl og borgaði
1—2 krónur fyrir. Það var opinn 7
manna Buick-farþegabíU, sem
Sigmundur Sæmundsson, faðir
Sæmundar í Borgarnesi, var með.
Þá var nýbúið að leggja veginn frá
Stóraási að Miðfjarðará. Hann lá
mestallur um mýrlendi. Sniddum
hafði verið hlaðið upp og móhella
borin ofan í á milli. Torfið stóð
upp úr köntunum og móhellan var
ótroðin, svo að við vorum rétt
komnir fram hjá hesthúsinu á
Stóraósi, þegar við þurftum að
fara að ýta bílnum. Árið 1928 fór
Þorkell Teitsson frá Borgarnesi
svo alla leið til Akureyrar, en áður
hafði Klemens Þórðarsyni tekist
að aka upp Vatnsskarð. Þorkell og
félagar voru kátir er norður kom
hálsa. Norðurvegurinn lá um
Miðfjarðarháls og Miðfjarðará.
Það var vegur frá því skammt
ofan við Stóraás að Reyðarlæk og
austur á gömlu norðurleiðina hjá
Staðarbakka. Þetta var gamla
póstleiðin og þjóðvegurinn og sím-
inn lágu þarna beint niður, þegar
maður var á suðurleið.
Með þjóðhátíðar-
boddí á bílnum
— Þú sagðir að aksturinn hefði
verið tvíþættur. Hver var hinn
þátturinn?
— Upp úr 1930 var maður bú-
inn að ná í þjóðhátíðarboddíið
með 12 sætum aftan á fyrir far-
þega og það þrettánda hjá bíl-
stjóranum. Stýrishúsið á bílnum
var haft svo mjótt, til þess að
hægt væri að flytja á honum trjá-
við. Til dæmis símastaura, sem
lágu þá fram með því, svo að bíl-
stjórinn varð einhvern veginn að
smeygja sér inn fram hjá þeim.
Aftur á var svo hægt að setja
laust boddí, sem skrúfað var ofan
á pallinn með lausum boltum. Á
því voru 2—3 litlar rúður að fram-
an, svo að farþegarnir gátu séð yf-
ir stýrishúsið fram á veginn, en
annars voru blæjur með hliðun-
um. RúIIað upp striga eins og
rúllugardínum og fest upp með
2—3 ólum, en hægt að hleypa því
niður ef illviðri var. Setið var á
trébekkjum og við bakið fjögurra
tommu breið slá. Fyrir kom að á
henni væri hálmur og leðurlíki yf-
ir og þótti fínt. Hvað þá ef það var
líka á setunni. Þannig var farið
með fólk um helgar í ferðir á
skemmtistaði. Strax eftir Alþing-
Guðmundur ferjar farþega aína yfir Fjallsá 1950. Þá var ekiö að Jökulsá
á Breiðamerkursandi að austan og ferjað yfir Jökulsá og Fjallsá, en þar
tók við bíll, sem þeir höfðu í Öræfasveit.
Þessa mynd tók Guömundur af Bjarna (Túni að koma í land I örsefaferð.