Morgunblaðið - 18.04.1982, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. APRÍL 1982
Hefiid
Breta við
Falklands-
eyjar
8. desember
1914
Orrust-
urnar
viö Cor-
onel og
Falk-
lands-
eyjar
1914.
nScharnhostH fremst, „Leipzig“, „NUrnberg" og „Dresden" fylgja á eftir, undan strönd
Chile í nóvember 1914.
BREZKI flotinn, sem siglir í átt til Falklandseyja þar sem hann
kann að lenda í átökum við argentínska sjóherinn, háði mikla
sjóorrustu í nánd við eyjaklasann fyrir 68 árum, með þeim afleiðing-
um að 2.300 þýzkir sjóliðar létu lífið og Bretar gátu aftur opnað
siglingaleiðir sínar á úthöfunum í fyrri heimsstyrjöldinni.
Þegar Bretar lýstu yfir hafnbanni við eyjarnar á dögunum voru
jafnframt liðnar réttar tvær aldir síðan þeir háðu mikla sjóorrustu
við Frakka í Vestur-Indíum. Sérfræðingar telja sigur Breta þá tækni-
legt meistaraverk frá dögum seglskipanna. Sigurvegarinn var Rod-
ney aðmíráll.
FRAKKAR
TVÍSTRAÐIR
Orrustan var háð 12. apríl 1782
þegar flóti Rodneys, sem var
skipaður 34 skipum, mætti 29
skipum franska flotaforingjans
Comte de Grasse. De Grasse hafði
háð tvo bardaga við Rodney og
Hood aðmírál, sem hafði stjórnað
brezka flotanum í Vestur-Indíum
áður en Rodney kom þangað, í
janúarmánuði. Flotarnir mættust
á sundinu milli eyjanna Dominica
og Guadeloupe og orrustan var
kennd við lítinn eyjaklasa, Dýrl-
ingaeyjar (The Saintes), í sundinu.
Flotarnir háðu viðureignina
þegar þeir sigldu hver fram hjá
öðrum úr gagnstæðum áttum,
brezki flotinn sigldi í norður og sá
franski í suður. Vindur var aust-
anstæður, en snerist síðan til suð-
urs. Frönsku skipin lentu í erfið-
leikum og röð þeirra riðlaðist.
Hernaðaraðferðir voru frum-
stæðar á þessum tímum. Skipin
sigldu hvert á eftir öðru og skip-
herrar voru dregnir fyrir herrétt
ef þeir dirfðust að sigla burt á eig-
in spýtur og rjúfa skiparöðina. En
hér gafst einstakt tækifæri, sem
mátti ekki fara forgörðum. Brezku
skipin rufu röð sína með því að
beygja á stjórnborða og sigla
gegnum glufur, sem höfðu mynd-
azt milli frönsku skipanna, þótt
það væri ekki samkvæmt þeirra
tíma leikreglum. Brezku skipin
beittu óspart yfirburðum sínum í
skotkrafti. Rodney sigldi fremstur
í flaggskipinu „Formidable".
Franski flotinn tvístraðist og
var gersigraður. Sjö herskip voru
tekin herfangi, þeirra á meðal
flaggskip Frakka, „Ville de Paris“,
og de Grasse greifi var tekinn til
fanga. Hood náði tveimur herskip-
um í viðbót á sitt vald viku síðar.
Frakkar voru um þessar mundir
bandamenn nýlendnanna, sem
höfðu gert uppreisn gegn Bretum í
Norður-Ameríku og neytt þá til
uppgjafar í Yorktown undir for-
ystu George Washingtons árið áð-
ur. Vestur-Indíur og sykurverzl-
unin var mikilvæg bæði Bretum
og Frökkum. Þetta svæði var aðal-
vettvangur átaka Breta og
Frakka, einkum vegna þess að
engir alvarlegir bardagar geisuðu
í Evrópu.
Bretar náðu aftur yfirráðum á
hafinu með flotasigri sínum á
Frökkum, hinum mesta í stríðinu
við þá, en sigurinn vannst of seint
til þess að hann gæti haft áhrif á
úrslit frelsisstríðsins í Norður-
Ameríku. Sagnfræðingar telja þó
að sjóorrustan hafi bætt stöðu
Breta í friðarviðræðunum, sem
fylgdu í kjölfarið.
Sir Christopher Cradock
aömíráll.
ORRUSTAN
VIÐ CORONEL
Fyrri heimsstyrjöldin hafði
staðið í fimm mánuði þegar brezk
flotadeild undir forystu Sir Frede-
rick Doveton Sturdee varaaðmír-
áls sökkti fjórum þýzkum beiti-
skipum undan Falklandseyjum 8.
desember 1914. Þar með náðu
Bretar aftur yfirráðum yfir sigl-
ingaleiðum á úthöfunum, sem
Þjóðverjar höfðu ógnað frá því
þeir sigruðu í orrustunni við Cor-
onel undan strönd Chile rúmum
einum mánuði áður, 1. nóvember
1914.
Á fyrstu mánuðunum eftir að
styrjöldin brauzt út sigldu herskip
Þjóðverja í Kína, Þýzka Austur-
Asíu-flotadeildin undir stjórn
Maximilian Graf von Spee aðmír-
áls, yfir Kyrrahaf til Chile. Flota-
deildin var skipuð tveimur þung-
um orrustubeitiskipum, „Scharn-
host“ og „Gneisenau", og tveimur
léttum beitiskipum, „Núrnberg"
og „Leipzig", auk þess sem létt-
vopnaða beitiskipið „Dresden"
kom frá Vestur-Indíum og bættist
í hópinn. Skipin söfnuðust fyrst
saman við Páskaeyju (12. okt) og
sigldu siðan áleiðis til Valparaiso.
Sir Christopher Cradock undir-
aðmíráll var staðráðinn í að verja
siglingaleiðir brezkra skipa hvað
sem það kostaði og leitaði að
þýzku flotadeildinni við Suður-
Ameríku með tveimur, gömlum
þungum, nánast úreltum, beiti-
skipum, „Monmouth" og „Good
Hope“, nýju léttu beitiskipi,
„Glasgow", og léttvopnuðu kaup-
fari, „Otranto", sem hafði verið
breytt í hjálparbeitiskip.
Þýzka beitiskipiö „Dreadan", sem Bretar króuöu af aó lokum og sökk í marz 1915.
ur
S
í