Morgunblaðið - 18.04.1982, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. APRÍL 1982
23
Cradock skildi eftir gamalt en
velvopnað orrustuskip, „Canopus",
þar sem hann taldi það of hægfara
til að leita uppi hraðskreið herskip
Þjóðverja og yrði aðeins til trafala
þrátt fyrir skipanir frá flotamála-
ráðuneytinu í London. Þar var
Winston Churchill við stjórnvöl-
inn ásamt Fisher lávarði, sem ný-
lega hafði aftur tekið við stöðu
fyrsta sælávarðar. Þessir menn
áttu mestan heiðurinn af þvi að
brezki flotinn hafði verið efldur
fyrir stríðið og var reiðubúinn
þegar það brauzt út.
Flotadeildirnar mættust undan
Coronel. Enginn munur var á
skotkrafti flotadeildanna á papp-
írnum, en Cradock hafði aðeins
tvær 9,2 þumlunga fallbyssur, í
flaggskipi sínu, „Good Hope", en
Spee hafði sextán 8,2 þumlunga
fallbyssur, í „Scharnhost" og
„Gneisenau". Ekki bætti úr skák
fyrir Breta að brezku beitiskipin
urðu fyrir töluverðu hnjaski í
miklum sjógangi og það dró enn
úr skotkrafti þeirra.
Bretar höfðu fleiri léttar fall-
byssur, en gátu ekki beitt þeim í
viðureigninni við von Spee, sem
kom í veg fyrir allar tilraunir
Breta til að komast í návigi og
eyddi flotadeildinni skipulags-
bundið og af löngu færi með
þungu beitiskipunum „Scharn-
host“ og „Gneisenau".
Bretar misstu flaggskipið „Good
Hope“ og beitiskipið „Monmouth"
í orrustunni við Coronel. Cradock
og allir mennirnir á báðum skip-
unum létu lífið. Lítið sem ekkert
tjón varð á þýzku skipunum og að-
eins tveir þýzkir sjóliðar særðust.
Létta beitiskipið „Glasgow" og
hjálparbeitiskipið „Otranto"
hlýddu skipunum Cradocks um að
hörfa og komust undan í skjóli
myrkurs.
Graf von Spee ákvað að veita
þeim ekki eftirför. Hann vissi að
„Canopus" var í grenndinni og
varð að spara skotfæri þar sem
hann gat ekki birgt sig upp af vist-
um áður en hann sigldi aftur til
Þýzkalands.
REIÐARSLAG
Fréttin um ósigurinn kom eins
og reiðarslag yfir Breta. Það sem
þótti óhugsandi hafði gerzt: brezki
flotinn hafði verið sigraður í
orrustu. Stríðið á landi hafði
gengið illa: Belgía var á valdi
Þjóðverja og herir Bandamanna á
undanhaldi. Aðeins tveimur dög-
um áður höfðu þrjú orrustuskip
Franz von Hippers aðmíráls ráðizt
á Yarmouth og siglt á brott án

Fisher
lávaröur

■
tfer*
r.
Skemmdir á „Kentu eftir orrustuna viö Falklandteyjar.
í tveimur skipalægjum, hefði hann
getað unnið stórfelldan sigur, þótt
hann hefði orðið fyrir verulegu
tjóni sjálfur.
BREZKIR
YFIRBURÐIR
Yfirleitt er slæmt veður um
þetta leyti árs á Falklandseyjum,
og Graf von Spee hefði staðið bet-
ur að vígi ef svo hefði verið, en
einmitt þennan dag var veður
gott. Bæði „Invincible" og „Inflex-
ible“ voru hraðskreiðari en beiti-
skip von Spees og búin 12 þuml-
unga (30 cm) fallbyssum miðað við
8,2 (20 cm) fallbyssur von Spees.
Þegar varðmenn Falklendinga
sáu skip von Spee kl. 8 um morg-
uninn sigldu Bretar úr höfn á
mettíma, fyrst „Glasgow", eina
brezka skipið sem hafði barizt við
Coronel, þá „Kent“, sem hafði ver-
ið á verði utan við höfnina, og síð-
an hvert skipið á fætur öðru, rúm-
um klukkutima síðar. Þar sem
skip Breta voru hraðskreiðari liðu
Sjá niðurlag á bls. 28.
Skip Sturdees voru þegar komin
til Port Stanley, hafnarborgar
eyjanna, og voru að taka kol þegar
Spee bar að. Bretum hafði tekizt
að senda „Invincible" og „Inflex-
ible“ frá Devonport án þess að
þýzka leyniþjónustan gæti fylgzt
með ferðum þeirra og á leiðinni
suður á bóginn bættust í hópinn
beitiskipin „Carnavon", flaggskip
A.P. Stoddarts undiraðmíráls,
„CornwalP og „Kent“ af gerðinni
County Class og léttu beitiskipin
„Bristol" og „Glasgow" (sem gert
var við í skyndi í Rio eftir flóttann
frá Coronel), auk „Canopus"
gamla.
„Invincible“, sem var flaggskip
Sturdees, og systurskipinu „In-
flexible" var komið fyrir á þann
hátt í höfninni í Port Stanley, að
erfitt var vegna landslagsins að
þekkja þau af löngu færi. Graf von
Spee taldi ekki á grundvelli fyrstu
upplýsinga, sem hann aflaði sér
um viðbúnað Breta þegar hann
nálgaðist Falklandseyjar, að þeir
hefðu komið fullkomnum „Dread-
nought“-herskipum þangað. Þótt
fréttirnar um að herskip hefðu
verið send frá Falklandseyjum
reyndust rangar taldi hann í
fyrstu að aðeins veik brezk her-
skip væru í höfninni í Port Stan-
ley og auðvelt mundi reynast að
ráða niðurlögum þeirra.
Sturdee aðmíráll var heppinn.
Hann hafði verið sendur af stað til
að leita uppi þýzka flotadeild og
eyða henni. Aðeins 22 tímum eftir
komuna til Falklandseyja sigldi
þýzka flotadeildin í flasið á hon-
um. Hefði hann komið einum degi
síðar hefðu það verið Þjóðverjar,
sem hefðu beðið hans tilbúnir í
höfninni og varizt árás, sem hefði
verið mikið hættuspil að gera svo
langt frá birgðastöðvum.
Graf von Spee brá í brún þegar
hann sá hvers kyns var og sigldi á
brott í skyndi í suðausturátt.
Hann hefur talið að enginn vafi
gæti leikið á um úrslitin ef til
orrustu kæmi við svona öflug
brezk herskip og því reynt að
flýja. Raunar leikur lítill vafi á
því að ef hann hefði fyrirskipað
tafarlausa árás á brezku flota-
deildina, þar sem hún lá við festar
Orrustan viö Dýrlingaayjar.
Ófarir Þjóöverja viö Falk-
landseyjar. „Inflexible" og
áhöfn bjarga mönnum af
„Gneisenau“.
þess að brezki flotinn gæti nokkuð
að gert. Því var engin furða þótt
spurt væri: Hvar er brezki flot-
inn?.
Churchill og Fisher aðmíráll
óttuðust að Spee mundi sigla með
flotadeild sína fyrir Hornhöfða og
inn á Atlantshaf, þar sem hann
mundi gera óskunda á siglinga-
leiðum og trufla mikilvæga flutn-
inga til Evrópu á kjöti og korni og
stuðla þar með að ósigri Breta í
stríðinu áður en langt um liði.
Viðbrögð Churchills voru skjót
og róttæk: orrustubeitiskipin
Sir Frederick Doveton
Sturdee, sigurvegarinn viö
Falklandseyjar.
„Invincible" og „Inflexible" sigldu
innan nokkurra daga frá Devon-
port undir stjórn Sturdee aðmír-
áls til að leita von Spee uppi og
koma fram hefndum.
í stað þess að sigla heim til
Þýzkalands, eins og honum var
ráðlagt, tók Graf von Spee stefnu
á Falklandseyjar, eftir mánað-
arhlé, sem reyndist honum dýr-
keypt. Hann ætlaði að ráðast á
mikilvæga kolastöð og loftskeyta-
stöð, sem Bretar höfðu á eyjunum
á þessum árum, ræna landstjóran-
um og draga þýzka fánann að
húni. Spee var bardagamaður og
honum fannst það fyrir neðan sína
virðingu að ráðast á kaupskip ein-
göngu.
Hann hefur varla búizt við að
geta haft eyjarnar fyrir fasta
bækistöð til víkingsaðgerða á Atl-
antshafi og notað þær til þess að
taka kol. En von Spee hélt að
Falklandseyjar væru lítt varðar
þar sem honum hafði borizt njósn
um að herskip Breta þar hefðu
verið send til Suður-Afríku til að
taka þátt í að berja niður uppreisn
Búa. Hann taldi að hann gæti
Graf von Spee, yfirmaöur
þýzku Austur-Asíu-flota-
deildarinnar í orrustunum
viö Coronel og Falklands-
eyjar.
unnið annan sigur á Bretum.
Ákvörðun hans var afdrifarík —
hann undirritaði sinn eigin dauða-
dóm, dæmdi flotadeild sína til
dauða.