Morgunblaðið - 15.08.1982, Blaðsíða 1
Sunnudagur 15. ágúst - Bls. 37-64
Hneyksli,
lagabrot
eða
sjálfsagt
mál?
l»jóftsön}íur íslondinjfa, O (iuö vors lands, hefur ad undan-
förnu verið í sviösljósi fréttanna. Ástæðan er sú, ad tónverkið,
sem er sem kunnugt er eftir Sveinbjörn Sveinbjörnsson tón-
skáld, hefur verið útsett á harla nýstárlegan hátt af Guðmundi
Ingólfssyni, svo ekki sé meira sagt. I»aö er í hinni nýju kvik-
mynd Hrafns Gunnlaugssonar, Okkar á milli í hita og þunga
dagsins, sem lagið kemur fyrir í eins konar jassútsetningu, |>ar
sem ein aðalsögupersóna myndarinnar leikur það á flygil í
samkvæmi. — Hinn hluti þjóðsöngsins, Ijóð Matthíasar Joch-
umssonar, kemur á hinn bóginn ekki við söguna.
Sjálfsagt mál
eða hneyksli?
Eftir að fréttist af þvi að þjóð-
söngurinn kæmi við sögu í kvik-
myndinni, og eftir að hljómplata
með lögum úr myndinni var gefin
út, hafa orðið mjög misjöfn við-
brögð við þeirri „meðferð" sem
tónverkið fær. Sumir hafa talið
það sjálfsagt mál, að þjóðsöngur-
inn sé útsettur upp á nýtt, telja
jafnvel að tími hafi verið til kom-
inn að „poppa" tónverkið upp, þar
sem það hafi verið helsti þung-
lamalegt í hinni hefðbundnu út-
setningu.
Aðrir segja svo aftur sem svo,
að ekki sé æskilegt að menn séu að
leika sér með þjóðsönginn, hann
eigi að vera í friði í öllum aðalat-
riðum. Þó sé verjandi að nota
hann á þann hátt sem gert er i
kvikmyndinni, það er að einhver
listrænn tilgangur sé með notkun
hans. í hinni nýju mynd skipti það
miklu máli, að atriðið eða atriðin,
þar sem þjóðsöngurinn heyrist, sé
nauðsynlegt vegna heildar kvik-
myndarinnar. Ekkert annað tón-
verk hefði getað komið í stað þjóð-
söngsins í þessum atriðum mynd-
arinnar.
Enn eru svo þeir, sem telja að
hér sé verið að misnota þennan
dýrgrip þjóðarinnar. Þjóðsöngur-
inn sé líkt og þjóðfáninn, tákn sem
eigi að fá að vera í friði eins og
það er, og hvers konar breytingar
eða afskræmingar þar á séu helgi-
spjöll. Hér sé aðeins verið að nota
þjóðsönginn til að auglýsa kvik-
myndina, hann sé dreginn inn í
lágkúrulegt atriði og útsettur á
þann hátt sem ekki samræmist
tónverki með svo mikla sérstöðu.
Einn yfirmanna menntamála
þjóðarinnar lét þau orð falla við
blaðamann, að „það er auðvitað
leiðinlegt að það skuli þurfa að
vernda alla hluti með lögum. Að
það skuli ekkert geta verið í friði,
ekki einu sinni þjóðsöngurinn. Að
í meðvitund þjóðarinnar skuli ekki
vera neitt sem sjálfkrafa gerir það
að verkum að ekki þurfi að setja
lög um vernd þjóðsöngsins eða
hliðstæð verk.“
Menntamálaráðu-
neytið kannar málið
Er hljómplatan með lögum úr
kvikmyndinni kom út, var hún
kynnt í útvarpsþætti, þar sem
jafnframt var viðtal við Hrafn
Gunnlaugsson. Meðal þeirra laga
sem leikin voru af plötunni var
þjóðsöngurinn, og er lagið hafði
verið leikið, lét umsjónarmaður
þáttarins orð falla eitthvað á þá
leið, að ef svo ólíklega vildi til að
einhver þekkti lagið, væri hann
beðinn að koma svari til útvarps-
ins.
Þetta atvik mun hafa átt þátt í
að yfirmenn menntamálaráðu-
neytisins ákváðu að kanna, hvort
hér væru brotin lög, eða hvort far-
ið væri út fyrir almennt siðgæði.
Óskað var álits Jóns Þórarinsson-
ar tónskálds, en formaður Tón-
skáldafélagsins, Atli Heimir
Sveinsson, var í útlöndum.
Skýrslu sinni skilaði hann til
ráðuneytisins, en efni hennar hef-
ur ekki verið gert opinbert.
Þá óskaði menntamálaráðu-
neytið eftir áliti forsætisráðu-
neytisins, þar sem menntamála-
ráðuneytið hafði á sínum tíma
keypt réttindin að laginu, fyrir
hönd íslenska ríkisins, og síðar tók
forsætisráðuneytið við réttindum
að tónverkinu. Tónverkið hafði á
hinn bóginn ekki verið samið sem
þjóðsöngur íslensku þjóðarinnar,
enda var Sveinbjörn Sveinbjörns-
son allur er lýðveldið var stofnað
árið 1944.
En í forsætisráðuneytinu var
málið tekið upp, og aðstoðarmaður
dr. Gunnars Thoroddsens, Jón
Ormur Halldórsson, ákvað að
skoða kvikmyndina til að kynna
sér málið. Haldin var sérstök sýn-
ing, þar sem ýmsir aðilar og úr
ýmsum áttum, kynntu sér kvik-
myndina og á hvern hátt þjóð-
söngurinn kemur þar við sögu.
Jón Ormur kom úr forsætis-
ráðuneytinu, Jón Þórarinsson tón-
skáld horfði á myndina, einnig
Stefán íslandi óperusöngvari,
Tómas Karlsson úr utanríkisráðu-
neytinu var viðstaddur og fleiri. —
Tómas mun hafa komið vegna
þess að á vegum utanríkisráðu-
neytisins er ætlunin að bjóða
myndina til sýninga á hinni marg-
umtöluðu sýningu „Scandinavia
Today“ í Bandaríkjunum í haust.
— Ekki liggur ljóst fyrir hver
viðbrögð allra viðstaddra urðu á
sýningu myndarinnar. í samtali
við Morgunblaðið sagði Jón Þórar-
insson aðeins, að hann hefði áður
verið búinn að heyra lagið á
hljómplötunni, og það að sjá
kvikmyndina hefði engu breytt. —
Hann gat þess á hinn bóginn ekki
hvernig honum þótti að heyra lag-
ið á plötunni. Jón Ormur Hall-
dórsson kvað á hinn bóginn upp úr
með það í samtali við Morgunblað-
ið, að sér hefði þótt kvikmyndin
góð, og notkun þjóðsöngsins væri
fullkomlega réttlætanleg og raun-
ar nauðsynleg fyrir kvikmyndina
sem listræna heild. Þá sagði
Hrafn Gunnlaugsson eftir Stefáni
Islandi, að ekkert væri athugavert
við notkun þjóðsöngsins í mynd-
inni út frá listrænu sjónarmiði.
Síðan gerðist það, að í ljós kom
að líklega hefðu það verið mistök
eða að minnsta kosti óþarfi af
menntamálaráðuneytinu, að óska
umsagnar forsætisráðuneytisins.
— Forsætisráðuneytið hafði að
vísu átt og séð um réttinn að tón-
verki Sveinbjörns, en þegar fimm-
tíu ár voru liðin frá andláti hans,
féll höfundarréttur niður.
Menntamálaráðuneytið var því
aftur komið með umráð yfir lag-
inu, eins og öllum listaverkum lát-
inna manna. Þar er hins vegar
ekki um að ræða eiginlegan höf-
undarrétt ráðuneytisins, heldur
eins konar eftirlit með verkunum.
bjódsöngurinn
saminn 1874
Tónverkið var sem fyrr segir
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Um nýja útsetningu þjóðsóngsins, lög um
verk látinna manna og hvernig
þjóðsöngurinn varð þjóðsöngur