Morgunblaðið - 29.08.1982, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1982
Hin fjarstýrda rannsóknastofa Marz-ferjn Vfkings I sem framkTcmdi greininguna á Marz-„jard“-veginum.
— munu menn gera honum heim-
sókn fyrír næstu aldamót?
Marz hefur löngum tindraö skært í hug-
arheimi manna ekki síður en á næturhimnin-
um. Draumórar um ævintýralegar rannsókn-
arferðir manna til Rauöu stjörnunnar hlutu
hins vegar slæma útreið, er þeir komust í
snertingu við blákaldan raunveruleikann
þegar Marzgeimferja bandaríska geimfarsins
Víkings I lenti á Marz og hóf aö senda mynd-
ir og upplýsingar þaöan. Myndirnar sýndu
hrjóstrugt og steindautt landslag, kuldinn
var svo mikill að allt vatn plánetunnar hlaut
aö vera frosiö aö næturlagi og hin sjálfvirka
rannsóknarstofa Marzferjunnar fann engin
merki um líf í jarövegssýnum sem hún tók til
ára. Ári síðar þegar Ryumin kom
til jarðarinnar eftir sex mánaða
dvöl úti í geimnum, lýsti hann
áhuga sínum á að fara upp aftur.
„Rf rannsóknaleiðangur til Marz
yrði ákveðinn og nauðsynlegt
verður að dvelja árum saman úti í
geimnum, myndum við gjarnan
taka að okkur það verkefni," sagði
hann.
Ferð til Marz er margfalt erfið-
ari í framkvæmd en ferð til
tunglsins. Geimskipið verður að
vera á ferðinni árum saman, meiri
hraði er óhjákvæmilegur bæði við
brottför og lendingu, og fjölmenn-
ari áhöfn er talin nauðsynleg. Af-
leiðingin er sú að geimskip, sem
fara á til Marz, verður að vera
fjórum til átta sinnum þyngra en
Apollo-tunglflaugin eða Satúrnus-
eldflaugin.
100 milljaröar —
10 milljarðar
En Marz hefur ýmislegt til að j
bera sem gæti hugsanlega vegið '
upp á móti þessum erfiðleikum.
Umhverfis Marz er t.d. þunnur
lofthjúpur sem gerir fallhlífar-
lendingu mögulega, og er því talið
að við lendinguna sjálfa mætti
nota tiltölulega ódýran búnað. Þá
er talið víst að ísalög séu víða á
plánetunni og gætu Marzfarar
hugsanlega aflað sér drykkjar-
vatns úr þeim og jafnvel unnið
súrefni til öndunar úr vatninu.
Rn hvað myndi það kosta að
senda mannað geimfar til Marz.
Gagnrýnendur slíkrar áætlunar
hafa nefnt tölur eins og 100 millj-
arða dollara — eða fjórum sinnum
meira en það kostaði Bandaríkja-
menn að koma mönnum til tungls-
ins á sínum tíma. Nýlegar kostn-
aðaráætlanir sem byggja á hönn-
unaráætlunum verkfræðinga,
hljóða hins vegar upp á mun lægri
upphæðir — eða allt frá helmingi
þess kostnaðar sem var við Ap-
ollo-áætlunina til sama kostnaðar.
-Dr. Charles Sheldon, sem er
virtur geimferðafræðingur í
Bandaríkjunum, hefur bent á að
þegar ákveðið var að senda menn
til tunglsins hafi orðið að hanna
geimfarið og tunglferjuna frá
upphafi. Töluverður hluti þess
búnaðar sem þyrfti til mannaðrar
Marzferðar hafi hins vegar þegar
verið hannaður og fyrir lok þessa
áratugar, verði sennilega búið að
hanna mest af þeim búnaði, sem
til fararinnar þarf. Þetta muni
valda því að á síðasta áratug ald-
arinnar verði geimferðir milli
pláneta tiltölulega ódýrar og áætl-
ar Dr. Sheldon að kostnaður við
mannaðan rannsóknaleiðangur til
Marz muni þá fremur verða 10
milljarðar en 100 milljarðar doll-
ara.
Er líf til staða
á Marz?
Rn hvaða nauðsyn er á mönnuð-
um leiðangri til Marz. Geimfarinn
og vísindamaðurinn Dr. Karl
Heinz hefur bent á skynsamlega
ástæðu. „Fjölbreytni mögulegra
lífsforma fer langt framúr mann-
legu ímyndunarafli," skrifar hann.
„Þannig gætu lífverur, sem hugs-
anlega eru til staðar á Marz með
einhverjum torskiljanlegum hætti
sloppið í gegnum hinar takmörk-
uðu prófanir sem unnt var að
framkvæma með fjarstýrðri rann-
sóknastofu Víkings-Marzferjunn-
ar. Þegar vísindalegur tilgangur
rannsóknar er flókin og erfitt að
segja fyrir um hvernig heppi-
legast er að haga rannsóknum,
eins og í þessu tilviki, er bein
rannsókn geimfara á plánetunni
sennilega auðveldasta leiðin."
Tilgangurinn með rannsókna-
leiðangri til Marz yrði fyrst og
fremst vísindaleg þekkingarleit.
Rannsókn á lífefnafræði plánet-
unnar, landafræði, málmfræði,
veðurfræði og loftslagsfræði gæti
gefið nýja og óvænta innsýn varð-
andi hliðstæða umhverfisþætti
jarðarinnar, sem við byggjum, og
upplýsingar um stöðu hennar inn-
. an sólkerfisins.
Menn hafa velt því fyrir sér allt
frá því á dögum Forn-Grikkja,
hvort líf fyrirfinnist á Marz. Ef
svo reynist vera, eru heimspek-
ingar og vísindamenn sannfærðir
um að það gæti haft róttæk áhrif
á viðhorf mannsins til sjálfs sín og
stöðu sinnar í alheiminum. Rf líf
fyndist, öðlaðist sú kenning stuð-
ning sem á miklu fylgi að fagna,
að líf hljóti að þróast ef rétt efna-
samsetning og aðstæður eru fyrir
hendi. Og jafnvel þótt ekkert líf
fyndist, eða merki um líf sem dáið
væri út, yrði sú niðurstaða engu
að síður merkileg að dómi vísind-
amanna. Þeir telja að með sam-
anburði aðstæðna á jörðinni og
Marz gæti reynst mögulegt að
komast að því, hvers vegna líf
varð til á annarri plánetunni en
ekki hinni.
Ævintýraheimur
úti í geimnum
Marz er mikill ævintýraheimur.
Þar er eldfjall á stærð við Sýrland
og gljúfur sem myndu ná yfir þver
og endilöng Bandaríkin. Þótt varla
sé um fljótandi vatn að ræða á
Marz er yfirborð hans þakið þús-
undum bugðóttra skurða, sem
ýmsir kunnir vísindamenn telja að
hafi aðeins getað myndast af völd-
um fljótandi vatns. Þeir telja að
mestallt vatnið hafi fyrir löngu
gufað upp og plánetan tapað því
úr lofthjúp sínum. Hugsanlega er
þó enn fljótandi vatn til staðar í
dýpstu gljúfrum og eins vatn í
formi sífrera í Jarð“-veginum.
Líklegasta skýringin á skurðun-
um er talin sú að einhverntíma í
fyrndinni hafi fljótandi vatn verið
til staðar á Marz og þykkur loft-
hjúpur umlukið reikistjörnuna. Ef
þetta er rétt, er Marz hugsanlega
staddur á miðri „ísöld“, sem þá er
miklu kaldari en nokkur þeirra ís-
alda sem um getur í sögu jarðar-
innar. Ef þessi ísaldarkenning er
rétt, hljóta að leynast efni á Marz
sem mynda andrúmsloft reiki-
stjörnunnar, þegar það líkist and-
rúmslofti jarðar. Rannsóknir vís-
indamanna í þessu sambandi bein-
ast ekki síst að hettunum á
heimskautum plánetunnar og
reynt hefur verið að mæla og
flokka þau efni sem þar eru til
staðar.
Á síðustu áratugum hafa komið
fram nýjar kenningar í jarðfræði
sem skýra hreyfingar jarðskorp-
unnar, og þar með hvernig
jarðskjálftar verða og hvernig
eldfjöll og önnur fjöll myndast.
Því hefur verið haldið fram að
andrúmsloft jarðarinnar og Marz
hafi myndast við eldgos, snemma í
sögu hvorrar reikistjörnunnar um
sig. Þannig mætti telja margt er
virðist sameiginlegt með Marz og
jörðinni, sem vekur vonir vísinda-
rannsóknar.
Síðan þetta gerðist hafa ævin-
týrasögur um Marzferðir tekið
miklum breytingum. Vinsælustu
sögurnar og kvikmyndirnar hér í
eina tíð lýstu gjarnan hetjulegum
rannsóknarferðum á vit hinnar
óþekktu plánetu. Athyglisverðasta
Marzkvikmynd síðasta áratugar,
„Capricorn One“, lýsti hins vegar
stórkostlegum svikum — í kvik-
myndinni yfirgáfu Marzfararnir
aldrei jörðina, en falsaðir þættir
af för þeirra og lendingu á Marz
voru sýndir í sjónvarpi um allan
heim og fólki þannig talin trú um
að þeir hefðu troðið Marz fótum.
Mönnuö Marz-
geimför
1990—2000?
Nú hafa málin hins vegar tekið
nýja stefnu og vart verður við
endurvakinn áhuga á Marz.
Geimvísindamenn í Bandaríkjun-
um og Sovétríkjunum hafa starfað
að frumhönnun geimfara sem
hugsanlegt væri að nota fyrir
mannaðan rannsóknaleiðangur til
Marz og settar hafa verið fram
góðar og gildar ástæður fyrir slík-
um leiðangri. Þeir bjartsýnustu
trúa því að af mannaðri geimför
til Marz geti orðið á miðjum ára-
tugnum 1990—2000 og muni hún
jafnvel kosta minna en það kost-
aði Bandaríkjamenn að koma
mönnum til tunglsins á sínum
tíma.
Sovéskir geimvísindamenn
draga ekki dul á áhuga sinn á að
senda mannað geimfar til Marz.
Síðla árs 1979 sögðu geimfararnir
Georgiy Beregovoy og Valriy Ry-
umin sovéskum útvarpshlustend-
um að orðið gæti af mannaðri
rannsóknaför til Marz innan 15
Veðurfmrið á Mmrz er breytilegt rétt eins og hér á jörðinni, þó fjölbreytnin aé ekki eins mikil. Mmrzárið er langt, um
23 jardarmánudir, og eru sumur og vetur þar því rúmlega 11 mánuóir. Þessa mynd tók Marz-ferja Víkings II í maí
árid 1979 og sýnir hún vel hin örþunnu ísalög sem hylja yfirborð Marz að vetrarlagi.
i