Morgunblaðið - 31.08.1982, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGÚST 1982
11
Bing & Gröndahl
Myndlist
Valtýr Pétursson
Á Kjarvalsstöðum hafa þeir
hjá Bing & Gröndahl í Kaup-
mannahöfn sett upp mikla sýn-
ingu á listrænum hlutum úr
postulíni og öðru efni frá hinu
heimsþekkta fyrirtæki. Bing &
Gröndahl er með fremstu postu-
línsverksmiðjum heims og allt,
sem frá þeim kemur, hefur vissan
gæðastimpil, sem bæði á við um
vinnubrögð og listrænt gildi. Það
er því mikill viðburður að fá sýn-
ingu sem þessa, og ég er fullviss
um, að margir eiga eftir að gleðj-
ast við að skoða hana. Þarna er
allt milli himins og jarðar, sem
verksmiðjan og listamenn þeir, er
fyrir fyrirtækið vinna, hafa af-
rekað.
Þessi sýning er svo fjölbreytt í
eðli sínu og margslungin, að eng-
in leið er að taka eitthvað sér-
stakt fyrir í þeim fáu línum, er
hér birtast. Enda held ég það
óþarft. Svo vel er þetta fyrirtæki
kynnt í vitund manna hér á ís-
landi. Postulín frá Kóngsins
Kaupmannahöfn hefur um lang-
an aldur verið eftirsótt á íslensk-
um heimilum, og margur er sá
plattinn, sem prýtt hefur veggi
hér hjá heldra fólki og öðrum.
Mávastellið var víst í eina tíð
stöðumerki í þjóðfélagi okkar
engu síður en Benzinn í dag. Það
er svo margt á þessari sýningu,
sem mér leist vel á, að ég reyni
ekki að gera upp á milli hlutanna.
Þarna eru forkunnarfagrir vasar,
og mætti segja mér, að þeir væru
safngripir frekar en til að prýða
heimili. Þarna eru matarstell, og
svo snilldarlega lagt á borð, að
munnvatnið segir til sín, þótt
enginn matur sé á þessum mögn-
uðu borðum. Þarna eru styttur
alls konar, og ekki má fara svo
um Vestursalinn á Kjarvalsstöð-
um, að ekki sé minnst á þá ágætu
listmuni, er komið hefur verið
fyrir á ganginum. Þar voru meðal
annars plattarnir og flísarnar
hennar RÚNU, sem gerðir voru í
tilefni þjóðhátíðar.
I heild er þessi sýning eitt sam-
fellt listaverk, en ég held, að bet-
ur hefði mátt setja hana upp. Það
er eins og ofhlaðið sé hér og þar,
og auðvitað græðir enginn á því.
Aðrar aðfinnslur koma ekki frá
mér. Það er full ástæða til að
hvetja fólk til að sjá þessa sýn-
ingu og ekkert kostar það pyngju
manns að koma þarna inn fyrir
dyr. Aðgangur er ókeypis. Það
litla, sem ég gat séð af þessari
sýningu, var mér til sannrar
ánægju, og ég hefði óskað að geta
gefið mér miklu meiri tíma til að
komast í verulegan kunningsskap
við þessa fögru muni. Hafi þeir
hjá Bing & Gröndahl margfaldar
þakkir fyrir að hafa komið með
þessa sýningu, og þess má geta
hér, að forseta Islands og Kjar-
valsstöðum voru færðar magnað-
ar gjafir við opnun sýningarinn-
ar. Það er aðeins einn galli á
þessu fyrirtæki, það stendur of
stutt. Sýningunni lýkur á mánu-
dagskvöld.
Andríki, bókmennt-
ir og aðrir hlutir
Bókmenntir
Guömundur Heiöar
Frímannsson
Gore Vidal:
The Second Ameriran Revolution,
Kandom House, New York,
1982
Gore Vidal er bandarískur rit-
höfundur á miðjum aldri. Hann er
ekki þekktur hér á landi, svo að
orð sé á gerandi. Þó ættu þeir
bókamenn, sem lesa ameríska
bókmenntatímaritið New York
Review of Books, að þekkja þenn-
an höfund, því að hann hefur frá
upphafi skrifað reglulega í það.
Gore Vidal hefur skrifað fjölda-
margar skáldsögur og eru þekkt-
astar þeirra eflaust sögurnar
Mvra Breckinridge og Burr. Menn
hafa kannski líka heyrt af Julian,
sem er söguleg skáldsaga um Júlí-
anus trúvilling, Rómarkeisara,
sem hugðist snúa Rómarríki aftur
til heiðinnar trúar. Það mátti ekki
miklu muna, að honum tækist það.
Nýjasta skáldsaga Gore Vidals er
einnig söguleg og nefnist Creation
eða Sköpun og gerist á dögum
Forn-Grikkja á fimmtu öld fyrir
fæðingu Krists. I henni leiðir
hann fram fjöldamargar sögu-
legar persónur, eins og Demókrít-
os og Xerxes, og skoðar upphaf
þeirrar menningar, sem við nú
búum við. Eins og margar aðrar
sögur hans er þessi löng, tæpar
sex hundruð síður, en það er vel
þess virði að lesa hana. Hún fæst
hér í bókabúðum í vasabrotsút-
gáfu. En þótt Gore Vidal sé þekkt-
ur og vandaður skáldsagnahöf-
undur, þá er hann enn betri
ritgerðarhöfundur. Hann hefur
gefið út fjögur ritgerðasöfn. Það
fimmta er nýkomið út og ber heit-
ið The Second American Revolution
and Other Essays eða Önnur
bandaríska byltingin og aðrar rit-
gerðir.
Það þarf ekki að koma neinum á
óvart, að bókin er mjög fjörlega
skrifuð og á köflum listavel. Við-
fangsefni höfundarins eru mjög
fjölbreytileg: Edmund Wilson,
Scott Fitzgerald, Thomas Love
Peacock, Abraham Lincoln,
stjórnmál, kvikmyndir, kynlíf,
Theodore Roosevelt og galdrakarl-
inn í Oz. Flestar eru þessar rit-
gerðir að formi til bókadómar, en
þær eru líka athugun og framlag
höfundarins til viðfangsefnisins
hverju sinni. Ef einhver hefur
áhuga á að sjá, hvernig vel og
vandlega er skrifað um bækur, þá
ætti hann að lesa þessa bók. Þess-
ar ritgerðir eru ekki einungis um
bókmenntir, þær eru bókmenntir
sjálfar. Höfundurinn hefur yndi
af orðum, er nákvæmur í orðavali
og vandar byggingu allra setn-
inga.
Höfundur fer ekkert dult með
skoðanir sínar á því, sem hann
skrifar um. I stjórnmálum er
hann á vinstri væng Demókrata-
flokksins, ef það hefur einhverja
merkingu að staðsetja menn með
þessum hætti. Hann var raunar í
framboði nú nýverið í prófkjöri
Demókrataflokksins í Kaliforníu
fyrir kosningar til öldungadeild-
arinnar, sem verða nú í haust.
Hann tapaði fyrir Jerry Brown,
ríkisstjóra. Sum tilsvör hans úr
þeirri kosningabaráttu urðu fleyg.
Mjög sterkur þáttur í stjórnmála-
skoðunum hans, sem kemur hvað
gleggst fram í ritgerðinni, sem
bókin heitir eftir, er virðing fyrir
þeim rétti allra manna að fá að
vera í friði með sitt einkalíf fyrir
öðrum mönnum og yfirvöldum.
Raunar eru skoðanir Gore Vidals
eitthvert bezta dæmi, sem ég
þekki, um greinarmun John Stu-
art Mills á athöfnum, sem varða
mann sjálfan einvörðungu, og at-
höfnum, sem varða aðra. Mills er
þó hvergi getið í þessari bók, og er
það vart af vanþekkingu. í ritgerð-
inni Önnur bandaríska byltingin
leggur höfundur til, að ný stjórn-
arskrá verði samin fyrir Banda-
ríki Norður-Ameríku, því að sú,
sem nú gildir, sé ótæk með öllu.
Hún reisi engar raunverulegar
skorður við valdi forsetans né
hæstaréttar landsins. Höfundur-
inn styður mál sitt með rækilegri
umfjöllun og ívitnunum í höfunda
stjórnarskrárinnar. Miðað við
ásetning þeirra tekst honum að
leiða í ljós, að hún er meingölluð.
Önnur ástæða til þess að breyta
þarf stjórnarskránni að hans áliti
er, hve fáir taka þátt í forseta-
kosningum, einungis um helming-
ur þeirra, sem hafa kosningarétt.
Vidal lætur staðhæfingar eins
og þær, að Bandaríkjunum sé nán-
ast óstjórnandi vegna valda ann-
arra en kjörinna fulltrúa, fara í
taugarnar á sér og vílar ekkert
fyrir sér að vitna til stjórnlynd-
ustu manna eins og Benito Musso-
linis, til að leiða í ljós, hve þær eru
vafasamar. En rétt eins og hann
hamrar í sifellu á nauðsyn þess, að
menn njóti hver og einn sem
mests frelsis, þá leggur hann til í
næstu setningu, að bandarísku
olíufélögin verði þjóðnýtt. Og á
næstu síðu staðhæfir hann, að
allt, sem alríkisstjórnin taki sér
fyrir hendur, fari í handaskolum.
Það þarf kannski ekki að gera
annað en að benda á þessar mis-
fellur, til að öllum séu ljósar
brotalamirnar í röksemdum
skáldsins. En svo kemur líka til
skefjalaus kaldhæðni, sem hann
beitir raunar af fyndni og andríki,
sem veldur því, að það er stundum
svolítið erfitt að taka höfundinn
alvarlega. En það má vera til
marks um, hve góður rithöfundur
Gore Vidal er, að skemmtunin af
því að lesa þessar ritgerðir er
ómæld, og þá lætur maður bara
liggja á milli hluta, hvort allt það,
sem hann segir, stenzt kröfur
rökvísinnar.
Þar sem hann fjallar um önnur
skáld, kvikmyndir og kynlíf, sér-
staklega kynvillu, er hann hvað
kvikindislegastur og fyndnastur. í
einni ritgerðinni, sem ber heitið
„Bleikur þríhyrningur og gul
stjarna", svarar hann árásum á
kynvillinga í Bandaríkjunum.
Hann kemur auga á, að þó nokkrir
þeirra, sem höfðu gert þær, voru
Gyðingar. Hann leggur því til, að
kynvillingar og Gyðingar ásamt
blámönnum taki höndum saman
og verji hagsmuni sína gegn ríkj-
andi meirihluta. Annars geti farið
fyrir þeim eins og í Þýzkalandi
Hitlers. Hann lét slátra sex millj-
ónum Gyðinga og sex hundruð
þúsundum kynvillinga. Síðan segir
Vidal: „í þýzkum útrýmingarbúð-
um báru Gyðingar gular stjörnur
en kynvillingar bleika þríhyrn-
inga. Ég var með Christopher
Isherwood, þegar hann reyndi að
koma ungum kvikmyndaframleið-
anda í skilning um þetta." „Þegar
öllu er á botninn hvolft,“ sagði
Isherwood, „þá drap Hitler sex
hundruð þúsundir kynvillinga."
Unga manninum þótti lítið til um
þetta. „En Hitler drap sex milljón-
ir Gyðinga," sagði hann alvarlega.
„Hvað gerirðu?“ spurði Isherwood.
„Selurðu fasteignir?"
Þeim mönnum, sem taka kvik-
myndir óskaplega alvarlega, er
bent á að lesa þessa bók. Höfund-
urinn dylur ekkert foragt sína á
kvikmyndum, leikstjórum alveg
sérstaklega. Það er ástæðulaust að
rninnast á sjónvarp. Háskólakenn-
arar í bókmenntum og sá iðnaður,
sem hefur vaxið í kringum þá, er
eitt uppáhaldsefni hans til að
hæðast að. Enda er það gæfa Gore
Vidals, eins og til að mynda Hall-
dórs Laxness, að hafa ekki setið í
háskóla heldur menntað sig sjálf-
ur.
Gore Vidal hefur verið nefndur
bezti ritgerðasmiður í Bandaríkj-
unum um þessar mundir. Ég skal
ekki dæma um það, en góður er
hann.
tv
C
V

w
\

virka
daða
Vöruúrval, fatnaður á alla,
hljómplötur og kassettur,
efni, sportvörur, íþrótta-
skór, handklæði o.fl. o.fl.
Karnabær, Belgjagerðin, Steinar, Hummel umboóið,
Zetubrautir, Gluggatjold hf., Nylon Plast.