Morgunblaðið - 11.09.1982, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 1982
— -■
—
„Það er enginn grundvöllur
fyrir þessum bófahasar“
fræðslu, sem væri þá byggð á
ábyggilegum rannsóknum á skað-
semi efnanna og reyna að fá fólk út
í umræður á þeim grundvelli. Það
væri það eina sem neytendur tækju
mark á — ekki einhverjum einhliða
hræðsluáróðri.
Hvað sterkari efnin varðar, þá er
það helst fólk sem fer til útlanda,
t.d. Danmerkur og ílengist á stöðum
eins og Kristjaníu, sem fer út í þau.
Tómas Sigurðsson er tvítugur og
segist sjálfur tilheyra „þeim hópi
fólks, sem reykir hass og fer ekki
leynt með það“ (hann bætir því reynd-
ar við að þar fyrir utan sé ofsalega
stór hópur fólks, sem fær sér í pipu
svona einu sinni í mánuði, en lætur
lítið á því bera).
Kins og við er að búast, hafa Tómas
og félagar hans komist í kast við
fikniefnalögregluna og aðra aðila
þjóðfélagsins, sem koma til skjalana
þegar farið er út fyrir ramma laganna,
margir frá ung aldri. I'eir tilheyra því
sem í daglegu tali er kallað fikniefna-
heimurínn, en er kannski víðara og
margþættara hugtak en margur ætlar.
Tómas segist ekkert hafa að fela í
umræðu um þessi mál og féllst því á
að ræða samskipti fikniefnalög-
reglunnar og fikniefnaneytenda, eins
og þau horfa við þeim síðastnefndu.
Kinnig var spjallað um ástæður þess
að jafn margt ungt fólk og raun ber
vitni leiðist út í athæfi sem það veit að
getur haft í for með sér frelsisskerð-
ingu og jafnvel skaðað heilsu þess til
langframa.
„Raunhæf fræðsla —
ekki hræAsluáróóur"
„Samskipti fikniefnalögreglunn-
ar og hassneytenda bera oft keim af
einhvers konar bófahasar, sem mér
finnst í raun enginn grundvöllur
vera fyrir. Fæstir í þeim hópi sem
reykja eru neinir stórglæpamenn
heldur friðsamir krakkar, sem vilja
fá að reykja sitt hass í friði. Auðvit-
að eru alltaf einstaklingar sem láta
glepjast af einhvcrri glæponaímynd
en það segir sig sjálft, að eftir því
sem viðurlögin verða harðari, verða
mótaðgerðirnar það líka, og brans-
inn er alltaf að verða lokaðri. Þar
með er ekki sagt að færri neyti
fíkniefna — þvert á móti. Þær að-
ferðir sem beitt er í dag, hafa bara
í för með sér að menn verða varari
um sig og markaðurinn færist yfir
á færri hendur, sem þýðir svo aftur
að það verður erfiðara og erfiðara
fyrir fíkniefnalögregluna að afla
sér upplýsinga.
Það hafa verið höfð ummæli eftir
Hrafni Pálssyni, sem gerði könnun
á þessum málum á vegum heil-
brigðismálaráðuneytisins, sem eru
eitthvað á þá leið að fyrir sumum
kannabisneytendum sé hassneysla
hálfgerð trúarbrögð. Það held ég að
sé alls ekki tilfellið; þau sjónarmið
að hass sé algott eru óðum að deyja
út. Það er hræðsluáróðurinn og
harkalegar lögregluaðgerðir sem
skapa andrúmsloft meðal neytenda,
sem í sumum tilfellum getur minnt
á trúarbrögð. Ef einhver hópur er
ofsóttur, er alltaf hætta á að hann
fari að líta á málstað sinn sem heil-
agan og það finnst mér í þessu til-
felli sorglegt. Þá er það að selja
hass orðið að hugsjónastarfsemi.
Þetta myndi ekki gerast ef til væri
að dreifa einhverri raunhæfri
fræðslu og opinni umræðu um þessi
mál. Við vitum það öll, krakkarnir,
að þeir hjá fíkniefnalögreglunni eru
svosem ágætiskallar inn við beinið,
en ef þeir væru skynsamir, myndu
þeir boða okkur öll á fund og reyna
að ræða málin í stað þess að hund-
elta okkur eins og stórglæpamenn.
Það gerir okkur bara þrjósk og það
hefur engin betrunaráhrif á unga
krakka að vera lokuð inni í fangels-
um og stofnunum, þar sem þau
kynnast bara vandræðafólki, lang-
tímum saman. Eina tilraunin sem
þessir aðilar hafa gert til þess að
tala saman, var á fundinum, sem
haldinn var á vegum lögfræðideild-
ar í Lögbergi í vetur.
Þar voru þeir Asgeir Friðjónsson,
dómari við fíkniefnadómstólinn, og
Kristján Pétursson, tollgæslumað-
ur, frummælendur og röktu fram-
vindu fíkniefnamála á íslandi á
lagamáli. Þegar svo mælendaskrá
var opnuð, hafði hver ræðumaður
tvær mínútur til að koma skoðun-
um sínum á framfæri, sem var auð-
vitað alltof stuttur tími til þess að
nokkrar umræður af viti gætu farið
fram og varð til þess að fundurinn
leystist upp í rugl. Fjölmiðlar sögðu
síðan, að við krakkarnir hefðum
brotið fundarsköp með því að vera
með frammíköll. En þar sem þetta
var í fyrsta og eina skiptið, sem
þessir aðilar mættust á þessum
grundvelli, var ekki við öðru að bú-
ast, en að fólki lægi ýmislegt á
hjarta sem það vildi koma að, en
fékk ekki þarna.
Enginn var neinu nær eftir þenn-
an fund; þeir fóru hneykslaðir í eina
áttina og við reið í hina.
„Hassneysla getur orðið eins og
alkóhólismi“
„Eg reyki hass en hef oft hætt því
um tíma og þá aldrei orðið var við
nein fráhvarfseinkenni. Hins vegar
kannast ég alveg við þunglyndið,
sem getur komið yfir mann, ef mað-
ur er búinn að reykja mikið í lengri
tíma, sérstaklega á veturna. Þetta
virðist annars leggjast þyngra á
stelpur, en maður hefur svo sem
prófað að sitja úti í horni og líða
ekki beint vel. En þetta er, held ég,
ósköp svipað og kemur fyrir eftir
langvarandi drykkju, menn eru ekki
upp á marga fiska eftir slíkt. Hins
vegar fer sá sem reykir hass frekar
að hugsa sinn gang og drífur í því
að gera eitthvað í málunum en
drykkjumaðurinn."
Telur þú að hassreykingar leiði
óhjákvæmilega til neyslu sterkari
lyfja?
„Ég segi alls ekki að þetta sé
hættulaust efni, en það er svo lítið
vitað um það í raun og veru og þeir
sem eru hvað mest á móti því, virð-
ast vita hvað minnst um það. Það
hefur aldrei neinn getað gefið
okkur, sem reykjum, neinar raun-
hæfar, borðleggjandi staðreyndir
um þetta lyf, og hvaða áhrif það
hefur til langframa.
Mér finnst það vera þeirra, sem
berjast á móti hassinu að sjá til
þess að halda uppi einhverri
„Það hefur engin betrunar-
áhrif á unga krakka að loka
þau inni á stofnunum,“ segir
Tómas Sigurðssson. „Það
eina sem tekið væri mark á,
væri raunhæf fræðsla um
fíkniefnamál og hún er eng-
Sjálfur hef ég prófað sterkari efni,
en ekki haldið því áfram. Neysla á
hassi einu og sér getur hins vegar
orðið eins og alkóhólismi, þ.e. menn
ofreykja sig, en þarf ekki að verða
það. Þetta er jafn persónubundið og
þegar áfengisdrykkja er annars
vegar. Alkóhólismi er bara svo við-
urkenndur í þjóðfélaginu, að það er
búið að byggja upp alls konar
stuðningskerfi fyrir þá, sem þjást
af honum — þeir sem eru illa farnir
af fikniefnaneyslu eiga ekki kost á
jafn góðri meðferð. Þó gera SÁÁ
ráð fyrir fíkniefnaneytendum í
sinni meðferð, enda fléttast þetta
yfirleitt allt saman ef fóik á við
ofneysluvandamál að stríða á ann-
að borð.
Neytendamál:
Nýjar vörumerkingar
Eftir dr. Jón
Óttar Ragnarsson
dósent
„Æ, er nokkuð að marka þess-
ar merkingar? Geta framleið-
endur ekki sett það sem þeim
sýnist utan á pakkana?"
Eitthvað í þessum dúr spyrja
margir þegar rætt er um vöru-
merkingar. Því miður eru merki-
ngar á innlendum matvörum yf-
irleitt svo lélegar að erfitt getur
verið að svara.
Allt of fáir virðast gera sér grein
fyrir því að ítarlegar og nákvæmar
merkingar eru einn mikilvægasti
þáttur neytendaverndar. Eigum
við margt ólært í þeim efnum.
Gera merkingar gagn?
Ef merkingar eru réttar og
gott eftirlit haft með þeim gera
þær margvíslegt gagn, ekki að-
eins fyrir neytandann 'heldur
ekki síður fyrir framleiðandann.
Ýmsir manneldisfræðingar álíta
að nákvæm löggjöf um vörumerk-
ingar matvæla sé ódýrasta og
árangursríkasta aðferðin til þess
að bæta mataræðið og heilsufarið.
Það er sannarlega þess virði
að staldra við í stórum matvöru-
markaði hér á landi og virða
fyrir sér merkingar á matvörum
t.d. eftir framleiðslulöndum.
Þá kemur fljótt í ljós að Is-
lendingar eru eftirbátar flestra
Vesturlandaþjóða. Auk þess eru
merkingar á ýmsum matvörum
sem hér eru seldar ekki í sam-
ræmi við ríkjandi reglur.
Kostir vörumerkinga
Gífurleg þörf er á því að
endurbæta framleiðsluhætti og
neytendaþjónustu á íslenskum
matvælamarkaði. Spurningin er
aðeins hvaða leið á að velja í
þeim efnum.
Sumir virðast helst kjósa
opinbera forsjá á öllum sviðum
og þar með að ríkið sjái sjálft
um að tryggja rétt neytandans.
Mætti kalla þetta forsjárstefnu.
Aðrir vilja heldur að neytand-
inn sjálfur taki sem mestan þátt,
enda er það hann sem sýpur
seyðið af ef eitthvað fer úrskeið-
is. Mætti nefna þetta Fræðslu-
stefnu.
ítarlegar vörumerkingar eru mjög
í anda síðari stefnunnar. Neytand-
inn fær þær upplýsingar sem hann
þarf og velur síðan fæðuna í Ijósi
þess.
Hlutverk löggjafans verður þá
fyrst og fremst að setja reglurn-
ar, gæta þess að þær séu auð-
skildar og í samræmi við nýjustu
þekkingu í næringarfræði.
Hlutverk framleiðandans er að
láta efnagreina eigin afurðir og
skrá niðurstöðurnar utan á um-
búðir á sem skiljaniegastan og
hagkvæmastan hátt.
Neytendur og samtök þeirra
geta haft mikil áhrif á fram-
vindu þessara mála. Þeir einir
geta veitt framleiðendum og
stjórnvöldum það aðhald sem
þeir þurfa.
Hvernig merkingar?
Bandaríkjamenn eru hvað
fremstir á þessu sviði. Arið 1974
settu þeir nýja reglugerð um
vörumerkingar og er hún án efa
sú ítarlegasta sem sett hefur
verið.
Rauði þráðurinn í þessari
reglugerð er að ef framleiðendur
greina frá næringargildi fæð-
unnar utan á umbúðum skal það
vera í samræmi við ítarlegar
skráningarrcglur.
Framleiðendur eru ekki skyld-
aðir til þess að merkja nema þeir
minnist eitthvað á næringu á
umbúðum eða í auglýsingum eða
ef þeir blanda bætiefnum í vör-
una.
Reynslan sýnir að yfirgnæfandi
meirihluti framleiðenda hefur val-
ið þá leið aö skrá næringargildiö
og gerir það þá að sjálfsögðu í
samræmi við reglugerðina.
Þar sem bandaríska fæðueft-
irlitið (FDA) fylgist rækilega
með að reglunum sé framfylgt er
hverfandi hætta á því að merk-
ingarnar séu rangar eða óná-
kvæmar.
íslenskar merkingar
Brýnt er nú að samin verði fyrst
ítarleg reglugerð um merkingu
matvæla á íslenskum markaði sem
nær jafnt tii innlendra sem inn-
fluttra matvæla.
Við samningu þessarar reglu-
gerðar væri skynsamlegt að nota
þá bandarísku til hliðsjónar en
jafnframt að sneyða hjá nokkr-
um ókostum sem einkenna hana.
Bandarísku reglurnar eru of
flóknar, bæði fyrir framleiðend-
ur og neytendur. Með því að ein-
falda þær til muna mætti gera
merkingarnar markvissari.
í stuttu máli eiga merkingarn-
ar að vera tvíþættar, þ.e. upplýs-
ingar um efnainnihald (hráefni
og aukaefni talin upp) og hins
vegar um næringargildi.