Morgunblaðið - 08.01.1983, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 1983
Stjórnarskrármálið I
Vaðið í
Eftir Þorvald Garðar
Kristjánsson, alþm.
Allt frá stofnun lýðveldisins ár-
ið 1944 má segja, að stjórnar-
skrármálið hafi verið á dagskrá.
Þá var heitið heildarendurskoðun
stjórnarskrárinnar. Síðan hefur
hver stjórnarskrárnefndin tekið
við af annarri, en engin lokið
störfum. Þessi þráhyggja, sam-
fara árangursleysi, á sínar skýr-
ingar.
Þegar við skildum við Dani þótti
ekki annað sæmandi en að losa sig
við það, sem danskt var. Ekki þótti
hægt að una því að búa við stjórn-
arskrá, sem að stofni til var frá
1874 og gefin af dönskum konungi.
Það var ekki spurt að því, hvað
gott væri, enda ekki sama hvaðan
gott kæmi, frá Dönum átti það
ekki að vera. Það var samt mikið
gæfuspor, að þeir, sem réðu ferð-
inni við sambandsslitin við Dan-
mörku, létu þetta ekki trufla sig.
Hætt er við, að lýðveldisstofnunin
hefði frestast um ófyrirsjáanlegan
tíma, ef menn hefðu verið haldnir
þeim fordómum, að slíkt mætti
ekki ske nema jafnframt fengi
þjóðin að stofni til ný stjórnskip-
unarlög, nýja stjórnarskrá.
í umræðunni um stjórnarskrár-
málið hefur margur mælt af mis-
skilningi um uppruna stjórnar-
skrár okkar. Hafa menn þá litið á
íslenzku stjórnarskrána sem af-
sprengi danskrar stjórnskipunar
og stjórnvizku. En þá hefur mönn-
um yfirsézt, að bæði íslenzka og
danska stjórnarskráin, svo sem
stjórnarskrár annarra lýðræðis-
ríkja, eiga með einum eða öðrum
hætti rætur sínar að rekja til
stjórnarhátta, sem viðgengust
þegar fyrir tveim öldum í móður-
landi þingræðisins, Bretlandi.
Stjórnarskrár fela í sér almenn-
ar reglur, sem kveða á um skipu-
lag og hlutverk ríkis. Slíkar
grundvallarreglur eru yfirleitt
stuttorðar. Slíkt kemur ekki að
baga, heldur er þvert á móti kost-
ur. í hverju landi fyrir sig getur
framkvæmd á grundvallarreglum
stjórnskipunarlaga verið með mis-
munandi hætti. Hin stuttorðu
stjórnarskrárákvæði gefa svigrúm
fyrir mismunandi framkvæmd og
stjórnskipunarvenjur, eftir því
sem aðstæður og viðhorf í hverju
landi krefjast. Það hefur stundum
verið sagt um eðli stjórnarskráa,
að þær séu ekki búnar til, heldur
þróist þær og dafni.
yillu og svíma
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
„Ekki hefír nú bólað á
markverðari hugmyndum
um breytingar á stjórn-
arskránni en hjá fyrri
stjórnarskrárnefndum.
Ekki er nú að fínna raun-
verulega samstöðu stjórn-
málaflokkanna í landinu
um breytingar á stjórn-
arskránni frekar en áður.
Ekki hefír eðli og hlutverk
stjórnarskrár breytzt frá
því sem verið hefír. Ekki
er nú frekar en áður
grundvöllur fyrir nýja
stjórnarskrá að stofni til.“
Allt er þetta skiljanlegt, þegar
þess er gætt, að ekki er óhjá-
kvæmilegt, að um skrifaða stjórn-
arskrá sé að ræða. í Bretlandi
sjálfu, þaðan sem fyrirmynd
stjórnskipunarlaga er sótt, er ekki
skrifuð stjórnarskrá. Þar er ekki
gerður greinarmunur á stjórn-
skipunarlögum og almennum lög-
um eins og er hjá okkur. Þar eru
ekki stjórnarskrárvarin réttar-
ákvæði. Þar er grundvaliarreglan
sú, að þingið er allsráðandi. í
þrengri merkingu er þess vegna
ekki um að ræða nein stjórnskip-
unarlög í Bretlandi, heldur aðeins
um allsherjarvald þingsins. í stað
skrifaðrar stjórnarskrár er að
finna í Bretlandi reglur um
stjórnskipunina í almennum lög-
um, dómvenju, þingsköpum og
stjórnskipunarvenj um.
Þegar haft er í huga eðli og upp-
runi stjórnarskrár okkar má það
verða nokkur skýring á þróun
stjórnarskrármálsins allt frá lýð-
veldisstofnun fram til þessa dags.
Með lýðveldisstofnuninni varð
stjórnskipulega ekki önnur breyt-
ing en sú, að þjóðhöfðinginn varð
forseti í stað konungs áður. Við
íslendingar höfðum áður öll okkar
mál í eigin höndum. í þessu efni
varð ekki breyting við lýðveldis-
stofnunina nema slitið var
persónusambandinu við Dani frá
1918. Þjóðlíf, menning eða at-
vinnuhættir tóku vegna sam-
bandsslitanna engum breytingum,
sem kröfðust aðlögunar stjórn-
skipunarlaga. Lýðveldisstofn-
uninni fylgdi enginn grundvöllur
fyrir stökkbreytingum í almennri
stjórnskipan landsins, heldur
áframhaldandi þróunar í venjum
og framkvæmd okkar stjórnskip-
unarlaga. Að þessu leyti voru fyr-
irheitin um heildarendurskoðun
stjórnarskrárinnar og nýja stjórn-
arskrá á misskilningi byggð. Þetta
hefur legið á borði þó það hafi
ekki verið viðurkennt í orði.
Þetta er skýringin á því, að ekki
hafa rætzt hin háfleygu loforð og
fögru fyrirheit um nýja stjórn-
arskrá þjóðinni til handa. Það er
ekki að kenna amlóðahætti þeirra,
sem skipað hafa stjórnarskrár-
nefndirnar, að árangurinn hefur
ekki skilað sér af heildarendur-
skoðun stjórnarskrárinnar. Það er
heldur vegna þess, að þegar í
harðbakka hefur slegið hafa menn
staðið frammi fyrir þeirri stað-
reynd, að stjórnarskráin, sem við
höfum, hefir þjónað okkur vel, svo
að afgerandi breytingar hafa ekki
verið sjálfsagðar. Samt sem áður
hafa margs konar hugsanlegar
breytingar verið gaumgæfilega at-
hugaðar af þeim hæfileikamönn-
um, sem skipað hafa stjórnar-
skrárnefndirnar fyrr og síðar og
athyglisverðar hugmyndir settar
fram. En ekkert af þessu hefur
náð fram að ganga eða verið nægi-
leg samstaða um á þeim grund-
velli, að breyting væri til bóta.
í raun hafa engar breytingar
verið gerðar á stjórnarskránni frá
lýðveldisstofnun nema kjördæma-
breytingin 1959 og lækkun kosn-
ingaaldurs 1968 úr 21 ári í 20 ár.
Slíkar breytingar, sem í raun
varða framkvæmd á grundvallar-
reglum stjórnskipunarinnar,
hljóta að eiga sér stað um einstök
atriði, eftir því sem með þarf. En
þetta á ekki skylt við heildarend-
urskoðun stjórnarskrárinnar eða
breytingar á grundvelli stjórn-
skipunarinnar, sem væri svo gagn-
ger, að tala mætti um nýja stjórn-
arskrá í þeirri merkingu, að til
kæmi stjórnarskrá af nýjum
stofni.
Um þessar mundir er flíkað tal-
inu um nýja stjórnarskrá meir en
oftast áður. Sagt er, að núverandi
stjórnarskrárnefnd hafi unnið vel.
Tekið er fram, að farið hafi verið
yfir allar greinar stjórnarskrár;
innar, svo að mikið er nú í lagt. í
orði og æði er látið svo sem nú sé
loks runnin upp sú hin stóra
stund. Svo er látið sem nauðsyn
krefji, að enginn dráttur verði á
því, að nýja stjórnarskráin líti
dagsins ljós. Það er lítill tími til
stefnu, því að talað er um, að Al-
þingi það, sem nú situr, samþykki
nýja stjórnarskrá. Samt sem áður
eru tillögur stjórnarskrárnefndar
ekki farnar enn að sjá dagsins
ljós. Þetta hefði einhvern tíma
getað komið sér illa, því gert er
ráð fyrir, að þing verði rofið á
miðjum vetri, ef staðið verður við
fyrirheit um kosningar í apríl-
mánuði nk. En við öllu verður nú
séð, því að yfirlýst er, að það eigi
ekki að taka Alþingi nema fjórar,
eða í hæsta lagi sex, vikur að
ganga frá málinu og setja okkur
nýja stjórnarskrá. í nýársboðskap
sínum flutti forsætisráðherra á
hátíðarstund lýðnum fagnaðarer
indi um stjórnarskrármálið.
En varðar einhvem um veru-
leikann í máli þessu eða hvað?
Ekki hefir nú bólað á markverðari
hugmyndum um breytingar á
stjórnarskránni en hjá fyrri
stjórnarskrárnefndum. Ekki er nú
að finna raunverulega samstöðu
stjórnmálaflokkanna í landinu um
breytingar á stjórnarskránni frek-
ar en áður. Ekki hefir eðli og hlut-
verk stjómarskrár breytzt frá því
sem verið hefir. Ekki er nú frekar
en áður grundvöllur fyrir nýja
stjórnarskrá að stofni til. Mis-
munurinn er hins vegar sá, að áð-
ur voru staðreyndir, sem staðið
var frammi fyrir, viðurkenndar að
athuguðu máli, en nú er hrærzt í
tilveru sveimhugans. Aður leiddi
meðferð stjórnarskrármálsins til
raunhæfra aðgerða á takmörkuðu
sviði, þar sem voru breytingar á
kosninga- og kjördæmaskipan. Nú
er duflað í heildarendurskoðun
stjórnarskrárinnar með þeim af-
leiðingum, að drepið er á dreif
raunhæfum tillögum um breytt
kosningafyrirkomulag, sem þörf
er á og aðkallandi eru.
Það er ekkert þjóðþrifaverk að
halda að þjóðinni óraunhæfu
orðagjálfri um nýja stjórnarskrá.
í þeirri stöðu, sem við Islendingar
nú stöndum, er annars meiri þörf.
Við leysum ekki með þeim hætti
vanda efnahagslífsins og aðra erf-
iðleika, sem nú er við að fást. Slíkt
framferði er hins vegar flótti frá
vandamálunum. Slíkt sjónarspil
þjónar þeim tilgangi einum að
villa um fyrir þjóðinni með því að
gefa fölsk fyrirheit. Þannig verður
einungis aukið á óvissu þá og upp-
lausn, sem nú blasir við í stjórn-
arháttum landsins. Með slíku
framferði er vaðið í villu og svíma.
Bæjarútgerð
Hafnarfjarðar:
Enn óljóst
hvort rekstur
hefjist að nýju
ÞAÐ hefur ekki enn verið tekin
ákvörðun um það hvort rekstur
Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar verði
hallnn að nýju, en fyrir skömmu
var 200 starfsmönnum hennar sagt
upp. Dnnið er að lausn málsins, en
greiðslufjárstaða fyrirtækisins er
nú neikvæð um tugi milljóna.
Vegna þessa ræddi Morgun-
blaðið við Sigurð Þórðarson, for-
mann útgerðarráðs, og hafði
hann eftirfarandi um málið að
segja: „Við tókum fiskverðs-
hækkunina með í dæmið og hún
lagar vissulega rekstrargrunninn
frá því sem áður var, en vandinn
er fyrst og fremst greiðslufjár-
staðan, hún er nú neikvæð um
tugi milljóna. Skuldbreytingin
bætti dæmið lítillega, í henni
koma 14 milljónir í okkar hlut og
þar af hafa 7 milljónir verið
nýttar.
Á útgerðarráðsfundi í síðustu
viku voru samþykktar ákveðnar
hugmyndir um það hvernig hægt
væri að leysa þennan vanda. Þær
fólu í sér, að viðræður við stjórn-
völd og lána- og peningastofnan-
ir eru nauðsynlegar og til þess að
þær gætu orðið óskaði útgerðar-
ráðið eftir því, að bæjarstjórnar-
flokkarnir tilnefndu einn mann
hver og útgerðarráðið tvo í við-
ræðunefnd. Viðræðurnar eru nú í
gangi og ekkert hægt að segja
um endalok málsins fyrr en
niðurstöður viðræðnanna liggja
fyrir.“
| Elín J. Jónsdóttir Richter skrifar frá V-Þýzkalandi:
Jólasiðir og jólahald
í þetta sinn langar mig til að lýsa
svolítið jólahaldi í Þýzka-
landi eins og ég hef kynnzt
því. Það er reyndar að mörgu
leyti svipað og á íslandi, svo
að viðbrigðin voru ekki ýkja
mikil að því leyti, þegar ég
fluttist hingað. En ég held, að
þegar maður býr svo fjarri
bernskustöðvunum, hugsi
maður aldrei jafnoft heim og
einmitt um jólaleytið, og oft
vill heimþrá gera vart við sig,
jafnvel þótt hún hafi hljótt
um sig að öllu jöfnu.
Eiginlega má segja, að jólahald
byrji með aðventunni, fjórum
vikum fyrir jól. Þá er kveikt á
jólaljósunum í Wæjunum,
upplýst jólatré standa á
hverju horni, jólamarkaðir
eru settir upp í flestum borg-
um, og fólk skreytir heimili
sín með aðventukrönsum,
kertum og greni. Húsmæð-
urnar leggja sig í líma við
undirbúning jólanna; það er
bakað og föndrað með börn-
unum; krakkarnir læra jóla-
lög og haldnar eru jóla-
skemmtanir í skólunum.
Samt held ég, að þessar jóla-
skemmtanir komist ekki í
hálfkvisti við „litlu jólin" í
barnaskólunum á íslandi,
sem eru mér ógleymanleg
enn þann dag í dag, og ég
vona svo sannarlega fyrir
hönd íslenzkra barna, að
„litlu jólin“ verði haldin með
sama sniði um ókomna tíð.
Jólamarkaöurinn í bænum er
fyrirbæri, sem ég vildi ekki
vera án nú orðið. Göngugöt-
ur, sem eru víða alllangar,
eru þéttsetnar alls konar
sölubásum og -kofum; í sum-
um er hægt að fá brenndar
möndlur og paradísarepli;
aðrir bjóða upp á heitt glóvín
eða grogg; enn aðrir hafa
hunangskökur og þess háttar.
Svo eru aftur aðrir, sem hafa
föndur og jólaskraut á boð-
stólum, og mörg góðgerðarfé-
lög setja upp kofa eða bása og
selja ýmsa muni. Það er mikil
stemmning yfir miðbænum
þennan tíma, og það eitt, að
finna ilminn af öllu góðgæt-
inu, kemur manni í jólaskap.
Ekki má gleyma því, sem gert
er börnunum til ánægju; á
hverju torgi eru hringekjur
og önnur skemmtitæki. Jóla-
markaðir eiga sér gamla hefð
í Þýzkalandi; frægastur
þeirra er svokallaður
„Christkindlmarkt" í Nflrn-
berg, sem dregur að sér gesti
víðsvegar að.
Eitt af því, sem mér var ókunn-
ugt í byrjun, er „Nikulásdag-
ur“, sem er 6. desember. Dag-
urinn er kenndur við heilag-
an Nikulás, sem er talið að
hafi verið biskup í Myra á 4.
öld. Samkvæmt munnmæla-
sögum var heilagur Nikulás
góðmenni mikið, sem gerði
hvert góðverkið — og jafnvel
kraftaverkið — á fætur öðru,
og hann lét sér einkum annt
um börn og umkomulaust
fólk. Nikulás hefur nú tekið á
sig mynd jólasveinsins, eins
og við þekkjum hann, sem
fylgist mjög vel með hegðun
barnanna. Kvöldið fyrir Nik-
ulásdag setja börnin skóna
sína út fyrir dyrnar, og ef
þau hafa verið þæg og góð,
fyllir Nikulás þá af sælgæti,
ávöxtum og jafnvel leikföng-
um um nóttina. En Nikulás
er reyndar ekki einn á ferð.
Fylgisveinn hans er brúna-
þungur náungi, sem kallast
„Knecht“ Rupprecht. Hans
hlutverk er að veita óþægum
börnum hirtingu með hrís-
vendi, sem hann skilur ekki
við sig. Mér leikur samt
grunur á, að slíkar hirtingar
séu mjög sjaldgæfar! — Um
upphaf og tilkomu þjóð-
sagnapersónunnar Rupp-
recht veit ég ekkert og fyrir-
spurnir mínar í þá átt báru
engan árangur. — Hins vegar
þekkist ekki hér, að jóla-
sveinninn komi á jólanótt og
stingi einhverju í skó barn-
anna.
Eitt annað kom mér mjög an-
kannalega fyrir sjónir, en
sinn er siður í landi hverju.
Þýzkir foreldrar segja börn-
unum sínum nefnilega, að á
aðfangadagskvöld komi Jesú-
barnið af himnum, og að það
komi með allar gjafirnar,
sem liggja undir jólatrénu.
Þetta gerir kvöldið mjög
leyndardómsfullt; bðrnin
langar þessi ósköp til að sjá
Jesúbarnið og bíða komu þess
með mikilli eftirvæntingu.
En einhvern veginn vill það
ekki lánast að sjá svo mikið
sem í skikkjuhorn Jesúbarns-
ins.
Ekki ríkja svo mjög fastar venj-
ur, hvað jólamatinn snertir.
Þessir siðir fara líka mjög
eftir landsvæðum, og þegar
hundruð þúsunda flótta-
manna komu úr austri til
þess landshluta, sem nú er
Vestur-Þýzkaland eftir síðari
heimsstyrjöldina, héldu flest-
ir þeirra fast við sínar venj-
ur, þannig að þetta hefur
blandazt mjög. En aðallega
virðist jólagæsin vera á borð-
um, ýmist á aðfangadags-