Morgunblaðið - 04.02.1983, Blaðsíða 28

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. FEBRÚAR 1983
28
Ramb á barmi
útrýmingar
— eftir Ferdinand
Jónsson
Tilefni þessara skrifa er stór-
góður fréttapistill frá Peking, sem
fluttur var í Ríkisútvarpinu í lok
frétta miðvikudaginn 26. janúar.
Umfjöllunarefni þessa pistils
var yfirvofandi útrýming Jövu-
nashyrningsins. Ég hefi um nokk-
urn tíma haft mikinn áhuga á
verndun hinnar villtu náttúru, en
þó sérstaklega verndun hinna
tveggja sjaldgæfu nashyrninga-
tegunda, sem lifa í Suðaustur-
Asíu.
Upplýsinga hef ég aflað mér af
lestri erlendra spendýrabóka svo
og lestri Wildlife-tímaritsins, sem
náttúruverndarmenn gefa út.
Það eru til fimm ólíkar tegundir
nashyrninga í heiminum, en engin
þeirra telst til þeirra lífvera, sem
örugga framtíð eiga fyrir höndum.
Þó er framtíðin aðeins bjartari
hjá þeim tveimur tegundum, sem
lifa í Afríku en Asíutegundunum
þremur.
Asíutegundirnar eru: Indverski
nashyrningurinn (Rhinoceros un-
icornis), Súmötrunashyrningurinn
(Didermoceros sumatrensis) og
Jövunashyrningurinn (Rhinoceros
sondiacus).
Jövunashyrningurinn hafði
fyrir nokkrum árum, og hefir
sennilega enn, þann vafasama
heiður að vera talinn sjaldgæfasta
legkökudýr jarðarinnar. Maðurinn
og mikill fjöldi annarra tegunda
teljast til legkökudýra.
Jövunashyrningurinn er um 5‘h
fet að hæð og vegur um það bil 1 'h
tonn. Hann er frumskógardýr,
sem lifði eitt sinn um alla Jövu frá
strönd og upp til fjalla og á eyj-
unni Súmötru og á Malakkaskag-
anum allt norður til Indlands.
En með tilkomu hvíta mannsins
í þennan heimshluta og nýtísku-
legra skotvopna hans, fór því mið-
ur að halla undan fæti hjá þessari
sérstæðu skepnu. Nashyrningur-
inn var veiddur gegndarlaust þar
til hann dó út á öllum ofantöldum
svæðum nema eldfjallaeyjunni
Jövu. Ástæðan fyrir þessari
gegndarlausu veiði er sennilega sú
þjóðtrú, sem ríkjandi er í þessum
heimshluta, að mulið nashyrn-
ingshorn notað sem meðal sé allra
meina bót og auki jafnvel kyngetu.
Auðvitað er þetta rangt og á við
engin rök að styðjast.
Það, sem er ef til vill sorglegast
við þetta dráp á Jövunashyrningi,
er að hið eina horn, sem dýrið ber,
er lítið og kvendýrin hafa hér um
bil ekkert horn.
Ekki ber svo að skilja, að sóknin
í horn nashyrningsins sé eina
ástæðan fyrir hinni gífurlegu
fækkun Jövunashyrnings. Þar
kemur einnig til eyðing skóga
þessara svæða og allra handa
eyðilegging á heimkynnum hans.
Um aldamótin síðustu blasti svo
við útrýming Jövunashyrningsins,
en það varð gæfa hans, að ein-
hverjar mestu náttúruhamfarir
okkar tíma urðu fyrir utan vestur-
strönd Jövu. Eyjan Krakatau
sprakk í miklu eldgosi og byggð
eyddist á skaga einum eigi langt
frá höfðuborg Jövu (Indonesíu),
Djakarta.
Nashyrningarnir settust að á
þessum skaga og hann varð síð-
asta heimkynni þeirra á þessari
jörð.
í dag er Udjankulan-skaginn
náttúrugriðland og þar voru árið
1973 44 Jövunashyrningar.
Árið 1978 var þeim svo fjölgað
upp í 50—54 dýr og verður það að
teljast ágæt fjölgun miðað við að
nashyrningar verða kynþroska
fimm ára og kýrnar eiga afkvæmi
3ja hvert ár.
Enginn vafi er á því að gæta
verður þessara seinustu heim-
kynna Jövunashyrningsins vel
gegn ásælni veiðiþjófa, sem hafa
til mikils að vinna, svo hátt er
verðið á möluðum nashyrnings-
hornum á mörkuðum í Singapore
Sumötru nashyrningurinn
Java-nashyrningurinn
og Hong kong. En vonandi tekst
hinum ósérhlífnu náttúruverndar-
mönnum og ríkisstjórn Indónesíu
að bjarga þessu fágæta dýri.
Ekki horfir heldur gæfulega
fyrir frænda Jövunashyrningsins,
Súmötrunashyrningnum, sem nú
lifir á litlum svæðum á Súmötru,
Malakkaskaga og ef til vill á eyj-
unni Borneó. Hann er minnstur
hinna fimm nashyrningstegunda,
4 'h fet á hæð og vegur um það bil
1 tonn. Einnig er hann eina nas-
hyrningstegundin, sem er hærð að
nokkru leyti.
Súmötrunashyrningurinn hefir
tvö lítil horn á nefinu og sér illa
eins og allir nashyrningar, en
heyrir vel og hefir gott lyktar-
skyn. Mjög styggur er hann og á
því gott með að dyljast veiðiþjóf-
um. En hvernig skyldu veiðiþjófar
fara að við að nálgast þetta fá-
gæta og sjaldséða dýr?
Jú, þeir leggja gildrur fyrir
hann og sitja fyrir honum við þær
tjarnir, sem hann baðar sig í, því
að allar tegundir nashyrninga
stunda reglulega böð í tjörnum og
vilpum til að losna við ágang ým-
issa skordýra. Súmötrunashyrn-
ingurinn er dreifður yfir mikið
stærra svæði en Jövunashyrning-
urinn og er því mikið erfiðara að
vernda hann gegn ásælni veiði-
þjófa.
Mér er aðeins kunnugt um eitt
svæði, sem einhver fjöldi Súm-
ötrunashyrninga er saman kom-
inn undir einhverri vernd. Það er
griðland á Norður-Súmötru, en
þar eru 50—60 nashyrningar
ásamt orangutanöpum og fílum.
Um fjölda lifandi Súmötrunas-
hyrninga veit ég ekki nákvæm-
lega, en lesið hef ég nýlegar tölur
sem hljóða upp á 200—250 dýr. Og
ekki er það há tala.
Við megum ekki gleyma því að
Súmötrunashyrningur er ein teg-
und eins og maðurinn er og geir-
fuglinn var.
I hvert sinn er dýrategund
hverfur af yfirborði jarðar, verður
jörðin til muna fátækari af fegurð,
undrum og sérkennum sínum.
Svo sannarlega hefir manninum
tekist að gera jörðina sér undir-
gefna. Já, jafnvel svo undirgefna
að hún er tekin að visna og deyja í
höndum hans.
mótin eru vinsæl
Norsku
Eftir áramótin tóku íslenskir
skákmenn þátt í tveimur alþjóðleg-
um mótum í Hamri og Gausdal í
Noregi. Mót þcssi voru vel sótt af
fleirum en okkur, því að hróður
norskra alþjóðaskákmóta hefur
borist víða. Ekki eru það þó verð-
launafúlgur sem draga meistarana
að, því flestir prísa sig sæla með að
komast sléttir úr útgerðinni, held-
ur eru það ágætar aðstæður og
mótafyrirkomulagið sem gefur
þátttakendum mikla möguleika á
að næla sér i áfanga að alþjóðleg-
um titlum. Mörg alþjóðleg mót
fara nú fram í Noregi á hverju ári
og má það fyrst og fremst þakka
Arnold J. Eikrem, fyrrum forseta
norska skáksambandsins, sem
hefur nú gert það að aðalstarfi
sínu að halda þeim gangandi.
Fram að þessu hefur honum
tekist það með miklum ágætum
og með hverju árinu fjölgar mót-
unum. Keppendur hafa verið frá
öllum heimshornum og yfirleitt
eru þeir norsku í miklum minni-
hluta, þannig að þau eru í hæsta
máta alþjóðleg.
En víkjum nú að mótinu í
Hamri, sem fór fram 2.-9. janú-
ar. Keppendur voru 32, þar af
þrír Islendingar, þeir Margeir
Pétursson, Sævar Bjarnason og
Karl Þorsteins. Við lentum í
hrakningum á leiðinni út vegna
óveðurs hér heima og komum því
of seint í fyrstu umferðina.
Brugðum við því á það ráð að
semja stutt jafntefli, sem kom
sér vel daginn eftir, því að þá
voru tefldar tvær skákir sam-
dægurs. Eftir þær stóðum við
allir vel að vígi í mótinu, en í
fjórðu umferð varð Sævar fyrir
óhappi eftir að hafa teflt vel
Skák
Margeir Pétursson
gegn einum af öflugustu þátt-
takendunum á mótinu:
Svart: Sævar Bjarnason
Hvítt: deFirmian (Bandaríkjun-
um)
Eftir flókna byrjun náði Sæv-
ar undirtökunum í þessari skák,
en honum varð þá á ónákvæmni
og virtust nú allar horfur á að
skákin myndi fjara út í jafntefli.
En í síðasta leik fyrir tímamörk-
in, sem voru við 36. leik, tók
Sævar baneitrað peð:
36. — Dxa3??
Eftir 36. — He7 er jafnteflið á
næsta leiti. Nú fór skakin í bið,
en það var sama hvernig leitað
var í hléinu, hvítur reyndist eiga
óverjandi mát í öllum afbrigð-
um, svo framarlega sem hann
fyndi réttu leiðina:
37. He6 — Bd7, 38. Bxg7! — Hxg7,
39. Hxh6+ og svartur gafst upp.
Sævari hafði yfirsézt að eftir 39.
— Kg8 er peðið á d5 í uppnámi
með skák um leið.
Karl var einnig heillum horf-
inn í þessari umferð, því að hann
fékk óteflandi stöðu eftir byrj-
unina gegn öðrum stigaháum
bandarískum alþjóðameistara,
Sergei Kudrin.
í fimmtu umferðinni tókst
mér að ná efsta sætinu með því
að sigra deFirmian, en sú sæla
stóð því miður allt of stutt, því
strax í næstu umferð lék ég
herfilega af mér snemma tafls í
skák minni við Kudrin og hlaut
að tapa. DeFirmian náði síðan
aftur forystunni með því að
sigra landa sína Kudrin og Bass
og varð því efstur á mótinu með
töluverðum yfirburðum. Loka-
staðan á mótinu varð þessi:
1. DeFirmian (Bandaríkjun-
um) 7lh v. af 9 mögulegum.
2.-3. Margeir Pétursson og
Kudrin (Bandaríkjunum) 6'h v.
4. Bass (Bandar.) 6 v. 5.-7. De
Lange (Noregi), Davies (Eng-
landi) og Berg (Danmörku) 5lh
v. 8.—12. Karl Þorsteins, Levitt
(Englandi), Minev, (Búlgaríu),
Moen og Stigar (báðir Noregi) 5
v.
Sævar náði sér ekki á strik
eftir skákina við deFirmian, en
Karl tefldi vel á köflum og náði
áfanga að FIDE meistaratitli án
sérstaklega mikillar fyrirhafnar.
Hann er nú greinilega kominn í
þann hóp skákmanna okkar sem
næst standa því að hljóta alþjóð-
lega meistaratitilinn.
Hvítt: Karl Þorsteins
Svart: Ilonaldson (Bandaríkjun-
um)
Kóngsindversk vörn
1. d4 — Rf6, 2. Rf3 — g6, 3. Bg5
Torre árásin er mjög traust
vopn gegn Kóngsindversku vörn-
inni. Bandaríski FIDE-meistar-
inn reynist ekki sérlega vel
heima í byrjuninni og lendir
fljótlega í þröngri stöðu.
3. — Bg7, 4. Rbd2 — 0—0, 5. e4 —
d6, 6. Be2 - Rbd7, 7. 0—0 - e5,
8. dxe5 — dxe5, 9. c3 — h6, 10.
Bh4 — b6, 11. Dc2 — Bb7, 12.
Hfel — De8,13. a4 — a5, 14. Bb5!
Til að stugga við þessum bisk-
up neyðist svartur til að leika c7
— c6 og það veikir stöðu hans
mikið.
14. — Rh5, 15. Hadl — c6, 16. Bfl
— g5, 17. Bg3 — Dd8?
Það var óviturlegt að leika
drottningunni í skotlínu hróks-
ins á dl.
18. Rc4 — Rxg3, 19. hxg3 — Bc8,
20. Rfxe5 — Bxe5, 21. Rxe5 —
Dc7, 22. Rg4 — Kg7, 23. e5 - h5
24. Df5! — hxg4, 25. Dxg5+ —
Kh8, 26. I)h6+ — Kg8, 27. Bd3 og
svartur gafst upp.
Heimamenn voru mjög
ánægðir með þetta mót, vegna
þess að gamla kempan Daan de
Lange frá Hamri fór taplaus í
gegnum mótið og tryggði sér
FIÐE-meistaratitilinn þrátt
fyrir að vera orðinn 68 ára gam-
all. Óvæntur sigur hans yfir
Kudrin var það sem langmest
kom á óvart á mótinu.
Bandaríkjamaðurinn hugðist
vinna peð eftir að hafa teflt
byrjunina sæmilega. Við það
opnaðist kóngsstaða hans og
hann fékk síðan ekki rönd við
reist gegn rökréttri taflmennsku
gamla mannsins.
HvRt: Kudrin (Bandaríkjunum)
Svart: deLange (Noregi)
ítalski leikurinn
I. e4 — e5, 2. Rf3 — Rc6, 3. Bc4
— Bc5, 4. c3 — Bb6, 5. 0—0 — d6,
6. a4 — a6, 7. Hel — Rf6, 8. d3 —
0-0, 9. Rbd - Re7, 10. Rfl — c6,
II. Ba2 — Rg6, 12. h3 — Bc7, 13.
d4 — d5! 14. exd5 — e4, 15. d6 —
I)xd6, 16. Rg5 — Bf5, 17. Bbl —
Hae8, 18. g4
Hvítur varð að halda áfram
þeirri áætlun sinni að vinna peð-
ið, því annars lokast riddarinn á
g5 úti.
18. — Bc8, 19. Rxe4 — Rxe4, 20.
IIxe4 — Hxe4, 21. Bxe4 — f5, 22.
gxf5 — Rh4, 23. Db3+? — Kh8,
24. Bg5 — Bxf5, 25. Bxf5
25. — Rf3+, 26. Kg2 — Hxf5, 27.
Be3 - Rh4+, 28. Khl — I)g6, 29.
Rg3 — Bxg3, 30. Hgl - hxf2! og
hvítur gafst upp.