Morgunblaðið - 04.05.1983, Blaðsíða 1

Miðvikudagur 4. maí - Bls. 41-72
„Þetta er Jeríkó-rósin mín,
ég hef átt hana árum saman
og hún fer allt sem ég fer,“
segir Suzanne Brögger og
bendir bim. á framandlega
jurt, sem hefur um stundar-
sakir tekið sér bólfestu í
öskubakka í gestaherbergi
Norræna hússins og minnir
raunar í útliti meir á gyðing-
inn gangandi en rósaraf-
brigði. „Þegar ég tek hana
úr vatni hniprar hún sig sam-
an í litla brúna kúlu á ör-
skömmum tíma, en breiðir
svo úr sér, fagurgræn, þegar
við erum komnar á áfanga-
stað,“ segir Suzanne og
sendir jurtinni víðförlu vin-
samlegt augnaráð um leið og
hún slær öskuna af vindl-
ingnum í undirskál á borð-
inu.
Vegir ástarinnar
og vegleysur
Sjálf hefur Suzanne Brögger
lengi þótt kynlegur kvistur á
meiði danskra bókmennta, það
hefur vafist fyrir skilgrein-
ingarglöðum að marka henni
ákveðinn reit, enda er hún þekkt
fyrir að feta ótroðnar slóðir, jafnt
í skrifum sínum sem einkalífi.
Þetta tvennt hefur Brögger reynd-
ar verið óspör á að tvinna saman í
samræmi við einkunnarorðin „at
gore det private offentligt", að
opinbera einkamálin. En hispurs-
lausar lýsingar á eigin upplifun-
um hefðu, þótt litríkar séu, varla
nægt einar sér til þess að skipa
Suzanne Brögger á bekk metsölu-
bókahöfunda í Danmörku, ef ekki
kæmi líka til næmt skopskyn og
sú mikla frásagnargleði, sem
hvarvetna brýst fram í bókum
hennar.
Brögger fæddist í Danmörku en
sleit barnsskónum i Bangkok og á
Ceylon, þar sem nú heitir Sri
Lanka. Til Danmerkur kom hún
síðan til þess að taka stúdentspróf
og hóf að því loknu rússneskunám
við Kaupmannahafnarháskóla.
Um sama leyti fór hún að skrifa
blaðagreinar og áður en 'langt um
leið var hún farin að þeytast
heimshornanna á milli sem
„freelance“-blaðamaður, þó hún
skrifaði reyndar mest fyrir
danska stórblaðið Politiken og
geri enn, þegar hún er ekki að
skrifa bækur. Fyrsta bók hennar,
„Fri os fra kærligheden", kom út
árið 1973 og önnur, „Kærlighedens
veje og vildveje", tveimur árum
síðar. Eins og titlarnir bera með
sér, fjalla báðar þessar bækur um
ástina og hinar ýmsu myndir sem
það fyrirbæri getur tekið á sig í
lífi fólks, þ.á m. mynd kúgunar-
tækis. En einnig má segja að þær
séu óður um leitina að hamingj-
unni og áskorun til lesandans um
að láta ekki viðteknar venjur og
gildismat aftra sér frá þeirri leit.
Eins og kunnugt er, voru róttækar
kvennahreyfingar í mikilli upp-
sveiflu á Norðurlöndum á þessum
árum og mikill hiti í umræðum
um samskipti kynjanna. Bækur
Brögger þóttu athyglisvert fram-
lag til þeirrar umræðu þótt sjálf
segist hún aldrei skrifa með sér-
staka hópa eða hagsmuni í huga.
Þó hún taki mið af eigin reynslu
og segi frá henni í tveimur fyrstu
bókunum, eru „Créme Fraiche"
(1978) og „En gris som har været
oppe at slás kan man ikke stege"
(lausl. þýtt: „Slagsmálasvín er
ekki steikjanlegt"), sem kom út ári
seinna, þó hvað hreinræktaðastar
sjálfsævisögur. Créme Fraiche
varð metsölubók líkt og hinar
tvær fyrri og hefur nú verið prent-
uð í ellefu upplögum í Danmörku
og þýdd á þrettán tungumál, enda
bráðskemmtileg (a.m.k. að mati
undirritaðrar) — eins konar
„veisla í farangri höfundar" —
með heimspekilegum vangaveltum
í bland.
Suzanne Brögger hefur aldrei
farið í felur með það að hún kann
vel við sig í sviðsljósinu og gildir
þá einu hvort það beinist að henni
fáklæddri á fjölum Konunglega
leikhússins, en þar hefur hún ver-
ið borin um á gulldisk í gyðjugervi
sveipuð gegnsæju gylltu hýjalíni,
eða kappklæddri úti í Kristjaníu
að setja á svið „öðruvísi" leikrit
með frjálsum leikhópum á borð
við „Sólvagninn“. Hún er skart-
kona mikil og a.m.k. hér fyrr á
árum voru það stundum ekki síður
klæðaburður hennar og útlit sem
athygli vöktu en ritsmíðarnar.
Fleira lagið en að
skrifa um eigið líf
I bókinni um „Grísinn sem ... “
sýndi hún hins vegar á sér nýja
hlið. Þar lýsir hún á ljóðrænan
hátt hversdagslegri tilveru sinni í
litla sjálenska bænum Löve, en
þar hefur hún haft fast aðsetur
um nokkurra ára skeið. Ekki voru
allir sáttir við þessa bók. Skiptar
skoðanir voru á því hve vel Brögg-
er hefði farist úr hendi að breyta
um stíl og — ólíkt hinum fyrri —
varð hún ekki metsölubók. En
slíkt er auðvitað ekki algildur
mælikvarði á gæði bókar. Næst
kom út úrval blaðagreina frá
tímabilinu 1965—1980, „Brög“.
Fyrir tveimur árum sendi
Brögger svo frá sér bókina um
Tone, hattasaumakonuna, sem sá
aðeins björtu hliðarnar á tilver-
unni, elskaði allt og alla og drakk
ómælt magn af kampavini á dán-
arbeðnum.
Fyrir „Tone“ hlaut Suzanne
Brögger „Laurbær-prisen", eftir-
sóttustu bókmenntaverðlaun
Dana, og var þar með búin að
tíma var stöðugur straumur af
fólki til hennar og það var eins og
allir breyttust, færu að blómstra,
við það að vera samvistum við
hana. Tone stytti sér að lokum
aldur, en það var ekki neinn harm-
leikur, heldur athöfn sem staðfesti
að fæðing og dauði eru hvort
tveggja gjafir, sem lífið færir
okkur og þeim fylgir sama tilfinn-
ing.
Fyrir mér táknaði Tone — líf
hennar og dauði — þann styrk,
sem við öll búum yfir, en bælum
niður djúpt innra með okkur.“"
„Tvöfalt siðgæði
er skaðvaldur“
„Seinna bindið af Créme
Fraiche verður líka sjálfsævisögu-
legt ... en þó allt öðruvísi en fyrri
hlutinn. Þessi bók verður skrifuð í
miklu víðara samhengi og stefnan
í henni mikið breytt frá þeirri
fyrri, en á hvern hátt er eiginlega
leyndarmál ennþá," segir hún.
— En hvað með þá stefnu að
lýsa upp leyndustu afkima einka-
lífsins. Þjónar slíkt í reynd öðrum
tilgangi en að svala forvitni
náungans?
„Hið tvöfalda siðgæði sem við
búum við í dag, þar sem eitt kerfi
siðareglna ríkir á heimavelli og
annað opinberlega, er mikill skað-
valdur. Ekki bara fyrir einstakl-
inga, heldur mannkynið í heild, og
allt, sem stuðlar að því að brjóta
niður þennan vegg, er að mínum
dómi af því góða. Allt of margir
lifa tvöföldu lífi; einu „innávið" og
öðru „útávið". Þetta ósamræmi í
lífi fólks gerir það hrætt og óör-
uggt, getur í raun af sér geðklofa,
— auk þess sem það gerir valdhöf-
unum auðveldara fyrir að halda
okkur niðri.
Á hverjum morgni ganga líka
valdamiklir menn út af heimilum
sínum og skipuleggja athæfi, sem
þeir myndu aldrei þora að ámálga
innan sinna eigin fjögurra veggja.
Ég hef ekki áhuga á alþjóðlegri
valdapólitík en mér fyndist falleg
hugmynd að senda svo sem eins og
200 lítil börn inn til Reagans og
Andropovs þar sem þeir sætu í
99Sorgina á
að skrifa
í vatn en meitla gleðina
„Állt of margir lifa tröföldu //77; einu „innárið“ og ödru „útárið", segir
Suzanne Brögger. „Þetta ósamræmi í lífi fólks gerir það brætt og óöruggt —
getur f raun af sér geðklofa — auk þess sem það gerir raldhöfum auðreldara
fyrir að halda okkur niðri(Ljósm. ólk.m.)
í stein4 6
sanna að henni er fleira lagið en
að skrifa um eigið líf.
Suzanne Brögger kom nýlega
hingað til lands í stutta heimsókn
í boði Norræna hússins, danska
menningarmálaráðuneytisins og
vinafélaganna dönsku á íslandi.
Hún las valda kafla úr bókinni
sem færði henni lárviðarlaufin og
svaraði síðan fyrirspurnum áheyr-
enda í Norræna húsinu.
Hátt á þriðja hundrað manns
voru mætt til þess að hlýða á
skáldkonuna og bendir það til þess
að hún eigi sér þó nokkurn hóp
aðdáenda hér á landi.
Héðan var Suzanne Brögger á
förum til Bandaríkjanna, að halda
fyrirlestra og lesa úr eigin verkum
í tengslum við „Scandinavia To-
day“, menningarinnrásina miklu
frá Norðurlöndum, sem stendur
enn þar vestra.
Við höfum aðeins örstutta stund
til umráða þetta sunnudagssíðdegi
milli upplestrar og kvöldverðar,
sem halda á til heiðurs gestinum
og rjúkum því úr einu í annað. En
að sjálfsögðu berst talið að bókun-
um, sem Brögger hefur reyndar
oftsinnis sagt að séu ekki til þess
ætlaðar að vera krufnar til mergj-
ar á hefðbundinn hátt; heldur eigi
hver og einn að innbyrða þær eftir
hentugleikum — ýmist í smá-
skömmtum eða í heilu lagi — nú,
eða svelgjast á þeim ef svo ber
undir.
„Fæðingu og dauða
fylgir sama tilfinning“
— „Þegar þú ferð að skrifa
þessa bók, skrifaðu þá um sjálfa
þig. Því það eina sem við höfum
nokkurt vit á erum við sjálf ..."
Þetta heilræði gefur Henry Miller
þér í lokakafla Créme Fraiche og
þú virðist hafa farið nokkuð
dyggilega eftir því þangað til kem-
ur að „Tone“.
„Að skrifa um sjálfan sig felur
ekki endilega í sér að vera alltaf
miðpunktur eða burðarás sögunn-
ar,“ segir Suzanne, „heldur er það
aðeins einn sjónarhóll af mörgum,
sem hægt er að standa á til þess
að varpa ljósi á það sem maður er
að reyna að skýra út fyrir sjálfum
sér og öðrum. Ég lagði reyndar
seinna bindið af Créme Fraiche til
hliðar í miðjum klíðum til þess að
skrifa um Tone, því saga hennar
sótti svo á mig. Hún var ein af
þeim manneskjum sem geta
breytt sorg í gleði og mig langaði
til þess að stuðla að því að hún
lifði áfram í einhverri mynd. Fólk
man svo stutt og þegar einhver,
sem ekki er frægur, deyr, gleymist
hann fljótt. Nú er Tone hins vegar
orðin metsölubók og það hefði
henni örugglega þótt gaman!“ seg-
ir Suzanne Brögger brosandi og
skáskýtur stórum brúnum augun-
um upp á við.
— „Sorgina á að skrifa í vatn
en meitla gleðina í stein.“ Þessi
setning kemur oft fyrir í „Tone“.
Eru þetta ef til vill nokkurs konar
einkunnarorð bókarinnar og þá
þín um leið?
„Það má segja það, já. Ég hafði
þekkt Tone í sjö ár þegar hún
lagðist banaleguna, sem varði
reyndar í níu mánuði. Allan þann
þann veginn að taka ákvarðanir
um framtíð mannkynsins. Lítil
börn sem myndu toga í buxna-
skálmar leiðtoganna og skriða upp
í kjöltu þeirra svo að þeir kæmust
ekki hjá því að finna hvað þau eru
mjúk og lyktin af þeim góð. Það
gæfi þessum mönnum örugglega
áþreifanlegra jarðsamband en
þúsund skýrslur um ástand vopna-
framleiðslu í heiminum."
„Er vantrúuð á að
eðlisþættir karla og
kvenna séu svo ólíkir“
— Nú hafa bækur þínar eflaust
verið mörgum konum hvatning til
þess að fara eigin leiðir og láta
ekki binda sig á klafa hefðbundins
hugsunarháttar, en sú hvatning
hefur kannski frekar tengst því að
konur ættu rétt á því sem ein-
staklingar að haga lífi sínu eftir
eigin höfði en að þær berðust til
áhrifa á kerfisbundinn hátt innan
samtaka af einhverju tagi.
Hvemig líst þér á að konur
bjóði fram til þings með stefnu-
skrá sem grundvallast á sérstök-
um „kvennamálum", eins og ís-
Rætt við dönsku skáldkonuna Suzanne Brögger