Morgunblaðið - 04.05.1983, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. MAÍ 1983
55
nægja að benda á það grófasta,
sem jafnframt er kennslubókar-
dæmi um valdníðslu, þar sem seg-
ir i 2. mgr. 21. gr. gjaldskrár
Reykjavíkurhafnar nr. 108/1975:
„Enginn skipstjóri getur vænzt
þess að fá afgreiðslu fyrir skip sitt
hjá tollstjóra, nema hann sanni
með vottorði frá hafnarstjóra, að
hann hafi greitt öll gjöld sín til
hafnarinnar."
Það sem að mínu mati er þó al-
varlegast tilhugsunar í þessu, er
það, að með þessum innheimtu-
leiðum, sem höfnin hefur þarna,
þá er gefið fordæmi fyrir aðra
opinbera þjónustuaðila að krefjast
þess, að þeir fái í sín ákvæði sömu
eða samskonar heimildir, þannig
að þeir geti líka gengið i skrokk á
sínum viðskiptavinum til þess að
ná inn greiðslum fyrir sína þjón-
ustu. Á sama hátt gæti hið opin-
bera fengið slíkar heimildir varð-
andi innheimtu skatta og annarra
opinberra gjalda.
Til þess að fólk átti sig á þessu,
hve hér er um alvarlega hluti að
ræða, þá væri rétt að búa til dæmi
t.d. um innheimtu á gjaldföllnum
bifreiðaskatti hjá iðnfyrirtæki í
anda innheimtuaðferða hafnar-
innar að breyttu breytanda.
Tollstjóraembættið gæti kyrr-
sett bílinn og varning í honum eða
beitt haldsrétti kæmist tollstjóri
yfir vörzlu bílsins. Hann gæti
svipt eiganda og ökumann öku-
skírteininu og tekið skoðunarvott-
orð bílsins í sínar hendur. Hann
gæti gert ökumann og afgreiðslu-
mann i pakkhúsinu persónulega
ábyrga fyrir greiðslu skattsins eða
gert þeim skylt að koma bifreið-
inni í vörzlu embættisins. Hann
gæti bannað ökumanni að keyra
bifreiðina fyrir eigandann. Toll-
stjóraembættið gæti skrúfað fyrir
alla þjónustu og afgreiðslu hjá
embættinu og bannað öðrum
opinberum stofnunum að veita
viðkomandi bifreiðareiganda
nokkra afgreiðslu eða þjónustu,
nema sá sami sýndi með vottorði,
að hann hefði greitt bifreiðaskatt-
inn. Þá gæti tollstjóri einnig gert
þeim banka þar sem bifreiðareig-
andi kynni að eiga peninga eða
fengi að láni hjá, skylt að taka af
því peninga til að greiða bifreiða-
skattinn.
Við þetta tilbúna dæmi væri
endalaust hægt að prjóna í anda
innheimtuákvæða sem höfnin hef-
ur. Þau ákvæði gefa tilefni tii þess
að spyrja hvort þetta sé fordæmi
sem koma skal í viðskiptum hins
opinbera og borgaranna. Fyrst
höfnin hefur þessa heimild, þá af
hverju ekki hinir? Ekki er höfnin
merkilegra fyrirbæri en ýmsar
aðrar opinberar þjónustustofnan-
ir.
Tilkynning hafnarstjórans
í Reykjavík
Nógu er slæmt til þess að hugsa,
að höfnin fari að beita ákvæðum,
sem ekki standast að lögum. Verra
er þó, þegar höfnin setur ákvæði
eða fyrirmæli, sem brjóta beint í
bága við skýr ákvæði hafnalaga,
sérstaklega þegar þetta stjórnvald
er farið að taka sér vald, sem
hevrir undir dómstólana.
I september sl. birtist í Lögbirt-
ingablaðinu tilkynning frá hafn-
arstjóranum í Reykjavík um með-
ferð mengunarmála, dags. 10.
september sl., þar sem skýrt er frá
samþykkt hafnarstjórnar á fundi
hennar þann 26. ágúst sl. varðandi
gjöld vegna mengunarbrota. Er í
tilkynningunni vísað til 8. gr.
reglugerðar fyrir Reykjavíkur-
höfn, en þar segir í niðurlagi 8. gr:
„Er hafnarstjórn heimilt að
ákveða gjald, er innheimta má á
staðnum fyrir hvers konar meng-
unarbrot." f niðurlagi tilkynn-
ingarinnar er síðan birt gjaldskrá
vegna þessa.
Eins og sést á 1. tölulið tilkynn-
ingarinnar, þá fjallar hann um
greiðslu skaðabóta vegna mengun-
aróhappa, þ.e. að viðkomandi skuli
greiða höfninni kostnaðinn við að
hreinsa höfnina eða hafnarmann-
virki vegna mengunarinnar.
Þrátt fyrir að skýrt sé tekið
fram í 33. gr. hafnarreglugerðar-
innar nr. 107/1975, að um bætur
fari eftir almennum reglum og ef
samningum verði ekki við komið
um skaðabæturnar megi láta
dómkvadda menn ákveða þær, þá
ákveður hafnarstjórn upp á sitt
eindæmi, að viðkomandi skuli ekki
aðeins greiða tjónið að fullu held-
ur skuli greiða 25% álag að auki.
Hvers vegna 25% umfram fullar
bætur en ekki 50% eða 100% sem
þeir gætu alveg eins ákveðið, er
vegna þess að hafnarstjórn hefur
ákveðið það yfir kaffibolla að hafa
þetta bara 25%. Sanngjarnir
menn þar að verki eða hvað?
Þessi 25% greiðsla umfram
greiðslu fullra bóta telur hafnar-
stjórn vera álag fyrir umsýslu og
yfirstjórn eins og það er orðað,
þótt hið rétta sé að sjálfsögðu það
að greiðsla umfram fullar skaða-
bætur er refsing í formi sektar,
nema menn vilji kalla þetta verð-
tryggingu á bótum eða miskabæt-
ur.
í öðrum tölulið í tilkynningunni
segir, að mengunarvaldur greiði
sekt fyrir mengunarbrot. í fram-
haldi af því fylgir einhvers konar
sektargjaldskrá, þar sem fjárhæð-
ir sekta eru tilgreindar eftir tíðni
og alvarleika mengunarbrota.
í 27. gr. hafnalaga nr. 45/1973
segir, að með mál út af brotum
gegn lögunum eða reglugerðum,
settum samkvæmt þeim, skuli
fara að hætti opinberra mála, en
skv. 2. mgr. 26. gr. laganna skal
setja í reglugerð ákvæði um sektir
fyrir brot á henni, sem gert var á
sínum tíma. Renna sektir í hafn-
arsjóð.
Ákvæði 2. ml. 3. mgr. 8. gr.
reglugerðar fyrir Reykjavíkur-
höfn, og áður gat um, skortir ekki
aðeins lagastoð, heldur brýtur í
bága við áður nefnd lagaákvæði.
Gerir þetta reglugerðarákvæði ráð
fyrir, eins og sést á tilkynning-
unni, að hafnarstjórn sé heimilt
upp á sitt eindæmi að ákveða
gjald, er innheimta má á staðnum,
fyrir hvers konar mengunarbrot.
Eins og sjá má á tilkynningu
hafnarstjórnar, þá er hugtakið
gjald látið bæði ná yfir skaðabæt-
ur og sektir þótt almenn merking
orðsins sé greiðsla fyrir afnot, þ.e.
afnot hafnarinnar sbr. gjaldskrá
hafnarinnar. Að kalla skaðabætur
og fjársektir gjald og álíta svo, að
hafnarstjórn, sem aðili innan
framkvæmdavaldsins, geti haft
óbundnar hendur að ákvarða
mönnum refsingu í formi sekta og
gera mönnum að greiða skaðabæt-
ur umfram fullar bætur eftir geð-
þótta, stenzt ekki að lögum.
Ballettmeistarinn
Balanchin látinn
New York, 2. maí.
GEORGE Balanrhine, einn af
mestu ballettmeisturum allra tíma,
andaðist á sjúkrahúsi í New York í
gær.
Balanchine fæddist í St. Pét-
ursborg, eða Leningrad eins og
borgin heitir nú, I Sovétríkjun-
um, en í starfi sínu kom hann
víða við og starfaði t.d. mikið í
Danmörku. Fyrir 40 árum stofn-
setti hann New York-ballettinn
og veitti honum forstöðu allt þar
til fyrir mánuði, en þá dró hann
sig í hlé, en sæti hans tók dansk-
ur ballettmeistari að nafni Peter
Martens.
Dæmi eru þess þó I lögum, að
lögregluyfirvöld hafi heimild til
þess að ljúka minni háttar brotum
með greiðslu sektar, sbr. 112. gr.
laga nr. 74/1974 um meðferð opin-
berra mála, sem mælir fyrir um
heimild til handa sakadómurum,
lögregluyfirvöidum og lögreglu-
mönnum að afgreiða mál með
greiðslu sektar, án málshöfðunar
eins og 112. gr. greinir nánar frá.
Skilyrði þess að þessari aðferð
megi beita eru m.a. að sektar-
fjárhæðir séu mjög lágar, brot
skýlaust sannað eða þessi aðferð
samþykkt af viðkomandi með und-
irskrift hans. Mun þessari heimild
lítið beitt.
Á sama hátt heimilar 76. gr.
laga nr. 59/1969 um tollheimtu og
tolleftirlit tollyfirvöldum að ljúka
máli með greiðslu sektar með
svipuðu formi og áður gat, nema
þessi ákvæði tollalaga eru ítar-
legri að því leyti, að mál, sem lokið
er á þennan hátt, skulu send sak-
sóknara ríkisins, sem hefur ríka
eftirlitsskyldu með því hvort brot-
inn hafi verið réttur á viðkomandi
einstaklingi.
Hafnarstjórn Reykjavíkurhafn-
ar hefur ekki slíka sektarheimild í
hafnalögum, til þess að ákvarða
viðskiptavinum sínum refsingu.
Þvert á móti segir berlega í hafna-
lögum, að með mál út af brotum á
lögunum og reglugerð fari að
hætti opinberra mála. Það er því
hlutverk Sakadóms að ákvarða
meintum mengunarvaldi refsingu
í formi sektar, verði sekt hans tal-
in sönnuð. Yrði þar væntanlega
tekið tillit til málsbóta sakborn-
ings, ef einhverjar væru, hvort
sem hafnarstjórn líkar það betur
eða verr.
1 34. gr. hafnarreglugerðarinnar
er m.a. veitt heimild til þess að
kyrrsetja skip vegna ógreiddra
sekta. Samkvæmt 4. mgr. 6. gr.
laga nr. 18/1949 um kyrrsetningu
og lögbann er óheimilt að beita
kyrrsetningu til tryggingar sekt-
argreiðslum, nema sérstaklega sé
mælt fyrir um það í lögum. Engin
slík ákvæði eru í núgildandi
hafnalögum.
Höfnin lætur sér hvergi bregða
og segir, að í lögum séu fyrirmæli
um að setja skuli í reglugerð
ákvæði um umferð í höfnum og
um hafnsögu skipa. Hvort tveggja
leggi hindranir á ferðaheimildir
skipa í höfnum.
I þessu sambandi má benda á að
lögreglunni er heimilt að stjórna
umferð og stöðva umferð. Engum
dytti þó í hug, að lögreglan gæti á
grundvelli þess haft heimild til
þess að taka bíl úr umferð vegna
þess að eigandinn ætti ógreidda
sekt fyrir umferðarlagabrot.
Lokaorð
Hér að framan hefur verið fjall-
að um einn þátt innan stjórnsýsl-
unnar. í starfi mínu og utan þess
hef ég þurft að hafa margvísleg
samskipti við hina ýmsu aðila inn-
an íslenzks stjórnsýslukerfis. Þau
samskipti hafa verið mér oft og
tíðum dapurieg lífsreynsla. Tel ég
miðað við þá reynslu, að mjög víða
sé pottur brotinn í þessum efnum,
þar sem stjórnvaldaákvarðanir
brjóta iðulega í bága við grund-
vallarreglur stjórnarfarsréttar.
Gæti ég hér nefnt fjölmörg dæmi
um það máli mínu til stuðnings.
Ástæður þess, hvernig málum
er komið, eru vafalaust margar og
margar skýringar til. Tel ég að
sýringanna megi m.a. leita til
þess, að þeir fjölmörgu einstakl-
ingar, sem starfa innan stjórn-
sýslukerfisins, hvort heldur þeir
eru í fullu starfi hjá hinu opinbera
eða t.d. sitja í nefndum eða ráðum,
séu margir því marki brenndir að
kunna ekki skil á grundvallarregl-
um stjórnarfarsréttar. Hafa
stjórnvöld heldur ekki sýnt þessu
málefni neinn áhuga frekar en
öðru, sem þessi mál snertir.
í annan stað verður að hafa í
huga smákóngaeðli okkar íslend-
inga, þar sem hver þykist vera
kóngur í sínu ríki, í ráðinu, í
nefndinni o.s.frv. Þar sem menn
taka sér gjarnan annað og meira
vald en þeir hafa lögum sam-
kvæmt, þar sem pólitík og
persónutengsl blandast oft mál-
um.
Þá er það áberandi, að af hálfu
æðstu stjórnvalda virðist skorta
nær allt aðhald og eftirlit innan
stjórnsýslukerfisins. Er dæmi
þess, að lægra sett stjórnvöld hafi
vaðið áfram í lögleysunni mánuð-
um og árum saman án þess að
gripið hafi verið i taumana.
Þrátt fyrir að mönnum standi
opin leið að leita til dómstólanna,
telji þeir stjórnvöld brjóta á sér
rétt, þá er það of seinvirk leið.
Sérstakur stjórnsýsludómstóll
gæti komið hér til greina. Þá er
nauðsynlegt, að sett verði almenn
stjórnsýslulög, og síðast en ekki
sízt, að sett verði á stofn embætti
umboðsmanns Alþingis, sem loks
virðist í augsýn.
Ég tel það vera grundvallar-
kröfu hins almenna borgara, að
gerðar verði tafarlaust ráðstafan-
ir til þess að auka réttaröryggið í
íslenzkri stjórnsýslu, svo draga
megi úr þeim fjölda ólögmætra
stjórnarathafna sem nú viðgang-
ast um allt stjórnsýslukerfið.
Jónas Haraldsson er lögfræóingur
og starfar sem skrifstofustjóri hjá
Landssambandi ísl. útregsmanna.
Aðalfundur Vöku:
Myndun meirihluta umbóta-
sinna og vinstri manna
hrein svik viö kjósendur
Um mirtjan aprílmánuð sl. var hald-
inn aðalfundur Vöku, félags lýðræðis-
sinnaðra stúdenta. Á fundinum var
Gunnar Jóhann Birgisson kosinn
formaður félagsins, en aðrir í stjórn
auk hans voru kosnir Baldur Erlings-
son, Haraldur Guðfinnsson, Jóhann
Baldursson, Jakob Bjarnason, Lína G.
Atladóttir og Stefán Kalmansson.
Vegna þeirra snöggu umskipta sem
orðið hafa í stúdentaráði þá samþykkti
fundurinn eftirfarandi ályktun:
Aðalfundur Vöku haldinn í Lög-
bergi 16. apríl 1983 vill taka fram
eftirfarandi vegna nýmyndaðs
meirihluta umbótasinna og vinstri
manna.
í nýafstöðum kosningum lagði
Vaka höfuðáherslu á þann árangur
sem náðst hafði í hagsmunamálum
stúdenta síðan vinstri mönnum var
ýtt úr valdastólum fyrir tveimur ár-
um. Valdatíð vinstri manna hafði
einkennst af óreiðu og skilningsleysi
á rekstri Félagsstofnunar stúdenta
og dauflegri baráttu í öðrum mikil-
vægum hagsmunamálum. Vinstri
mönnum var mikilvægara að nota
stúdentahreyfinguna til framdrátt-
ar sínum pólitísku skoðunum en að
vinna að hagsmunum stúdenta. Á
síðustu tveimur árum var þessari
þróun snúið við og í samstarfi Vöku
og umbótasinna voru hagsmuna-
málin sett á oddinn og í nýafstöðn-
um kosningum bætti Vaka við sig
verulegu fylgi og vann mann af
vinstri mönnum en umbótasinnar
töpuðu lítilsháttar fylgi en fengu
jafnmarga fulltrúa kjörna og í
fyrra. Úrslit kosninganna voru því
skýrar ábendingar frá stúdentum
um að núverandi meirihluti ætti að
halda áfram að starfa á þeim
grundvelli sem hann hafði gert.
Myndun meirihluta umbótasinna og
vinstri manna eru því hrein svik við
kjósendur.
Það er einkennilegt að umbóta-
sinnar skuli hefja þá menn til vegs á
ný í stúdentahreyfingunni sem hvað
verst léku hagsmunamál stúdenta
um árabil. Það virðist vera skoðun
umbótasinna að þeir treysti fylgi
sitt með samstarfi við vinstri menn
hveru fáránlegt sem það kann að
vera, þegar ljóst er að fylgi vinstri
manna fer sífellt minnkandi. Váka
mun því skipa sér í andstöðu við hin
sameinuðu vinstri öfl og reyna að
standa vörð um þann sem náðst hef-
ur.