Morgunblaðið - 29.06.1983, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1983
61
ER FARIÐ AÐ
RIGNA í PARADÍS?
reiknað með að hafa örlítið meira
fé handa á milli á efri árum.
Aftur á móti hefur það verið
þannig, að ef þessi sami einstakl-
ingur verður það heilsuveill, að
hann hafi þurft að fara á sjúkra-
hús eða hjúkrunardeild elliheimil-
is, greiða sjúkratryggingar fyrir
hann. Fellur þá að vísu ellilífeyrir
hans niður, en hann heldur eftir-
launum sínum óskertum. Hann
hefur því í slíku tilfelli meira fé
handa á milli en áður.
Þetta hefur verið mikið gagn-
rýnt og hefur nú verið reynt að
finna einhverja lausn á þessu með
lögum um málefni aldraðra, sem
samþykkt voru á Alþingi í lok sl.
árs.
Þar er m.a. gert ráð fyrir, að
ráðstöfunarfé þessa hóps hækki í
áföngum og breytingin miðast í þá
átt að vistmenn á elliheimilum
haldi eftir 25% allra sinna tekna,
en á sjúkra- og hjúkrunardeildum
15%. Er það öfugt við það, sem
verið hefur, þannig að nú er gert
ráð fyrir að fólk hafi öllu meiri
peningaráð, ef það dvelst ef til vill
í fullu fjöri á elliheimilum, en þeg-
ar það er orðið lasburða og dvelst
á sjúkrastofnun.
Fríðindi elli-
lífeyrisþega
Að lokum má geta ýmissa fríð-
inda, sem ellilífeyrisþegar eiga rétt
á:
Sjúkrasamlög endurgreiða elli-
lífeyrisþegum helming af tann-
læknakostnaði og þrjá fjórðu
þeim, sem hafa einhverja tekju-
tryggingu.
Kostnaður er greiddur að fullu
fyrir þá, sem dveljast langdvölum
á sjúkrastofnunum og hafa engar
tekjur nema vasapeninga.
Sömu reglur gilda um gervi-
tennur.
Aldrei er greitt fyrir gullfyllingar,
krónur eða brýr.
1. apríl 1980 gengu í gildi lög um
að ellilífeyrisþegar skyldu aðeins
greiða hálft gjald af lyfjum, sér-
fræðilæknishjálp, rannsóknum og
röntgengreiningu.
Reykjavíkurborg veitir ellilíf-
eyrisþegum helmings afslátt af
strætisvagnafargjöldum og sund-
laugamiðum. Að vísu miðast af-
slátturinn hjá strætisvögnum við
70 ára aldur, nema fólk hafi ein-
hverja tekjutryggingu, þá miðast
hann við 67 ára aldur.
Flugleiðir veita þeim, sem eru
67 ára og eldri 50% afslátt í inn-
anlandsflugi, en þetta gildir þó að-
eins á miðvikudögum og laugar-
dögum.
Arnarflug veitir aftur á móti af-
slátt alla daga, en þar er aðeins
um 10% að ræða.
Afsláttur er veittur í leikhúsun-
um, en þar er miðað við 70 ára
aldur.
Einnig veitir Akraborg og Herj-
ólfur ellilífeyrisþegum afslátt og
gæti verið um fleiri fyrirtæki að
ræða, sem okkur er ekki kunnugt
um.
Skattamál
Sveitarfélögum er heimilt að
lækka eða fella niður fasteigna-
skatt hjá efnalitlum ellilífeyris-
þegum. í Reykjavík er hann alveg
felldur niður hjá þeim, sem hafa
engar aðrar tekjur en trygginga-
bætur, en síðan er ýmist veittur
80% eða 50% afsláttur að vissu
tekjumarki. Þarf ekki að sækja
um slíka lækkun í Reykjavík nema
tekjur falli á miðju ári.
Reykjavíkurborg leggur ekki út-
svar á ellilífeyrinn.
Á sl. þingi voru samþykkt lög
um að tekjuskattstofn manns, sem
látið hefur af störfum vegna ald-
urs skuli lækkaður um helming
við útreikning skatts af þeim tekj-
um, sem aflað hefur verið síðustu
12 mánuði áður en látið var af
störfum. Gildir þetta fyrir þá, sem
orðnir eru 60 ára eða hafa öðlast
rétt til eftirlauna eða ellilífeyris.
Þarf að útfylla sérstök eyðublöð
í þessu sambandi. Einnig er heim-
ilt að lækka tekjuskattstofn elli-
lífeyrisþega, ef ellihrörleiki, veik-
indi, slys eða lát maka hafa skert
gjaldþol hans.
Ellilífeyrisþegar hafa ekki feng-
ið tekjuskatt, ef þeir hafa ein-
göngu tryggingabætur, en ef elli-
lífeyririnn bætist ofan á aðrar
tekjur, er hann ekki dreginn frá
tekjuskattstofninum, eins og gild-
ir um útsvar. Getur þó svo farið,
að eftirlaun úr lífeyrissjóði, þó um
smávægilega upphæð sé að ræða,
valdi því að viðkomandi fái tekju-
skatt. Veit ég dæmi þess hjá öldr-
uðu fólki, að mikill hluti eftirlaun-
anna fer í skattgreiðslur, þannig
að það er lítið betur sett en þeir,
sem ekki hafa greitt í lífeyrissjóð.
Þessu þyrfti svo sannarlega að
breyta, þannig að eftirlaunin yrðu
að einhverju marki skattfrjáls.
Mörgu gömlu fólki reynist mjög
erfitt að reka íbúðir sínar og ann-
ast viðhald þeirra. Það er vitan-
lega hagsmunamál okkar allra, að
húsnæði borga og sveita sé haldið
íbúðarhæfu. Það er því algengara
en æskilegt megi telja, að aldrað
fólk gefist upp á að búa í húsum
sinum eða íbúðum og sækist eftir
að komast á stofnun, þar sem
þessum áhyggjum er af því létt.
Hægt er fyrir ellilífeyrisþega að
fá lán til viðhalds húseigna hjá
Húsnæðisstofnun ríkisins, en þó
vextirnir séu lágir, aðeins %%,
eru lánin verðtryggð, svo mörgu
öldruðu fólki hrýs hugur við að
taka slík lán, því fæst af því hefur
úr miklu að spila til að endur-
greiða lánin.
Það mætti tala miklu lengra
mál um kjör aldraðra á íslandi,
t.d. alla þá aðstoð, sem félags-
málastofnanir, heilsugæslustöðv-
ar og ýms félagssamtök veita. Þar
á ég t.d. við heimilisþjónustu
Reykjavíkurborgar, heimahjúkr-
un Heilsuverndarstöðvar Reykja-
víkur, heimsóknarþjónustu Rauða
krossins og kirkjusafnaða og alls-
konar fyrirgreiðslu og tómstunda-
störf, sem ég vona að ykkur sé
kunnugt um.
Það yrði sjálfsagt efni í annað
erindi og aðrir því kunnugri, sem
hæfari væru til að fjalla um það.
Ég hef í þessu spjalli aðallega
reynt að halda mig við það, sem
lýtur að almannatryggingum.
Engum er jafnljóst og okkur, sem
erum í daglegum tengslum við fólk
á ellilífeyrisaldri, hve margt
mætti betur fara. En þegar litið er
yfir sögu almannatrygginga má þó
segja, að þróunin hafi stöðugt
miðað í þá átt að gera trygginga-
kerfið fullkomnara og rétta hag
aldraðra og sjúkra.
En ég vil að lokum hvetja alla
ellilífeyrisþega, ef þeir eru í
minnsta vafa um rétt sinn, að
snúa sér til Tryggingastofnunar
eða umboða hennar og fá nánari
upplýsingar. Það er skylda okkar,
sem þar vinnum, að veíta allar
þær upplýsingar, sem um er beðið
og benda fólki á hvernig mál þess
verði farsælust til lykta leidd.
Margrét Thoroddsen er deildar-
stjóri félags- og upplýsingadeildar
Tryggingastofnunar ríkisins.
— eftir Ragnar
Sverrisson
Efnahagsaðgerðir nýmyndaðrar
ríkisstjórnar eru enn eitt dæmið
um það að líklega sé hið fyrir-
heitna land neysluþjóðfélagsins
enn langt undan og jafnvel ógern-
ingur að komast þangað.
Velferðar-neyslu-paradís
Verðbólga og kjaraskerðingar
síðastliðinna ára ásamt fiskleysi
og erlendri skuldasöfnun hefur
allt átt sinn þátt í því að fólk er
farið að efast um vaxandi velmeg-
un með ári hverju.
Jafnvel þeir, sem staðfastlega
hafa trúað á ágæti þessarar vel-
ferðar-neyslu-paradísar eru farnir
að efast, vegna þess að það virðist
vera að óhjákvæmilegur fylgifisk-
ur þessarar draumsýnar sé ákveð-
inn hugsunarháttur eigingirni,
ábyrgðar- og samskiptaleysis.
Hugsunarháttur sem fyrr eða síð-
ar leiðir af sér mikla þjóðfélags-
erfiðleika, eins og þá sem við erum
að fá smjörþefinn af nú, jafnvel
efnahagslegt hrun.
En verst er nú hversu leiðinlegt
og tilgangslaust er í Paradís kerf-
isins, ámóta leiðinlegt og þegar
stanslaust rignir í sólarlandafrí-
inu.
Aðrar þjóðir eru þegar farnar
að efast um ágæti ríkjandi þjóð-
skipulags, „kerfisins". (Ég tala um
„kerfið" sem alheimslegt fyrir-
brigði vegna þess að þó á því sé
einhver blæbrigðamunur eftir
þjóðum ríkir ómennskan alls stað-
ar.) Þetta eru þjóðir sem hafa orð-
ið fyrir miklu efnahagslegu
hnjaski, samdrætti og atvinnu-
leysi eins og til dæmis vinir okkar
og frændur í fyrirmyndarríkjum
Norðurlanda, þá eru hin stór-
skuldugu austantjaldslönd, svo
ekki sé minnst á þriðjaheimsríkih
sem eru á hvínandi kúpunni.
Er þetta það sem
við viljum?
Auk mikils efnahagsvanda
fyrirfinnast víðast hvar félagsleg
vandamál í vaxandi mæli, svo sem
æ meira ofbeldi milli einstaklinga
og þjóða, tíðari sjálfsmorð og
geðsjúkdómatilfelli, samfara auk-
inni neyslu áfengis og eiturlyfja.
Það er því ekki að undra að fleiri
og fleiri taki að spyrja: „Er þetta
„kerfi" svo sniðugt?"
Reyndar hafa orðið miklar
framfarir á sviði tækni og vísinda
og margt fleira jákvætt mætti
telja til. En jafnhliða þessari
jákvæðu þróun og með bættum
„En verst er hversu
leiðinlegt og tilgangs-
laust er í Paradís kerfis-
ins, ámóta leiðinlegt og
þegar stanslaust rignir í
sólarlandafríinu.“
lífskjörum hefur mótast ákveðinn
hugsunarháttur sem „leyfir"
milljónum manna að svelta þótt
engin ástæða sé til þess, hugsun-
arháttur sem stuðlar að vígbúnað-
arbrölti og eykur sundrung þjóða
og einangrar mann frá manni.
Er ekki til eitthvað betra?
Því er ekki að neita að mikið
hefur verið aðhafst á fslandi síð-
astliðin 20—30 ár og mikil upp-
bygging átt sér stað. Ég spyr þó:
Hefði velmegun ekki getað aukist
án allra þessara hliðarverkana?
Án ábyrgðarleysisins sem leitt
hefur til þess að hverju manns-
barni hér á landi eru við fæðingu
fengnar í hendur gífurlegar skuld-
ir að greiða? Án eigingirninnar
sem kemur einstaklingunum og
félagsheildum til að hugsa um lít-
ið annað en sjálf sig í stað þess að
hugsa um hag heildarinnar og
framkvæma í samræmi við það?
Án sjálfsflóttans og þátttökuleys-
isins sem leiðir til sambandsleysis
og ofneyslu vímugjafa? Án til-
gangsleysisins og lífsleiðans?
Það hefur verið sagt að enginn
breytti til nema hann þyrfti þess
með. Það eru sjálfsagt orð að
sönnu, og það jákvæða við núver-
andi kreppu er að fólk fer hér eins
og annars staðar að staldra við og
spyrja sjálft sig: „Þarf þetta endi-
lega að vera svona? Væri ekki
mögulegt að hafa annars konar
þjóðskipulag? Hvers konar lífi vil
ég í raun og veru lifa? Til hvers
get ég hlakkað í framtíðinni, þeg-
ar farið er að rigna í Paradís
neysluþjóðfélagsins?"
Og hvað er það sem „kerfið"
býður upp á? Jú, það býður upp á
hlýja steinkassa, leikföng fyrir
unga sem aldna og nokkrar
neysluvörur þar að auki. Það býð-
ur upp á úrelt skólakerfi þar sem
lítið er lært og flestum nemendum
leiðist, vinnu sem fáir hafa
ánægju af, vaxandi ríkisbákn sem
einstaklingurinn stendur magn-
vana frammi fyrir og svokallaða
skemmtistaði þar sem fáir
skemmta sér.
Heimskulegt „kerfí“
Burt séð frá ágætri heilbrigðis-
þjónustu og mikilli tækniþróun er
þetta „kerfi" heldur ómerkilegt.
Það fyndist mér að minnsta kosti
kæmi ég frá annarri „plánetu".
Mér fyndist það jafnvel heimsku-
legt því hverjir aðrir en heimsk-
ingjar halda í kerfi sem virkar
þveröfugt við það sem fólk vill?
Vill fólk ekki alls staðar vera
hamingjusamt? Er það ekki aðal-
atriðið. Ég held að ósköp fáir verði
hamingjusamir þótt þeir fái sér
nýtt farartæki, nýjan steinkassa
eða nýtt leikfang. Vissulega geta
þeir orðið ánægðir í smátíma og
jafnvel fundið til bráðabirgðatil-
gangs í lífinu þar til settu marki
er náð. En varla finna þeir ham-
ingju daglega eða brennandi til-
gang í lífinu, sem er jú það sem
flestir vilja, ekki satt?
Skrýtnast fyndist mér þó, væri
ég frá annarri „plánetu", hvernig
jarðarbúar, þar með taldir íslend-
ingar, stunda leiðinlega vinnu alla
vikuna, hafa léleg samskipti
heima hjá sér og flýja svo sjálfa
sig um helgar í ýmiss konar
spennulosun til þess eins að byrja
sömu rulluna upp á nýtt á mánu-
degi. Mér myndi finnast fólkið
helst líkjast nokkurs konar raf-
hlöðu sem hleður sig og afhleður,
en byggir ekkert upp.
Hvað er mikilvægast?
Mér finnst að kerfið ætti að
stuðla að því sem er mikilvægast
fyrir manninn, sem er að vera
hamingjusamur, að hafa tilgang
og vera frjáls. Allt annað er auka-
atriði. Og allt sem kemur í veg
fyrir þetta er siðlaust, því allt sið-
ferði hlýtur að byggjast á því að
ég komi fram við aðra eins og ég
vil að þeir komi fram við mig. Ég
vil ekki að neinn hefti frelsi mitt
né hamingjuleit og þess vegna
ætti ég ekki að gera öðrum það.
Hvað vilt þú?
Ef kerfið sem við búum við virk-
ar ekki því þá að halda í það eins
og gamla og ónýta druslu? Því
ekki að horfast í augu við þá stað-
reynd að við þurfum að breyta
hugsunarhættinum? Því ekki að
ræða um það hvers konar skipulag
við viljum?
Ég veit hvað ég vil. Ég vil þjóð-
félag án þvingana, þar sem menn
líta hverjir á aðra sem menn en
ekki hluti, þar sem ég treysti þér
og þú mér, þar sem við störfum
saman að því að byggja upp betri
heim fyrir okkur og fyrir komandi
kynslóðir.
Hvað vilt þú? Láttu í þér heyra!
Kagnar Srerrisson er járnidnadar-
madur, leiðbeinandi í „Samhygð".
Þú svalar lestrarþörf dagsins
ásídum Moggans!