Morgunblaðið - 04.09.1983, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. SEPTEMBER 1983
61
gestur allt frá frumbernsku til
hárrar elli, og næstum hver og einn
verður öðru hverju vitni að dauða
einhvers nákomins, eru mikil lfk-
indi á því, að visst æðruleysi taki að
myndast hið innra með fólki.
I þeim tilvikum, þar sem slíkt
æðruleysi nær ekki að þróast, geta
sífelld ný og þung sorgarefni gert
syrgjendum lífið allt að þvf óbæri-
legt.
í flestum hinna þróuðu landa
heims hafa allar aðstæður, bæði
þær sem lúta að lífi manna og eins
að dauðanum, tekið miklum breyt-
ingum. Sú almenna þekking og
tæknikunnátta í heilsugæzlu og
læknavisindum, sem nú er fyrir
hendi, hefur meðal annars það í för
með sér, að dauðanum er nú á dög-
um fremur ýtt til hliðar út í útjaðra
og afkima mannlegs samfélags og
mannlegrar hugsunar. Þannig nær
hæfileikinn til þess að öðlast æðru-
leysi í harmi ekki að láta á sér bæra
né heldur festa rætur í tilfinninga-
lífi manna. í slíkum samfélögum er
þegar tekið að bera á tilhneigingum
til að afneita dauðanum með öllu.
Sorgin er bæld niður og farið með
hana í felur, og henni hættir því til
að birtast á sjúklegan hátt — hún
brýst þá oft út á ógnþrunginn og
þvingaðan hátt, hömluð og af-
skræmd í tjáningu sinni.
í þjóðfélagi, þar sem meirihluti
manna kýs að láta sem sorgin sé
ekki til, er ekki óeðlilegt, að þeir,
sem í raun eru syrgjendur, séu með-
höndlaðir eins og væru þeir eitt-
hvað veiklaðir á geði.
Hugbót gegn harmi
„Ljáðu sorginni orð: sá harmur,
er ei má mæla, hvíslar að krömdu
hjarta og býður því að bresta,"
sagði Shakespeare. Syrgjendur
þurfa hvatningar við til að láta sorg
sína í Ijós og búa henni farveg. I
þessu skyni er í menningarsamfé-
lögum mælt fyrir um sorgarsiði og
trúarleg bönn, sem miða að því að
vinna bug á sorginni. Helgisiðir
hafa alla tíð verið viðurkenndir sem
áhrifamikil meðul við að búa sorg-
inni réttan og hæfilegan farveg.
Þegar helgisiðir eru iðkaðir af
fölskvalausri einlægni og alvöru-
gefni, verða menn fyrir djúpum sál-
arlegum áhrifum, sem geta veitt
huggun og fróun.
fbók sinni „Þýðing dauðans" tal-
ar Mendelbaum um þá þjóðfélags-
legu gagnsemi, sem útfararsiðir
hafi og bendir á, að þeir helgisiðir,
sem iðkaðir séu fyrir hinn látna,
feli í sér mjög þýðingarmikil áhrif á
lifendur. Hann harmar mjög, að
bandarísk þjóðmenning hafi látið
helgisiði flesta fyrir róða. Banda-
ríkjamenn, sem misst hafi ástvini
sína, séu stundum haldnir þeirri til-
finningu að vita ekki, hvað þeim
beri að gera næst, fyrst eftir að
sorgin vitjar þeirra. í slíkum tilvik-
um verður hver einstaklingur út af
fyrir sig að finna viðeigandi lausn
við sitt hæfi. „Eftir fyrsta tímabil-
ið, sem oftast einkennist af tauga-
áfalli, ringulreið og uppnámi, geta
þessir syrgjendur naumast vænzt
nokkurs stuðnings að ráði við að
koma aftur einhverri skipan á sín
einkamál."
Það sem sagt hefur verið um
bandaríska menningu í þessum efn-
um á í alveg jafn ríkum mæli við
um allan hinn iðnvædda og efna-
hagslega þróaða hluta heims.
Helgisiðir gegna hlutverki varnar
og verndar milli harmþrungins ein-
staklings og hins yfirþyrmandi
veruleika. Þar sem hið hefðbundna
varnarkerfi gegn sorginni er komið
í mola eða hefur aðeins verið falið
læknum, hjúkrunarfólki, útfarar-
stjórum og prestum, er viss hætta
á, að mannlegur harmur fari að
taka á sig sjúklega mynd og fái út-
rás í veiklun.
Að sigrast á sorginni
Japanskur samstarfsmaður
minn, sem starfar í Bandaríkjun-
um, var nýlega sleginn miklum
harmi, þegar eiginkona hans lézt.
Hann bar sig mjög upp undan þeim
hraða, sem viðhafður er við sorgar-
athafnir í bandarísku þjóðfélagi.
„Eftir að einhver hefur dáið á
sjúkrahúsi," sagði hann, „er manni
leyft að dvelja í nokkrar klukku-
stundir við hlið hins látna; en strax
þar á eftir tekur hjúkrunarfólkið til
við að þvo líkið og sendir það því-
næst í líkhúsið, þar sem líkaminn
er frystur. Lík eru ekki flutt í
heimahús. Allar nauðsynlegar og
viðeigandi ráðstafanir varðandi
búnað líksins til hinztu hvíldar eru
gerðar af hálfu sjúkrahússins, og
ættinginn er svo krafinn um
greiðslu kostnaðar. Þar á eftir kem-
ur svo minningarathöfn í kirkjunni
og tveggja mínútna þögn á vinnu-
stað hins látna."
„Heima í Japan geyma ættingj-
arnir kistur látinna ástvina á heim-
ilum sínum, stundum vikum saman.
Meðlimir fjölskyldunnar hlúa að
hinum látna og iðka fjölmarga
flókna helgisiði við kistuna, og geta
þeir stundum varað í allt að mánað-
artima. Meðan á þessu stendur sýn-
ir enginn á heimilinu á sér neinn
gleðibrag. Karlmenn, sem misst
hafa nákominn ástvin, raka sig ekki
einu sinni allan þennan tíma.
Helgisiðir eru stöðugt viðhafðir og
öllum minnstu fyrirskrifuðu smá-
atriðum fylgt út í yztu æsar við iðk-
un þeirra. Undir lokin hefur þannig
tekizt að sigrast á sorginni, og
menn finna til gleði og léttis yfir að
þetta skuli allt vera afstaðið. Þegar
framkvæmd helgisiðanna er lokið,
er sorgin á bak og burt. En þar sem
þessum athöfnum er hraðað, kann
svo að fara, að menn búi enn yfir
trega og jafnvel, að sá tregi sé
blandaður sektartilfinningu.”
Sá stuðningur, sem hópurinn get-
ur veitt, skiptir meginmáli, þegar
lina skal þær þjáningar, sem sorgin
veldur; sú vissa, að sorgin hefur
samtímis lostið aðra, eða þá að aðr-
ir hafi þegar orðið að ganga í gegn-
um þjáningar sorgarinnar, veitir
syrgjandi manni siðferðilegan
stuðning og eykur þrek hans.
Mismunandi viðhorf
eftir menningarsvæðum
Sorgin er mönnum alls staðar
nálæg; og eins er um hina helztu
fylgifiska hennar — menn þjást af
hugarangri, fyllast örvinglun, hafa
minni stjórn á hegðun sinni, draga
úr samskiptum sínum við aðra og
beina hugsunum sínum um of að
ímynd hins látna.
Hins vegar fara önnur viss ein-
kenni, sem sorginni eru oft sam-
fara, svo sem sektartilfinning og
fjandsamlegar tilfinningar, fremur
eftir þeim menningarlegu
aðstæðum, sem menn búa við.
Öll launung, sem kann að vera
viðhöfð í sambandi við dauðsfall,
hefur óheppileg áhrif á myndun
eðlilegs æðruleysis gagnvart ást-
vinamissi. Börn, sem verða vitni -að
dauða nákomins ættingja, og þeim
sagður sannleikurinn um það sem
gerzt hefur, bera sorg sína betur en
þau börn, sem aðeins hefur verið
sagður hálfur sannleikurinn eins og
til dæmis „mamma er farin burt“.
Það ruglar börnin aðeins, ef reynt
er að halda þeim utan við sorgina á
þennan hátt, og stuðlar á engan
hátt að því að byggja upp þrek
þeirra til þess að mæta síðar sorg-
inni.
Það ber þegar í stað að leiðrétta
þá reginfirru hjá mörgu fólki að
leitast við að afneita tilvist dauð-
ans, þvi slík afneitun er vissulega
Þrándur i Götu allrar viðleitni til
að vinna bug á harmi. Þeir, sem
orðið hafa fyrir ástvinamissi, ættu
fremur að hljóta aðstoð við að horf-
ast i augu við ófölskvaðan veruleik-
ann.
Hve lengi harmur manna varir er
mjög undir því komið, hvaða að-
gerðir til hugbótar eru leyfðar og
iðkaðar. Séu þær athafnir, sem
miða að því að sefa sorgina, ófull-
nægjandi, þá dregst sá tími, sem
maður tregar, ekki einungis á lang-
inn, heldur kann svo að fara, að
harmurinn leiti útrásar á óæski-
legan og afskræmdan hátt.
Það er því þýðingarmikið, að
menn varðveiti þá helgisiði, trúar-
legar athafnir og trúarleg bönn,
sem samkvæmt gömlum hefðum
hafa viðgengizt til þess að vinna
bug á sorginni. Það er óhjákvæmi-
legt að menn verði fyrir ástvina-
missi, en slfkur missir er þó ekki
óyfirstíganlegur.
„í samfélögum þar sem dauðinn er tíður gestur
allt frá frumbernsku til hárrar elli, og næstum
hver og einn verður öðru hverju vitni að dauða
einhvers nákomins, eru mikil líkindi á því, að
visst æðruleysi taki að myndast hið innra með
fólki.
í þeim tilvikum, þar sem slflkt æðruleysi nær
ekki að þróast, geta sífelld ný og þung sorgar-
efni gert syrgjendum lífíð allt að því óbærilegt.“
decamig 610 kolsýru-
suöuvél 100 amp
Verð kr. 20.498
m/söluskatti
Rafsuðu-
spennar, 160
amp. 50 09
70 v kveikju
spenna.
VerO kr.
^ 1
M!

1« ■ S
130 amp. meö hleðslutæki fyrir 6—12—24 v, 59 v
kveikjuspenna. Verð kr. 4.194,00 m/söluskatti.
G. ÞORSTEINSSON 8 JOHNSOK H.F.
.' ■ ° Ármúla 1 Sími 85533
r Beint ílug í sólina
Þriggja vikna feröir til Benidorm með viökomu í ’ ■
Amsterdam eöa London. Brottfarir 14. sept. og 5. okt. § ■
|
Benidorm ferö aldraöra:
Sérstök feró eldri borgara 5. október í milt haustiö |
á strönd BENIDORM. Sérlega þægileg ferö, í fylgd e|
hjúkrunarfræöings. Nánar auglýst síöar. |g |
3<
FERÐA !
MIÐSTODIBM!
AÐALSTRÆTI 9 S. 281331